اقلیت های دینی

دربارة روش برخورد پیامبر با اقلیتهای مذهبی نیاز به بحث فراوان دارد. به خاطر این که دامنة بحث گسترده می باشد و در آیات متعددی و روایات زیادی به این بحث اشاره شده است و کتابهای مستقل درباره رفتار مسالمت اسلام و حقوق اقلیت‌های مذهبی نوشته شده است که جهت مطالعه معرفی می شود:1. همزیستی مسالمت آمیز در اسلام و حقوق بین الملل، نوشته محمد مهدی کریمی نیا.
2. حقوق اهل کتاب، نوشتة موسی احمدی.
3. اسلام و همزیستی مسالمت آمیز، نوشتة عباسعلی عمید زنجانی.
برخورد پیامبر در یک تقسیم بندی کلی دو گونه بوده است:
1- برخورد شخصی پیامبر اسلام (ص) با اقلیت‌های مذهبی. 2- برخورد اجتماعی و جمعی پیامبر(ص) با اقلیت‌های مذهبی.
اما برخورد شخصی پیامبر (ص) در حدی عالی بوده است که خداوند این روش برخورد او را می ستاید و چنین معرفی می کند: «و إنک لعلی خلق عظیم»1 و یا در آیه دیگر می فرماید: «…لو کنت فظاً غلیظ القلب لا نفضوا من حولک…»2
همانطور که پیامبر (ص) بر پیروان دینی خودش در مسائل شخصی نرم و ملایم و بخشش گر و رئوف و مهربان بود با اقلیت‌های مذهبی هم این گونه بود که در کتابهای روایی و تاریخی نمونه برخورد آن آورده شده است که جهت نمونه به کتابهای سیره پیامبر (ص) مراجعه شود. مثل کتاب سیرة نبوی پیامبر (ص)، نوشته شهید مرتضی مطهری.
اما برخورد اعتقادی و اجتماعی و سیاسی پیامبر (ص) باز دو گونه است. کسانی که سر جنگ با مسلمانان نداشته و رفتار خوب داشته و در پیمان‌ها و عهدنامه های خود پایبند بودند، پیامبر (ص) هم در پیمان‌نامه ها و عهدنامه های خود وفادار بود. اما آنهایی که با مسلمانان درگیری داشتند و به پیمان خود وفادار نبودند پیامبر (ص) هم متقابلاً برخورد می کرد و در آیاتی به پیامبر (ص) در این زمینه دستور داده شد، که برای نمونه روش برخورد پیامبر (ص) با کافران و مشرکان چنین بوده است: در آیات 8 و9 سوره ممتحنه که دستور زندگی مردمی و بین المللی اسلام را تدوین می کند می فرماید: «اگر کافران و مشرکانی نسبت به شما بد رفتاری نکردند و درصدد ایذاء دینی شما برنیامدند، شما می توانید با آنان زندگی مسالمت‌آمیز داشته باشید و به آنها نیکی کنید و نباید که در رفتار با آنها از قسط و عدل تجاوز کنید، چرا که ظلم هر چند نسبت به کافر باشد حرام است. اگر کافری در پناه دولت اسلام است، یا معامده ای با دولت اسلام دارد، تعدی به حقوق و اموال او حرام است.»3
برخورد پیامبر با اقلیت‌های مذهبی:
قوم یهود در ابتدا کنار یکدیگر زندگی می کردند ولی بر اثر عوامل گوناگون مثل اختلاف‌ها، خیانت‌ها و … این یکپارچگی از بین رفت و بسیاری سرزمین اصلی خود را رها ساختند و برخی از آنها به سرزمین یثرب (مدینه) مهاجرت کردند. این عده در این شهر و اطراف آن به ساختن ساختمان‌ها و قلعه های محکم اقدام کردند و در آن جا مسکن گزیدند. قبایل معروف یهود: بنی قریظه، بنی قینقاع و بنی نضیر بودند. برای حفظ خود و اموال با قبایل عرب، پیمان عدم تصرف بسته، با دادن باج‌ها و مالیات‌ها و هدایا رضایت خاطر آنان را جلب می کردند. پیامبر (ص) پس از مهاجرت به مدینه برای برقراری امنیت و آرامش پیمانی مشترک منعقد ساختند که در آن قبیله اوس و خزرج مدینه شرکت داشتند و حتی پیامبر (ص) با یهودیان خارج مدینه پیمان جداگانه منعقد ساخت. بر اساس این پیمان، یهود متعهد شد ضد مسلمانان خرابکاری انجام ندهند و در صورت لزوم از مدینه و مسلمانان دفاع کنند و در مقابل پیامبر (ص) متعهد شد که از حقوق آنان محافظت کند و با آنان مانند افراد یک ملت واحد رفتار شود. بدین وسیله همگام، مسؤول حفظ و حراست حقوق یکدیگر شوند.4
پیامبر (ص) در مراسم اجتماعی آنها شرکت می جست و از بیمارانشان عیادت و در مراسم تشییع جنازه یهودیان شرکت و با آنان ابراز همدردی و مانند افرادی عادی با آنان معامله می کرد و سایر مسلمانان نیز یهودیان مدینه را هم پیمان خود و جزء ملت خود می دانستند و رفتارشان بر اساس همین اصول محکم و استوار بود.5
بردباری پیامبر اکرم (ص) در برابر بدرفتاری یهود:
پیامبر (ص) در مقابل بدرفتاری یهودیان صبور بود و از خطاشان چشم می پوشید و آنها را با مسلمانان برابر می گرفت و به آداب دین آنها احترام می گذاشت. به پیمان هایی که با یهودیان بسته بود استوار بود. و اگر یکی از یهودیان بر خلاف پیمان رفتار می کرد فقط به مجازات او بسنده می کرد و دیگران را به گناه او نمی گرفت. چنان که کعب بن اشرف و اسلام بن حقیق که به مسلمانان خیانت کرده بودند، همین روش را به کار بست و متعرض یهودیان دیگر نشد.6
رفتار مسالمت آمیز با مسیحیان:
پس از آن که مسیحیان نجران از مباهله با پیامبر (ص) به دلیل عظمت شأن و مقام رسول اکرم (ص) و همراهانش مأیوس شدند گفتند که محمد و فرزندانش و علی (ع) شخصیت های وارسته ای هستند، صلح نامه ای با پیامبر (ص) امضاء کردند، طبق این صلح نامه در برابر پرداخت مالیات و خراج، مسیحیان نجران در انجام دستورهای آیین خود آزادی کامل یافتند. در قسمتی از این صلح نامه آمده است مردم مسیحی نجران و حاشیة آن در سایه خداوند و ذمه محمد رسول خدا (ص) می باشند به این که دارایی، جان، دین، افراد غایب و حاضر، خانوادة آنان و تجارت و آن چه از کم و زیاد در اختیار دارند همه محفوظ. هیچ اسقف یا راهب یا کاهنی از آنان، از مقام خود عزل نمی شود و به آنان اهانتی نمی شود.7
نتیجه آن که پیامبر (ص) در برخورد شخصی در حد عالی با اقلیت های مذهبی برخورد می کرد و در برخورد اجتماعی تا وقتی که درصدد ایذاء مسلمانان نبودند و سر جنگ نداشتند و نسبت به پیمانشان وفادار بودند پیامبر (ص) هم نسبت به پیمان وفادار بود.

منابع:
1. سوره قلم، آیه 4.
2. سوره آل عمران، آیه 159.
3. ولایت فقیه، آیت الله عبدالله جوادی آملی، ص35.
4. اسلام و همزیستی مسالمت آمیز، محمد مهدی کریمی نیا، ص312.
5. همان، ص303.
6. همان، ص306.
7. همان، ص314.
به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی