حقیقت هیپنوتیزم

در پاسخ به مسائل مربوط به هیپنوتیزم، ابتدا باید نگرشی اجمالی به ماهیت آن نمود و سپس رابطه آن را با مسائل دینی روشن ساخت. حقیقت هیپنوتیزم و مانیتیسم: دانشمندان از دیرزمان دریافته بودند که سیاله مغناطیسی خاصی در انسان وجود دارد که با استفاده از تکنیک های خاصی، می تواند به وسیله آن در افراد دیگر اثر بگذارد. در آغاز وجود چنین نیرویی در مشرق زمین کشف شده بود. کلدانی ها، مصری ها و هندی ها به آن پی برده بودند و برایدرمان اعصاب و بی اشتهایی، از آن استفاده می کردند. اما چندان شکل عمومی نداشت تا این که یک پزشک اتریشی به نام «مسمر» در اواخر قرن 18 میلادی (در سال 1775) آن را به عنوان یک کشف علمی مطرح ساخت و گفت: در وجود انسان نیروی سیال مخصوصی وجود دارد که می توان برای درمان بعضی از بیماران، از آن استفاده کرد. تا این که «پویسکور» یکی از شاگردان مسمر به روش استاد آشنا شد و برای درمان بیماران از این نیروی مرموز بدن خوداستفاده می کرد و به اصطلاح این امواج مغناطیسی مخصوص را به بدن بیمار روانه می ساخت. یک روز هنگامی که مشغول درمان یک روستایی بود، ناگهان با نهایت تعجب دید او به خواب فرو رفت. او از این جریان سخت متوحش و دستپاچه شد و خواست وی را بیدار کند، او را صدا زد برخیز! برخیز!، در این موقع با صحنه عجیب تری روبه رو شد. بیمار در حالی که هنوز در خواب بود از جا برخاست و شروع به راه رفتن کرد! او با تعجب و وحشت گفت:بایست! ایستاد، کم کم فهمید که بیمار درحالی شبیه به خواب فرورفته که با خواب های معمولی بسیار فرق دارد. او در این حال صدای خواب کننده را می شنود و هر چه به او دستور داده شود انجام می دهد! بالاخره هر طور بود، او را بیدار و به حال عادی برگرداند و به این ترتیب موضوع خواب مغناطیسی لااقل درآن محیط کشف شد و معلوم گردید که از طریق مانیتیسم (سیاله مغناطیسی) می توان به هیپنوتیزم (خواب مغناطیسی) دست یافت. با ادامه تحقیقات دراین زمینه، آشکار شد که نگاه های طولانی به یک نقطه نیمه روشن، توام با تلقین های پی درپی، به ضمیمه استفاده از سیاله مزبور، برای خواب کردن افرادی که آمادگی دارند کافی است وبا این سه عامل می توان افراد را به خواب مغناطیسی فرو برد. مسأله مهم این جا بود که «عامل» (خواب واره گر) می توانست جانشین اراده و تصمیم «معمول»، (سوژه خواب رونده) گردد، و معمول به تمام معنا تسلیم اراده او شود و هر دستوری به او بدهد بدون چون و چرا انجامدهد. به عبارت دیگر هیپنوتیزم نوعی تحت کنترل قرار گرفتن فردی ضعیف (سوژه) توسط «قدرت ذهنی» فردی قوی به لحاظ تمرکز ذهنی (نه حرکات و تلفیقات ظاهری هیپنوتیزور) قلمداد شده است. (ر . ک: حساسیت به هیپنوتیزم، هیلگارد). آنچه در این جا مورد نظر می باشد، این است که تأثیرات خواب واره گر (هیپنوتیزور) بر سوژه اعم از آن که ناشی از حرکات، تلقینات، تکنیک های ایدئوموتودیک، ریلاکسیک و … باشد و یا ناشی از قوت روح و ذهن که از طریق ریاضت و تمرین حاصل شده است، در هر صورت چگونه تأثیری است؟ آیا صرفا ایجاد یک سری تصورات و خیالات و تلقینات غیر واقعی است و یا آن که آنچه را که سوژه ادراک می کند یا بدون ادراک بر زبان می آورد و ظاهرمی سازد، واقعیتی تردید ناپذیر است؟ این مسأله هنوز جای بحث بسیار دارد، ولی آنچه در حال حاضر می توان گفت آن است که: اولاً، حرکاتی که از معمول سر می زند وسخنانی که برزبان می راند، چیزی جز تلقینات عامل نیست؛ مثلاً اگر به یک زبان خارجی که قبلا آشنایی نداشته تکلم می کند، یا اعلام می دارد در فلان منطقه هستم، یا راه می رود و … همه القائات خواب واره گر است و از حقیقت بهره ای ندارد. البته این القائات تنها با حرکات و اشارات نمایشینیست؛ بلکه از طریق ذهن عامل صورت می گیرد. بنابراین اگر هیپنوتیزور آن دسته از لغات خارجی را که سوژه تکلم می کند، نداشته باشد، چنین حرکتی صورت نخواهد پذیرفت. ثانیا، در بعضی از موارد – نه به آن داغی که برخی طرح می کنند – از این شیوه برای درمان برخی از بیماران می توان استفاده کرد، و حتی در بعضی از موارد از آن به جای داروی بیهوشی نیز استفاده نمود که این تأثیر چیزی جز آثار تلقین نیست. البته برخی بین مسأله هیپنوتیزم و تجریدروح خلط نموده و آن دو را نیز مشابه یکدیگر فرض کرده اند. درحالی که بین آن دو تفاوت بسیار است و تفصیل آن در این مختصر نمی گنجد؛ ولی امروزه برخی با استفاده از تکنیک های پیشرفته تر هیپنوتیزم، دعوی تجرید روح نموده و کالای خود را به این نام قالب می کنند. حکم شرعی هیپنوتیزم:
هیپنوتیزم از نظر حضرت امام جایز نیست ، (استفتاآت امام، ج 2، ص 21).
مقام معظم رهبری فرموده اند: اگر هیپنوتیزم برای یک غرض عقلایی و با رضایت کسی که مورد هیپنوتیزم واقع می شود باشد، اشکال ندارد ، (اجوبة الاستفتاآت، ج 2، ص 55).
آیت الله فاضل نیز به طور مطلق فرموده اند: مشکل است .
آیت الله مکارم در این زمینه می فرمایند: برای مقاصد طبی و مانند آن مانعی ندارد ولی برای کشف امور پنهانی یا خبر از گذشته و آینده و حال دادن جایز نیست .
آیت الله نوری همدانی می فرمایند: هیپنوتیزم یک نوع سحر است و حرام می باشد. ولی اگر برای معالجه ضرورت ایجاب می کند, به اندازه رفع ضرورت جایز است .
هیپنوتیزم اگر برای طرفی که هیپنوتیزم می شود ضرر داشته باشد اشکال دارد ، (استفتا از دفتر آ یت اللّه تبریزی).
پس از نظر شرعی عمل هیپنوتیزم به خودی خود(و نه صورت اضطرار) حرام است و این حرمت فلسفه های متعددی دارد؛ از جمله:
1- خارج ساختن مسیر زندگی از مجرای عادی و طبیعی.
2- زمینه بسیاری از فریبکاری ها و شیادی ها؛ چنان که هم اکنون از طریق هیپنوتیزم و اسپریتسم و در گذشته از طریق سحر و جادو و فالگیری مرسوم بوده است.
3- احیانا موجب کشف و افشای اسرار دیگران شدن؛ زیرا یکی از کارهای خواب واره گر خواندن ذهن سوژه است.
بنابراین هیپنوتیزم با سحر و جادو از جهاتی متفاوت و از جهاتی مشابه است؛ لیکن از نظر شرعی حرام می باشد.
همچنین چند نکته زیر به عنوان یادآوری بیان می گردد:
1) این راه را به دوستان عزیز توصیه نمی کنیم .
2) در این رابطه جریانات انحرافی و گول زننده بسیار است.
3 آنچه در حال حاضر می توان گفت آن است که:
اولا: حرکاتی که از معمول سر می زند وسخنانی که برزبان می راند چیزی جز تلقینات عامل نیست. مثلا اگر به یکزبان خارجی که قبلا آشنایی نداشته تکلم می کند یا اعلام می دارد در فلان منطقه هستم یا راه می رود و … همه القائات خواب واره گر است و از حقیقت بهره ای ندارد. البته این القائات تنها با حرکات و اشارات نمایشی نیست بلکه از طریق ذهن عامل صورت می گیرد. بنابراین اگر هیپنوتیزور آن دسته از لغات خارجی را که سوژه تکلم می کند نداشته باشدچنین حرکتی صورت نخواهد پذیرفت.
ثانیا: در برخی موارد – نه به آن داغی که برخی طرح می کنند – از این شیوه برای درمان برخی از بیماران می توان استفاده کرد و حتی دربرخی موارد از آن به جای داروی بیهوشی نیز استفاده نمود که این تأثیر چیزی جز آثار تلقین نیست. البته برخی بین مسأله هیپنوتیزم و تجرید روح خلط نموده و آن دو را نیز مشابه یکدیگر فرض کرده اند. درحالیکه بین آن دو تفاوت بسیار است و تفصیل آن در این مختصر نمی گنجد. ولی امروزه برخی با استفاده از تکنیک های پیشرفته تر هیپنوتیزم دعوی تجرید روح نموده و کالای خود را به این نام قالب می کنند.
به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی