تغییر قضا و قدر-علم خداوند-تأثیر صدقه

این موضوع تنها به دعا مربوط نمی شود؛ بلکه در بسیاری از موضوعات دیگر هم صادق است؛ مثلاً در روایات آمده است که: «صله رحم موجب فزونی عمر می گردد» و… . موضوع، چگونگی رابطه و سازگاری عمل اختیاری ایشان، با علم قطعی و نافذ خداوند است. کلید حل این معما در توجه به این نکته است که علم الهی نقشی در صدور فعل از ما ندارد؛ چنان که علم ما به حادثه ای که وقوع آن قطعی است، نقشی در حدوت آن فعل ندارد. اگر قضای حتمی به وسیله دعا مرتفع می گردد، هر دو یکسان معلوم علم الهی است؛ نه این که یکی اصل باشد و دیگری فرع. برای توضیح بیشتر به این مثال توجه کنید: فرض کنید خداوند می داند که عمر آقای X پنجاه سال است مشروط بر آن که قطع رحم کند و هفتاد سال است مشروط بر آن که صله رحم نماید. هم چنین می داند که آقای Xصله رحم خواهد کرد یا نه (علم به فعل اختیاری انسان). در مورد دعا نیز مطلب چنین است؛ مثلاً مقدّر است که «الف» بنا بر سلسله عللی که محقق خواهد شد، به بیماری «ب» مبتلا شود؛ ولی اگر دعا کند، به آن بیماری دچار نخواهد شد و خداوند نیز علم دارد که او دعا خواهد کرد. پس خود دعا نیز یک مورد از قضای الهی است. بنابراین علم الهی هیچ تغییری نمی کند و آنچه تغییر می کند، ما هستیم و اسباب و عللی که در کار است و دست ما بدان می رسد.