از آیات قرآنى و نیز مطالعه تاریخ چنین بر مى آید که «مردم»، نقشى اساسى در پیروزى یا شکست نهضت هاى پیامبران داشته اند و حتى از بعضى آیات استفاده مى شود که نزول رحمت یا عذاب بر یک جامعه، تابع نوع فعالیت مردمان آن جامعه است و سنت الهى بر این جارى است که متناسب با ایمان یا کفر مردم، نعمت یا عذاب را بر جامعه اى فرود آید. از این رو حضرت نوح علیه السلام از مردم زمان خود مى خواهد استغفار کنند تا به دنبال آن آسمان بر آنان ببارد و خداوند، آنان را با اموال و فرزندان یارى کند. نوح (71)، آیات 10-12: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهاراً». قرآن کریم تصریح مى کند: «مِمَّا خَطِیئاتِهِمْ أُغْرِقُوا»؛ همان، آیه 27.؛ یعنى، قوم نوح به علت گناهان خود گمراه شدند. در آیات دیگر نیز به این نکته تصریح شده است که علت هلاکت بسیارى از اقوام گذشته، ظلم و ستم آنان بوده است. هود (11)، آیه 102 و 117؛ کهف (18)، آیه 59؛ قصص (28)، آیه 59.
در مقابل به این نکته نیز تصریح شده که اگر جامعه اى، ایمان آورد و تقوا پیشه کند، خداوند درهاى برکت آسمان و زمین را به روى آنان مى گشاید: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ…»؛ اعراف (7)، آیه 96.
بالاخره خداوند در آیه اى، سنت کلى خود را چنین بیان مى کند: تا زمانى که مردم در راه مستقیم بوده و از آن منحرف نشوند، نعمت هاى الهى بر آنان جارى مى شود و تغییر عملکرد الهى، تابعى از تغییر رفتار مردم است: «ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى قَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ»؛ انفال (8)، آیه 53 و به همین مضمون: رعد (13)، آیه 11..
یکى از مهم ترین مشکلات پیامبران و مردان الهى در طول تاریخ، عدم همراهى مردم به طور پیوسته با اهداف و برنامه هاى آنان بوده است. این مطلب رامى توان از کلام پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله دریافت که فرمود: «شیّبتنى هود»؛ یعنى، سوره هود مرا پیر کرد.
درباره علت آن گفته شده است: سبب این امر وجود آیه «فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَکَ»؛ هود (11)، آیه 112: «به همراه کسانى که با تو به سوى خداوند بازگشته اند، استقامت کن».. در این سوره است؛ در حالى که پیامبرصلى الله علیه وآله درباره سوره «شورى» – که در آن تنها خود آن حضرت صلى الله علیه وآله با آیه «فَلِذلِکَ فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ»؛ شورى (42)، آیه 15.. مأمور به استقامت شده چنین جمله اى را بیان نکرده است. از ابن عباس نقل شده است: هیچ آیه اى همانند آیه سوره «هود» براى پیامبرصلى الله علیه وآله سخت تر نبود.المیزان، ج 11، ص 66 به نقل از: مجمع البیان.
در مقابل به این نکته نیز تصریح شده که اگر جامعه اى، ایمان آورد و تقوا پیشه کند، خداوند درهاى برکت آسمان و زمین را به روى آنان مى گشاید: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ…»؛ اعراف (7)، آیه 96.
بالاخره خداوند در آیه اى، سنت کلى خود را چنین بیان مى کند: تا زمانى که مردم در راه مستقیم بوده و از آن منحرف نشوند، نعمت هاى الهى بر آنان جارى مى شود و تغییر عملکرد الهى، تابعى از تغییر رفتار مردم است: «ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى قَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ»؛ انفال (8)، آیه 53 و به همین مضمون: رعد (13)، آیه 11..
یکى از مهم ترین مشکلات پیامبران و مردان الهى در طول تاریخ، عدم همراهى مردم به طور پیوسته با اهداف و برنامه هاى آنان بوده است. این مطلب رامى توان از کلام پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله دریافت که فرمود: «شیّبتنى هود»؛ یعنى، سوره هود مرا پیر کرد.
درباره علت آن گفته شده است: سبب این امر وجود آیه «فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَکَ»؛ هود (11)، آیه 112: «به همراه کسانى که با تو به سوى خداوند بازگشته اند، استقامت کن».. در این سوره است؛ در حالى که پیامبرصلى الله علیه وآله درباره سوره «شورى» – که در آن تنها خود آن حضرت صلى الله علیه وآله با آیه «فَلِذلِکَ فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ»؛ شورى (42)، آیه 15.. مأمور به استقامت شده چنین جمله اى را بیان نکرده است. از ابن عباس نقل شده است: هیچ آیه اى همانند آیه سوره «هود» براى پیامبرصلى الله علیه وآله سخت تر نبود.المیزان، ج 11، ص 66 به نقل از: مجمع البیان.