روز الست در ادبیات

در معارف اسلامی اصطلاحی به نام «روز الست» وجود دارد که در آن روز خداوند از همه بنی آدم بر توحید پیمان گرفته است أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی؛ (7:172) ؛(اعراف، آیه 172). برخی از مفسران و متفکران، روز الست را حکایتی از فطرت آدمی دانسته اند. یعنی انسان در سرشت خویش، موحّد و خداگراست. اقبال همین مضمون را در بیت «هزاران سال با فطرت نشستم» بیان کرده است.یعنی در روز الست که پیمان توحید از من گرفته شد، تاکنون با فطرت خویش – که توحید است – دمساز بودم و در آن دوران «بدو پیوستم و از خود گسستم»؛ به خدا متوجه و از خود فارغ بودم. ولی زمانی که پای به عرصه حجاب عالم ناسوت و طبیعت گذاشتم، به جای توحید، بت تراشیدم، مدتی آن را پرستیدم، ولی باز متوجه فطرت شده و آن بت را شکستم و بت دیگری ساختم و … تا آن زمان که حقیقت نهفته در فطرت خود را کاملاً بنمایاند و آدمی یکسره متوجه آن گردد فِطْرَتَ اَللَّهِ اَلَّتِی فَطَرَ اَلنَّاسَ عَلَیْها؛ (30:30)