نامگذاری سوره انفال

نامگذاری این سوره به نام انفال به دلیل بیان احکام انفال (به معنای غنیمت‌های جنگ و ثروت‌های عمومی دوبار) در نخستین آیه سوره است.

نام دیگر این سوره، بدر‌ است؛ چون درباره غَزوه بَدر نازل شد. به نظر بعضی از مفسران این سوره هنگامی نازل شد که در غزوه بدر درباره تقسیم غنائم، میان مسلمانان اختلاف افتاد.

نام دیگر سوره انفال را سورةالجهاد گفته‌اند؛ زیرا پس از نزول آن، پیامبر(صلی الله علیه و آله) در جنگ‌ها برای تقویت روحیه رزمندگان دستور به تلاوت این سوره می‌داد.
 

ترتیب و محل نزول

سوره انفال جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، هشتاد و هشتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده است.

این سوره در چینش کنونی مُصحَف، هشتمین سوره است و در جزء‌های نهم و دهم قرآن جای دارد.

این سوره پس از سوره بقره و پیش از سوره آل عمران نازل شده است اگرچه برخی آن را چهارمین و پنجمین سوره مدنی دانسته‌اند.
 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره انفال ۷۵ آیه، ۱۲۴۴ کلمه و ۵۳۸۸ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی جزو سوره‌های مَثانی و از سوره‌های متوسط قرآن است که در ردیف سوره‌های بلند قرار گرفته و نیم جزء قرآن را شامل می‌شود.

فاصله نشدن بسم الله میان سوره انفال و سوره توبه باعث شده برخی این دو را یک سوره بدانند و آنها را قرینتین بخوانند. 1
 

اهداف و آموزه‌ها

سوره انفال که در مدینه و در زمان اولین جنگ مسلمانان، یعنى بدر، نازل شده است، داراى چند هدف است:

بیان مسائل و قوانین مربوط به جنگ؛

بیان مسائل و قوانین اقتصادى اسلام در مورد اموال عمومى که پشتوانه ى بیت المال به شمار مى آید؛

بازسازى اخلاقى مسلمانان؛

سامان دادن و نظام بخشیدن به جامعه ى نوین مسلمانان در مدینه.

محتوا و موضوعات

در هفتادوپنج آیه اى که در سوره انفال وجود دارد مباحث بسیار مهمى مطرح شده است:

نخست اشاره به بخش مهمى از مسائل مالى اسلام از جمله انفال و غنائم که پشتوانه مهمى براى بیت المال محسوب مى گردد، شده است. سپس مباحث دیگرى مانند: صفات و امتیازات مؤمنان واقعى، و داستان جنگ بدر، یعنى نخستین برخورد مسلحانه مسلمانان با دشمنان، و حوادث عجیب و عبرت انگیزى که در این جنگ واقع شد.

و همچنین قسمت قابل ملاحظه اى از احکام جهاد و وظائف مسلمانان در برابر حملات پى گیر دشمن، جریان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و داستان آن شب تاریخى هجرت (لیلةالمبیت)، وضع مشرکان و خرافات آنها قبل از اسلام، چگونگى ضعف و ناتوانى مسلمانان در آغاز کار و سپس تقویت آنها در پرتو اسلام، حکم خمس و چگونگى تقسیم آن، لزوم آمادگى رزمى و سیاسى و اجتماعى براى جهاد در هر زمان و مکان، برترى نیروهاى معنوى مسلمانان بر دشمن على رغم کمبود ظاهرى نفرات آنها، حکم اسیران جنگى و طرز رفتار با آنها، هجرت کنندگان و آنها که هجرت نکرده اند، مبارزه و در گیرى با منافقان و راه شناخت آنها و بالآخره یک سلسله مسائل اخلاقى و اجتماعى سازنده دیگر.
 

فضائل، خواص و ثواب قرائت

بهره‌مندی از شفاعت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و دوری از نفاق؛

ابى‌بن‌کعب، از پیامبر نقل کرده است که: هر کس سوره انفال و برائت را قرائت کند، روز قیامت، من شفیع و گواه او خواهم بود. او از نفاق برىء است و به عدد هر منافقى در دنیا ده حسنه به او داده می‌شود و ده گناه از او برداشته مى شود و ده درجه بر درجاتش افزوده می‌شود و عرش و حاملان آن در ایام زندگى برایش طلب رحمت مى کنند.
 

دوری از نفاق و بهره‌مندی از سفره‌های بهشتی

عیاشى از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که: هر کس سوره انفال و برائت را در هر ماه بخواند، هرگز نفاق به قلبش وارد نمى شود و حقاً از شیعه امیرالمؤمنین است و روز قیامت از خوان‌هاى بهشت، می‌خورد تا مردم از حساب تمام شوند.
 

قطع بینی ها و اشتمال بر آیه خمس

محمدبن‌مسلم از امام باقرعلیه‌السلام نقل کرده است که: در سوره انفال قطع بینى هاست (زیرا مشتمل بر آیه خمس است). 2
 

آیات مشهور

چند آیه از سوره انفال از جمله آیه صلح و آیه نصر از جمله آیات مشهور این سوره است.

آیه ۲

«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ‌ اللَّـهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَىٰ رَ‌بِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ﴿۲﴾»

(ترجمه: مؤمنان، همان کسانى‌اند که چون خدا یاد شود دلهایشان بترسد، و چون آیات او بر آنان خوانده شود بر ایمانشان بیفزاید، و بر پروردگار خود توکل مى‌کنند.)

آیه دوم به همراه آیه سوم سوره انفال پنج صفت از صفات مؤمنان را بیان کرده، صفاتی که داشتن آن را مستلزم داشتن تمامی صفات نیک و ملازم با دارابودن حقیقت ایمان دانسته‌اند و اینکه نفس را برای تقوا، اصلاح ذات بین و اطاعت خدا و رسولش آماده می‌سازد. این صفات عبارتند از:

خشیت دل هنگام ذکر خدا

زیاد شدن ایمان در اثر شنیدن آیات قرآن

توکل

به پا داشتن نماز

انفاق از آنچه خدا روزی فرموده.

سه صفت اول از این صفات پنج‌گانه به جنبه معنوی و باطنی و دو صفت دیگر به ارتباط با خدا و ارتباط و پیوند با خلق خدا اشاره دارد.
 

آیه ۲۴

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّـهِ وَلِلرَّ‌سُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یُحْیِیکُمْ ۖ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْ‌ءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُ‌ونَ﴿۲۴﴾»

(ترجمه: اى کسانى که ایمان آورده‌اید، چون خدا و پیامبر، شما را به چیزى فرا خواندند که به شما حیات مى‌بخشد، آنان را اجابت کنید، و بدانید که خدا میان آدمى و دلش حایل مى‌گردد، و هم در نزد او محشور خواهید شد.)

دعوت به سوی حیات و زندگی در تمامی ابعاد آن (معنوی، مادی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی) را مضمون آیه ۲۴ سوره انفال دانسته‌اند.

طبرسی در تفسیر مجمع البیان درباره استجابت خدا و رسولش و منظور از حیات در این آیه چهار احتمال ذکر کرده است:

منظور از استجابت دعوت انجام جهاد در راه خدا است و مراد از حیات به شهادت رسیدن است زیرا شهدا نزد خدا زنده هستند.

منظور قبول دعوت ایمان است؛ زیرا ایمان حیات دل و کفر مرگ آن است.

مراد قرآن و علم دین است؛ زیرا نادانی مرگ و دانش زندگی است و قرآن از راه علم اسباب حیات را فراهم می‌کند و وسیله نجات است.

منظور دعوت به بهشت است که در آنجا حیات جاودانی است.

آیه صلح (۶۱)

«وَإِن جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّـهِ ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ﴿۶۱﴾»

(ترجمه: و اگر به صلح گراییدند، تو [نیز] بدان گراى و بر خدا توکل نما که او شنواى داناست.)

آیه ۶۱ سوره انفال به آیه صلح یا آیه سَلْم معروف است. در این آیه خداوند به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) فرمان می‌دهد اگر گروه‌هایی از کفار یا دیگرانی مانند بنی قریظه و بنی نضیر که پیمان صلح خود را نقض کردند و از در جنگ با مسلمانان درآمدند، به صلح و روش مسالمت‌آمیز تمایل نشان دادند تو نیز به عنوان رهبر جامعه اسلامی در صورت مصلحت با آنان صلح کن.

این آیه را، نشان‌دهنده این می‌دانند که اسلام جنگ را اصل قرار نداده و تا جایی که امکان دارد در پی برقراری صلح است و لازم است درخواست صلح از دیگران بپذیرند.
 

آیه نصر (۶۲)

«وَإِن یُرِ‌یدُوا أَن یَخْدَعُوکَ فَإِنَّ حَسْبَکَ اللَّـهُ ۚ هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِ‌هِ وَبِالْمُؤْمِنِینَ﴿۶۲﴾»

(ترجمه: و اگر بخواهند تو را بفریبند، [یارى‌] خدا براى تو بس است. همو بود که تو را با یارى خود و مؤمنان نیرومند گردانید.)

به آیه ۶۲ سوره انفال آیه نصر گفته شده است. خداوند در این آیه از پیامبر خواسته است نگرانی به خود راه ندهد زیرا کار خداوند او را کفایت و با یاری خود و یاری مؤمنان او را تقویت می‌کند.

در روایتی از منابع اهل سنت از ابوهریره آمده است بر عرش نوشته شده «لا اله الا الله وحده و لا شریک له محمد عبدی و رسولی و ایدته بعلی بن ابی طالب». 1
 

آثار و برکات تلاوت سوره انفال

1. غالب شدن بر خشم

نقل از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم: هر کس سوره انفال را بنویسد و آن را با خود همراه داشته باشد، در برابر هر حاکم زورمندی قرار گیرد، می تواند حق خود را بستاند و حاجتش برآورده می شود و هیچ کس بر او تعدّی و تجاوز نمی کند و با هر کسی منازعه کند بر او غالب می شود، این نوشته مایه حفظ و امان او می شود.
 

2. ادای قرض

هر کس آیه 66 سوره انفال را به مدت یک هفته در عقب هر نماز واجبی بخواند، به طوری که ابتدای آن نمازی که این آیات بعد از آن خوانده می شود اگر روز جمعه باشد، خداوند بار وام را از گردن او برمی دارد. 3

پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.quran.inoor.ir
3.www.hajij.com