معرفی سوره بقره

سوره بقره بزرگ‌ترین سوره قرآن، دومین سوره و از سوره‌‌های مدنی قرآن است که در جزء‌های اول، دوم و سوم جای دارد. نام‌گذاری این سوره به نام «بقره» به دلیل وجود داستان گاو بنی‌اسرائیل در آن است.

هدف عمده سوره بقره را هدایت انسان و اعلام این مسئله دانسته‌اند که انسان باید به همه آنچه خدا به وسیله پیامبرانش نازل کرده، ایمان بیاورد و تفاوتی میان رسولان او قائل نشود. سوره بقره را به لحاظ محتوا، سوره جامعی دانسته‌اند که هم از اصول عقاید سخن گفته و هم احکامِ مسائلِ عبادى، اجتماعى، سیاسى و اقتصادى را مطرح کرده است.

داستان آدم و فرشتگان، داستان‌هایی مربوط به بنی‌اسرائیل، داستان ابراهیم و زنده شدن مردگان و داستان طالوت و جالوت از جمله داستان‌ها و روایات تاریخی سوره بقره است.
 

نام‌گذاری

نام سوره بقره (گاو ماده) از داستان گاو بنی‌اسرائیل (در آیات ۶۷ تا ۷۳) گرفته شده که قرآن در این داستان به «‌بهانه‌های بنی‌اسرائیل» پرداخته است.

فُسْطاط القرآن، سَنام القرآن، سید القرآن و زهرا نام‌های دیگر سوره بقره هستند. سوره بقره و سوره آل عمران را با هم، زَهراوان نامیده‌اند.
 

محل و ترتیب نزول

سوره بقره جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، هشتاد و هفتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است.

این سوره در چینش کنونی مُصحَف، دومین سوره است و در جزء‌های اول، دوم و سوم قرآن جای دارد.

سوره بقره بعد از سوره مطففین و قبل از سوره آل عمران، به عنوان اولین سوره‌ای دانسته شده که در مدینه بر پیامبر نازل شد.
 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره بقره ۲۸۶ آیه، ۶۱۵۶ کلمه و ۲۶۲۵۶ حرف دارد. این سوره بزرگ‌‌ترین سورهٔ قرآن است و تقریبا ۲/۵ جزء قرآن را دربرمی‌گیرد.

سوره بقره، اولین سوره از سوره‌های هفت‌گانه طوال و اولین سوره از سوره‌های ۲۹ گانه‌ مقطعات است که با حروف مقطعه «الم» آغاز شده است.

بزرگ‌ترین کلمه «فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللَّـهُ» و بلندترین آیه قرآن (آیهٔ ۲۸۲) در این سوره هستند. 1

ناسخ و منسوخ در سوره

برخى قرآن پژوهان، ۲۶ آیه از سوره بقره را در شمار آیات منسوخ آورده؛ اما غالب قرآن‌پژوهان، همه یا بیشتر موارد را از قبیل تخصیص در حکم یا استثنا در افراد دانسته‌اند.

برخى تنها نسخ آیه ۲۴۰ را پذیرفته‌اند که می فرماید: «وَالَّذِینَ یتَوَفَّوْنَ مِنْکمْ وَیذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِیةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَیرَ إِخْرَاجٍ…».

این آیه به کسانى که در آستانه مرگ قرار مى‌گیرند، فرمان مى‌دهد براى همسران خود وصیت کنند که تا یک سال آن‌ها را با پرداختن هزینه زندگى بهره‌مند سازند به شرط این که آن‌ها از خانه شوهر بیرون نروند (و ازدواج مجدد نکنند).

گفته‌اند: این آیه به دلیل برخى روایات، و اجماع یا اتفاق اکثر مفسران، با آیه ۲۳۴ همین سوره که عده وفات را ۴ ماه و ۱۰ روز اعلام مى‌کند و آیات ارث که براى همسر متوفا ۱/۴ در صورت نداشتن فرزند یا ۱/۸ در صورت داشتن فرزند از مال شوهر را مشخص کرده نسخ شده است.

جمعى از مفسران، مفاد آیه امتاع را حکمى استحبابى و پابرجا مى‌دانند که هیچ‌گونه منافاتى با آیات ارث و عده ندارد. روایات مورد استناد مدعیانِ نسخ را نیز به دلیل ضعف سند و اجماع را بر اثر مدرکى بودن (بدین معنا که اجماع دلیل مستقل نیست بلکه مستند به همان روایات ضعیف است) فاقد اعتبار دانسته و از این‌رو نسخ آیه را نپذیرفته‌اند.
 

آیات مشهور سوره

سوره بقره مشتمل بر آیاتى است که بر اثر اهمیت و کاربرد فراوان، از شهرت خاصى برخوردار شده است، به گونه‌اى که ۳۱ آیه از آیات آن در شمار آیات نامدار ذکر شده است؛ مانند اخراج (آیه ۲۴۰)، استرجاع (آیه ۱۵۶)، اعتداء (آیه ۱۹۴)، انفاق (آیه ۲۷۴)، ایلاء (آیه ۲۲۶)، بِرّ (آیه ۱۷۷)، تحویل قبله (آیه ۱۴۴)، تربّص (آیه ۲۳۴)، تَهْلُکه (آیه ۱۹۵)، خلافت (آیه ۳۰)، خلع (آیه ۲۲۹)، دَین (آیه ۲۸۲)، رضاع (آیه ۲۳۳)، سحر (آیه ۱۰۲)، صفح (آیه ۱۰۹)، صوم (آیه ۱۸۳)، طلاق (آیه ۲۲۹)، قصاص (آیه ۱۷۹)، لیلة المبیت (آیه ۲۰۷) و نسخ (آیه ۱۰۶).

مشهورترین و بافضیلت‌ترین آیه این سوره، آیه ۲۵۵ آن است که به «آیة الکرسى» شهرت یافته است.

جامعیت آیة‌الکرسى در بیان صفات الهى و ترسیم رابطه خداوند با آفریدگانش به ویژه انسان، موجب امتیاز این آیه بر دیگر آیات شده است.

درباره فضیلت و منزلت این آیه از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که آیة الکرسى برترین آیه قرآن و دربردارنده همه خیرهاى دنیا و آخرت است و از گنجینه رحمت در زیر عرش الهى نازل و به پیامبر اعطا شده است. از حضرت امام صادق علیه‌السلام نیز نقل شده که آیة الکرسى قله بلند قرآن است.

از دیگر آیات برجسته و ممتاز سوره بقره، آیات پایانى آن است که در روایات از آن به گنج عرشى تعبیر شده است. 2
 

فراز «آیة الکرسی» سوره بقره به عنوان قله قرآن

1- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله):«هر چیزی قلّه ای دارد و قلّه قرآن، سوره بقره است. در این سوره، آیه ای است که سَرور آیات قرآن است و آن، آیة الکرسی است».

2- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله):«برای هر چیزی قله ای است و قله قرآن، سوره بقره می باشد».

3- امام صادق (علیه السلام): «برای هر چیزی قله ای هست و قله قرآن آیة الکرسی است، هر کسی یک بار آن را بخواند خداوند هزار ناگواری از ناگواری های دنیا و هزار ناگواری از ناگواری های آخرت را از او بگرداند، آسان ترین ناگواری دنیا فقر و آسان ترین ناگواری آخرت عذاب قبر است و من به امید ارتقای درجه و مقامم آن را می خوانم».

بنابراین در بین سوره های قرآن سوره بقره قله قرآن می باشد و در میان آیات قرآن آیة الکرسی قله آیات معرفی شده است.

بنا به فرموده آیت الله کشمیری: تلاوت سوره بقره برای رزق اثر بالایی دارد.

از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: که اگر این سوره را بنویسند و با خود دارند همه دردها زائل شود و اگر بر محموم بندند تب او از بین برود و اگر بر کودک بندند از شیر به آسانی گرفته شود.

از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: که اگر این سوره را هفت بار بر مصروع یا دیوانه بخوانند یا بنویسند و بر گردنش ببندند شفا یابد.

از حضرت علی (علیه السلام) نقل شده است: که هرگاه چشم کسی آزرده باشد ، با اعتقاد کامل آیه الکرسی را بخواند البته شفا یابد.

آیه الله کشمیری فرمود :خواندن آیه الکرسی روزی 21 مرتبه برای حافظه خوب است.

امام صادق (علیه السلام) می فرماید: سفرت را با صدقه دادن آغاز کن و هنگامی که خواستی سفرت را آغاز کنی آیه الکرسی را بخوان.

در هنگام شدائد و سختی ها و در مهمات بزرگ خواندن دوازده بار آیه الکرسی نافع است و تخلف ندارد.

فضیلت و برتری سوره بقره در چیست؟

افضل بودن آیة الکرسی به علت محتوای توحیدی منحصر به فرد و جامعیت این سوره دلیل بر فضیلت و برتری آن می باشد اینجا هم متذکر شویم که این موضوع منافاتی با برخی سوره هایی که برترند ندارد چرا که دیدگاه های مختلفی در مورد آن سوره ها لحاظ شده است.

چنانچه پیش تر از برتری سوره بقره به لحاظ طولانی بودن و جامعیت آن سخن گفتیم. باید بدانید این سوره گسترده دارای احکام فقهی ، اصول اخلاق ، معارف و حقوق فراوانی میباشد به همین خاطر در بین سوره ها بی نظیر و بی همتا شناخته شده است فراز «آیة الکرسی» از این سوره نیز اهمیت بالایی داشته به طوری که شامل مضامین بلند خداشناسی و توحید بوده و همین امر باعث شده این سوره از عظمت و اوج بالایی برخوردار باشد.

و نیز در حدیثی از امام سجاد (علیه السلام) آمده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) فرموده:کسی که چهار آیه از آغاز سوره بقره و آیة الکرسی و دو آیه بعد از آن و سه آیه از آخر آن را بخواند هرگز در جان و مال خود ناخوش آیندی نخواهد دید و شیطان به او نزدیک نمی شود و قرآن را فراموش نخواهد کرد.

ناگفته نماند مفهوم پاداش ها ، ثواب ها و فضیلت های مهمی که برای خواندن آیات و سوره های قرآن کریم شده است هرگز به معنی این نیست که ورد زبان انسان باشد و فقط قناعت به گردش زبان کند بلکه مقصود از تلاوت قرآن برای فهمیدن و فهمیدن به منظور اندیشیدن و همچنین اندیشیدن صرفاً برای عمل کردن می باشد.

جالب اینکه هر برتری و فضیلتی که درباره سوره یا آیه ای ذکر شده است دقیقا با محتوای همان آیه و سوره مطابقت و تناسب دارد به عنوان مثال در فضیلتی که برای سوره «نور» آمده است می خوانیم کسی که بر آن مداومت کند، خداوند او و فرزندانش را از آلودگی به «زنا» حفظ می کند.

به علت همین دلیل ها می باشد که دستورات بسیار مهمی مبنی بر مبارزه و مقاومت با انحرافات جنسی، دستور به حجاب، دستور به تسریع ازدواج، دستور به ترک شایعه پراکنی و افتراهای ناروا ، دستور به ترک چشم چرانی و دستور به اجرای حد شرعی درباره مردان و زنان زناکار در سوره نور شده است.

بسیار روشن است که در یک خانواده یا جامعه ای اگر محتوای این سوره اعمال شود آن جامعه یا خانواده از آلوده شدن به زنا مصون مانده و محافظت می شود.

هرچند ثواب خواندن قرآن برای همگان محرز است ولی آثار سازنده و ثواب اصلی زمانی اتفاق می افتد که آغازگر اندیشه و عمل باشد. 3

پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.wiki.ahlolbait.com
3.www.namnak.com