این بقعه زیبا و دیدنی که گنبدش هر بیننده ای را مسحور خود می کند، قبلا در محدوده شهر نجیرم از شهرهای آباد و پر رونق خلیج همیشه فارس ایران قرار داشته و در حال حاضر، در شهرستان دشتی، بخش کاکی، دهستان کبکان و حدود ۳۰۰ متری غرب روستای زیارت ساحلی قرار دارد. فاصله آن تا خورموج مرکز دشتی ۷۰ کیلومتر است و روی طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۲۲ دقیقه، عرض جغرافیایی ۲۸ درجه و ۱۰ دقیقه و در ارتفاع ۱۶ متری از سطح دریا واقع است.
 
بر اساس گفته برخی از مطلعان، اصل این بنا متعلق به دوره ایلخانی ( ۶۵۱ – ۷۵۶ ) است و در دوره های بعد، تعمیراتی در آن صورت گرفته است. تاریخ برخی از این تعمیرات، بر دیوار بنا نصب است که آخرین آن مربوط به تاریخ 1378/18/2 است. بر اساس این تاریخ، به همت خادم بقعه – آقای ناصر نوری بن مرحوم مسلم – و مساعدت حجة الاسلام آقای سید علی اکبر رکنی حسینی و اهالی خیر روستای زیارت، کف حرم و شبستان بقعه، سنگ فرش شده است.
 
بنای بقعه، از بیرون چهارگوش و به ابعاد 9 در 15.7 متر است. اتاق مرقد در قسمت غربی قرار دارد. چهار کنج آن از بالا با ایجاد گوشواره به هشت ضلعی و سپس دایره مبدل شده و آنگاه، گنبدی بر آن ساخته اند که از داخل به صورت مخروطی و از بیرون پلکانی (رک اورچین)، شبیه به گنبد دانیال نبی علیه السلام در شوش است. زیر گنبد و از داخل، مقرنس و گچ کاری و نیز اسامی پنج تن آل عبا علیهم السلام مشاهده می شود.
 
اتاق مرقد از شمال و جنوب، دارای دو صفه است که بالای هر کدام از آنها، به ترتیب از بالا به پایین، دریچه ای برای نور و هوا، شکل ماه و ستاره و سپس یک طاقچه مستطیل شکل کوچک جهت گذاشتن شمع و اشیای دیگر دیده می شود.
 
در ضلع غربی اتاق مرقد، محرابی است که در طرفین آن دو فضای تنگ و باریک به اسم بهشت و جهنم قرار دارد. در قسمت بهشت که در جانب جنوبی است، سنگ نسبتا سنگین و سیاه رنگی قرار دارد که برخی بر این باورند اگر کسی بتواند آن را تا کمر بلند کند، حاجتش برآورده می شود. این سنگ که آثار شکستگی در آن پیداست، چند سال پیش توسط سارقان اشیای عتیقه به سرقت رفت. ولی بعد از مدت کوتاهی، در حالی که شکسته شده بود، مخفیانه بازگردانده شد، در دیوار همین قسمت، سنگ دیگری از نوع یشم وجود دارد که دیدنی و ارزشمند است. در گذشته، زوار بعد از زیارت قبر امامزاده، با روشن کردن شمع از هر دو مکان بازدید می کردند. ان در کف اتاق مرقد از سنگ مرمر و دیوارهای آن تا ارتفاع 1.40 متری، کی مزین به سنگ مرمر و بقیه سفید کاری گچ شده است. در وسط اتاق و درست زیر گنبد، قبری با نمای سنگ به ابعاد ۷۰×۱۷۰ و ارتفاع ۵۵ سانتی متر وجود دارد که فاقد سنگ نوشته بوده و روی آن پارچه ای سبز کشیده شده است.

ضریح قبر

قبر، دارای ضریحی آلومینیومی و جدید به ابعاد 79 در 177 و ارتفاع ۱۱۳ سانتی متر است که روی سکویی به ارتفاع ۳۰ سانتی متر با نمای سنگ مرمر نصب شده است.
 
مدخل اتاق مقبره، در ضلع شرقی و درون یک شبستان باز می شود. کف و ازاری شبستان با سنگ تزئین شده و دیوارهایش سفید کاری گچ است. در شمال غربی شبستان و قسمت راست مدخل اتاق مقبره، راه پله ای قرار دارد که فعلا مسدود است. درون شبستان و در قسمت جنوب شرقی آن، صندوقی قدیمی و چوبی که قبلا روی قبر امامزاده نصب بوده دیده می شود که روی آن این کتیبه خوانده می شود: «بسم الله الرحمن الرحیم توکلت على الله و علی سید المرسلین رحمه الله من اوقف هذا الصندوق باسم عبدالیمام امامزاده زین العابدین سنه ۱۱۴۰ ساخت استاد حسن على قاسم.» گفته شده این صندوق در بحرین ساخته شده و واقف آن، یکی از اهالی آنجاست. شبستان از جانب مشرق دارای دری آهنی به عرض ۸۰ و ارتفاع ۱۳۵ سانتی متر است که درون اتاقی چهارگوش باز می شود. این اتاق، دارای دری آلومینیومی به عرض ۱۴۵ سانتی متر است که داخل صحن باز می شود. دیوارهای بیرونی ساختمان امامزاده، به جز قسمت شرقی که سرامیک کاری شده، تمامی سیمان سفید شده است. سرامیک کاری قسمت شرقی، در آبان ماه ۱۳۷۷ خورشیدی و در زمان خادمی ناصر نوری بن مسلم و با هزینه نیک مرد خیراندیش جناب آقای ابوالقاسم سلیمانی بحرانی صورت گرفته است.
 
خفته در این بقعه، عبدالیمام معروف به امامزاده زین العابدین است. بر اساس نقل شفاهی، وی در قرن چهارم از مهر فارس به این ناحیه آمده و سرانجام در ۲۲ ربیع الثانی سال ۳۷۹ هجری قمری، مقتول شده است. اگر چه مطلعان و معمران بر این باورند که در مهر فارس تذکره دارد، با این وجود، در نسبش نظر واحدی ندارند. برخی وی را از نوادگان امام زین العابدین علی علیه السلام ، گروهی از نوادگان امام باقر علیه السلام ، عده ای از اعقاب امام صادق علیه السلام و بالأخره بعضی هم ایشان را از احفاد حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام می دانند.
 
از میان اقوال بالا، قول اول و آخر به یقین نزدیک ترند. زیرا طبق تحقیقات به عمل آمده و نیز مندرجات برخی کتب، در قرن چهارم هجری، عده ای از امامزادگان، از نسل امام سجاد علیه السلام و امام کاظم علیه السلام ، در قالب سپاهی از لارستان فارس برای مبارزه با زرتشتیان وارد منطقه بوشهر از جمله دشتی و سواحل آن شده اند. اینان بعد از یک سلسله درگیری های خونین، موفق به فتوحات بسیار شده و منطقه را از عناصر زرتشتی پاک می کنند. هم اکنون، در ضلع شمال شرقی بقعه زین العابدین تپه ای موسوم به قتلگاه وجود دارد که گویند محل درگیری امامزادگان با قوای زرتشتی بوده است. (والله اعلم بالصواب).

مطاف و زیارتگاه مؤمنان

بقعه امامزاده زین العابدین، مطاف و زیارتگاه مؤمنان و دوستداران اهل بیت (علیهم السلام) مخصوصا اهالی زیارت است. آنها در روزهای مختلف هفته به ویژه پنج شنبه به زیارتش می روند و کراماتی هم از وی نقل می کنند که به یک مورد اشاره می شود: آقای ابراهیم بابلی متولد ۱۳۶۵ خورشیدی و ساکن زیارت ساحلی، می گوید: در سن شش سالگی پای چیم مشکل پیدا کرد، چند بار به پزشکان متخصص در شیراز و بوشهر مراجعه نمودم اما نتیجه ای نگرفتم. شب پنج شنبه مورخ 1385/5/20 خورشیدی به بقعه امامزاده زین العابدین رفتم. حوالی اذان صبح در عالم رؤیا پارچه ای سبز روی صورتم افتاد. وقتی آن را کنار زدم، شخصی که سراسر نور بود، فرمود بلند شو مشکلت حل شد. یک دفعه از خواب پریدم. وقتی دیدم پایم خوب شده، شروع به گریه شوق کردم. اطرافیان تا متوجه خوب شدنم شدند، پیراهنم را تکه تکه کرده برای تبرک بردند. از آن زمان تاکنون، پایم سالم است و مشکلی ندارم.
 
زمین زیارتگاه، ۵۰۰۰ متر مربع و زیر بنای ساختمان آن، ۴۰۰ متر مربع است. دور تا دور بقعه، دیواری سنگ و گچی – که کف آن سیمانی و مدخل ورودی آن در جانب جنوبی است – قرار دارد. خادم بقعه، آقای ناصر نوری بن مسلم بن عبدالله بن على است و در حال حاضر بقعه دارای امکاناتی نظیر آب لوله کشی، برق و سیستم روشنایی، حسینیه، نمازخانه، زائر سرای سرویس بهداشتی، فضای سبز، آب انبار و آشپزخانه است.
 
گلزار شهدای روستا، در کنار بقعه قرار دارد و محوطه اطراف آن، از قدیم الایام قبرستان عمومی بوده و بسیاری از معاریف اجتماعی و فرهنگی و نام داران منطقه در آن به خاک آرمیده اند. یکی از این نام داران، مرحوم رئیس یحیی از اهالی شنبه است که در سال ۶۰۹ ه. ق فوت شده و روی سنگ قبر ایشان، این بیت قابل خواندن است:« ما بر سر خاک ها زیارت کردیم تا بر سر خاک ما زیارت که کند.» از دیگر نام داران مدفون در این قبرستان، مرحوم حاج سید عیسی رکنی حسینی است. اصل ایشان از بردخون است. پس از کسب فیض از محضر بزرگان حوزه علمیه نجف اشرف، به دشتی مراجعت نمود و بعد از نیم قرن ارشاد و هدایت و رفع مشکلات و فصل خصومات اهالی منطقه دشتی، در روز جمعه پنجم رجب المرجب سنه ۱۴۱۵ در سن ۸۰ سالگی در زیارت، دعوت حق را لبیک گفت و در ضلع شمالی امامزاده زین العابدین مدفون شد.
 
در اطراف بقعه امامزاده به خصوص در جانب مغربی آن، در فضای بسیار وسیعی آثار قبور، اتلال، شکسته های خمره و شیشه و آجرها، جلب نظر می کند که همگی حکایت از وجود مکانی آباد و پر رونق در این قسمت از خاک زرخیز دشتی دارد. اگر چه محقق مدقق و پزشک حاذق بوشهری، پروفسور ایرج نبی پور تلاش های مفید و قابل تقدیری در حول و حوش این زیارتگاه جهت شناسایی شهر گمشده نجیرم دشتی انجام داده و حاصل تحقیقاتش در هفته نامه «نسیم جنوب» به چاپ رسیده، با این وجود، شایسته است تجسسات علمی و کاوش های تحقیقی بیشتری مخصوصا از طرف میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عمل آید. در ایام بهار به ویژه تعطیلات نوروز، زوار زیادی از نقاط مختلف استان بوشهر برای زیارت و سیاحت مخصوصا دیدن گنبد زیبای امامزاده، به روستای زیارت می آیند.
 
منابع:
 1. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی آبادی های کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۱۱۱ (خورموج)، ص ۶۱.
2. غلامحسین هادی نژاد، زیارتگاه های استان بوشهر، دفتر دوم، صص ۹۸ – ۹۹.
3. ناصر زنگنه، پژوهشی در شناسایی و معرفی بقاع متبرکه استان بوشهر، ج ۱، ص ۲۶۲.
4. گفتگو با حاج شیخ احمد محمودی دشتی، ساکن عامری، مورخ ۱۳۸۵/5/10
۵. گفتگو با زایر حسین حاجی زاده، مطلع، ساکن عامری، مورخ ۱۳۸۵/5/10
6. گفتگو با حاج صفر نیروزاده، معمر، زیارتی اصل، ساکن خورموج، مورخ ۱۳۸۶/6/24
7. گفتگو با مشهدی حسین درویشی، معمر، بردخونی اصل، ساکن دیر، مورخ ۱۳۸۵/10/11
8. گفتگو با حاج علی مغدانی زاده، معمر، ساکن آبکش، مورخ ۱۳۸۶/9/8
۸ . و گفتگو با ناصر نوری، خادم بقعه، مورخ ۱۳۸۵/1/7
۱۰. گفتگو با عبدالله سلطانی، دهیار روستای زیارت ، مورخ ۱۳۹۰/2/14
۱۱. گفتگو با حاج حیدر احمدی، معمر، ساکن کناری، مورخ ۱۳۸۵/5/7
۱۲. دست نوشته ابراهیم بابلی، متولد ۱۳۶۵ خورشیدی، ساکن زیارت
۱۳. مشاهدات نگارنده، مورخ ۱۳۹۰/2/13
 
منبع: زیارتگاه‌های استان بوشهر، دفتر سوم، غلامحسین هادی نژاد دشتی، انتشارات وثوق، چاپ اول، قم، 1388ش، صص 45-39