هر چند اوصاف کمالیه خدای متعال گویای این است که درهای لطف و رحمت و بخشش او همواره  به روی بندگان فراری و خطاکار گشوده بوده و همیشه خدای متعال منتظر بازگشت بندهای خود می باشد، ولی با این وجود این رحمت واسعه الهی و این انتظار همراه با اشتیاق خدای متعال در ایام خاصی از سال رنگ و بوی دیگری به خود می گیرد. رنگ و بویی که فرصت استثنایی و ویژه ای را در پیش روی بندگان خطاکار و نادم قرار می دهد.

گویی در این ایام خاص از سال خدای متعال دوست دارد برای بندگان فراری‌ خود حسابی دگر باز کند و با آغوشی متفاوت پذیرای بندگانش باشد.ماه مبارک رمضان، این ماه خدا، فرصت استثنایی برای عبد خطاکار و فراری است. پس چه منزلگاهی بهتر از منزلگاه خدا برای این عبد فراری وجود دارد: «فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ ۖ إِنِّی لَکُمْ مِنْهُ نَذِیرٌ مُبِینٌ؛[1] پس به‌سوی خدا بگریزید، که من از سوی او برای شما بیم‌دهنده‌ای آشکارم!»

 
شب قدر فرودگاه فرشتگان

در ماه مبارک رمضان که خدای متعال سفره ی ضیافت خود را برای بندگان خود می گشاید شبی وجود دارد که همچون یاقوتی گرانبها در شب تاریک نورافشانی و چشم نوازی می کند. شبی که در منابع روایی به عنوان قلب ماه مبارک رمضان معرفی شده است.[2] شبی که در آن فرشتگان نیز مشتاق بهره گیری از آثار و برکات آن بوده و تلاش می کنند که برای شرکت در این ضیافت الهی خود را به زمین برسانند و در آستان کبریایی دوست خود را معطر و نورانی نمایند. «تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ؛[3] فرشتگان و «روح» در آن شب به اذن پروردگارشان براى (تقدیر) هر کارى نازل مى‏ شوند.»

شبی که ارزش و قیمت آن بیش از هزار ماه بوده و تقدیر الهی افراد بر اساس شایستگی و ظرفیت و کمالاتی که برای خود کسب کرده اند، نوشته می شود. شب با ارزشی که انسان می تواند نفس و روح اسیر شده در بند هوی و هوس و خواسته های شیطانی را از قفس هواهای نفسانی برهاند و به سوی معبود خود بال بگشاید.

شب قدر بهانه ای برای یک آغاز جدید

شب قدر کارواش قلب و روح

یکی از بهترین و زیباترین ایام و ساعات سال که می توان در دریای لطف و کرم الهی قلب و روح خود را جلا بخشید، شب قدر است. نوعاً انسان در یک سال زندگی در حیات مادی و درگیر بودن در فراز و نشیب های دنیوی و گرفتار شدن در خواهش های نفسانی آن چنان روحش تاریک و کدر می شود که توانایی بال گشودن و همسفر شدن با فرشتگان را از دست می دهد. ولی با این وجود خدایی که همواره مشتاق دیدار بندگان خود است کارواشی را برای پاکیزگی انسان در زیباترین شب سال قرار داده تا با مناجات، توبه و استغفار در درگاه الهی قلب و جان خود را معطر سازد و بوی بد گناهان را از صفحه قلب و روح پاک کند.[4]

و ظرفیت پذیرایی فرشتگان را داشته باشد. در منابع روایی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) در رابطه با شب قدر و بخشش گناهان این چنین نقل شده است: «مَن قامَ لَیلَةَ القَدرِ إیماناً وَ احتِساباً ، غُفِرلَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ؛[5]هر که از روی ایمان و برای رسیدن به ثواب الهی، شب قدر را به عبادت بگذراند، گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود.»برخی به غیبت در گفتار گرفتارند، برخی به بداخلاقی و سوء خلق، یکی به سهل انگاری در انجام امور عبادی و دیگری در تکبر و خود بزرگ بینی باری به هر جهت در این دنیای خاکی برخی گناهان به طور جدی نقطه ضعف و چالش زندگی انسان بوده که نوعاً شیطان از آن کانال به انسان حمله می نماید، شب قدر بهترین بهانه و فرصت برای درمان این چالش های مرگبار و سیاه چاله های جهنمی است.

 جرعه ای از معجون عشق و محبت خدا در زندگی

یکی از چالش های بسیار مرگباری که انسان در زندگی دنیوی خود با آن مواجه است، غوطه ور شدن در لذات مادی و دنیوی و فراموش کردن لذات غیر قابل تصور ارتباط و انس با خدای متعال است. شب قدر این فرصت را در اختیار انسان قرار می دهد که در هیاهوی زندگی مادی و مشغله های دنیوی در سبک زندگی خود تجدید نظر کرده و جایی را برای انس و همنشینی با خدای متعال، مشخص و  تعریف کند. به راستی انسان چه محبوب و انیسی بهتر از خدای متعال را می تواند در زندگی خود انتخاب نماید که مونس و همراز انسان باشد. این سخن خدای متعال است که مؤمنین واقعی را با شاخص محبت و عشق و دوستی با خدا معرفی می فرماید:  «وَالَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ ۗ؛[6] ولى کسانى که ایمان آورده‌اند، به خدا محبت بیشترى دارند.»

 

در اهمیت تقویت و پرورش این چنین دوستی و عشقی نسبت به خدای متعال، منابع روایی این چنین مناجات عاشقانه و عارفانه امام سجاد(علیه السلام) را در پیش روی جامعه انسانی قرار داده است: «مَنْ ذَا الَّذِی ذَاقَ حَلَاوَةَ مَحَبَّتِکَ فَرَامَ مِنْکَ بَدَلًا، وَ مَنْ ذَا الَّذِی أَنِسَ بِقُرْبِکَ فَابْتَغَى عَنْکَ حِوَلا؛[7] خدایا کیست که شیرینی محبت تو را چشیده باشد و در صددِ جانشینی برای تو باشد؟! و کیست که به قرب تو انس گرفته باشد و بخواهد از این حالت منصرف و به حالت دیگری منتقل شود؟!»

 
سنگینی جای خالی خدا در زندگی

گاهی اوقات به اندازه ای جای خالی خدا در زندگی ها سنگینی می کند که گویی معارف دینی از بندگان می خواهند، ای کاش حداقل همان گونه که غیر خدا را طلب می کنیم برای خدای متعال نیز ارزش قائل شده و او را تمنا می کردیم و او را در زندگی خود به یاد می آوردیم: «فَاذْکُرُوا اللَّهَ کَذِکْرِکُمْ آباءَکُمْ؟[8] خدا را یاد کنید آن گونه که پدرانتان را یاد مى‏ کنید.» از این سنگین تر اینکه حتی برای این مقدار هم وقت کافی برای ارتباط با خدا نداشته باشیم، و یاد خدا هیچ جایگاهی در زندگی ما نداشته باشد. به راستی این همه فاصله و بی مهری انسان چیزی جز کفران و بی معرفتی نسبت به خدای متعال نیست، بیماری مهلکی که باید در شب قدر به دنبال مداوای آن بود. به راستی چه طبیبی بهتر از خداوند متعال می توان پیدا کرد: «فَأَیْنَ تَذْهَبُونَ؛[9] پس به کجا مى‏ روید؟!»

 
یک گام به قرآن و عترت نزدیک تر

شب قدر شبی است که انسان باید در نوع ارتباط خود با قرآن و اهلبیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) تجدید نظر نماید. ارتباط فرمایشی و صوری با قرآن و اهلبیت(علیهم السلام) در شأن یک محب و شیعه واقعی نیست. چه بسیار افرادی که برای درمان مشکلات و گرفتاریهای خود به دنبال فرمول و راهکار می گردند. در واقع اگر این افراد به اکسیر شفا بخش و شگفت انگیز معارف قرآن و حضرات معصومین(علیهم السلام) واقف بودند به راحتی می توانستند دردهای روحی، فکری، فرهنگی و اجتماعی خود را به سادگی شفا بخشند، شب قدر شب پیوند زندگی روز مره با قرآن و اهلبیت(علیهم السلام) است. باید فرصت را مغتنم شمرد و این پیوند نجات بخش را در زندگی کلید زد. در اهمیت این آغاز و پیوند زندگی با قرآن این چنین نقل شده است: «عَلَیْکُمْ بِالقُرآنِ فَاِنَّهُ الشِّفاءُ النافِعُ، وَ الدَّواءُ الْمُبارَکُ وَ عِصْمَةٌ لِمَنْ تَمَسَّکَ بِهِ، وَ نَجاةٌ لِمَنْ تَبِعَهُ؛[10] بر شما باد به قرآن، چون قرآن، شفاى سودمند، و داروى پربرکت است و نگهبان کسى است که به آن چنگ مى زند، و نجاتبخش کسى است که از آن پیروى کند.»

یک گام به فقرا نزدیک تر

یکی از کارهای بسیار زیبا و شگفت انگیزی که در شب و روز قدر می توان آن را استارت زد و برای همیشه در زندگی جای مشخصی را برای آن تعریف کرد، توجه به فقرا و نیازمندان و نهادینه کردن فرهنگ مواسات و احسان و کرامت در زندگی است. این سفارش نورانی خدای متعال است که بندگان خوب خود را با این ویژگی معرفی می فرماید: «وَفِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ؛[11] و در اموال آنها حقّی برای سائل و محروم بود!» یکی از حقوق بسیار مهم و راهگشایی که اگر در زندگی انسان جایگاه خود را پیدا نماید بسیاری از مشکلات زندگی انسان  مرتفع می شود، فرهنگ مواسات و دستگیری از نیازمندان و فقرا است. شب قدر بهترین بهانه برای توجه به حقوق نیازمندان و دستگیری از ایشان است. به این موضوع توجه داشته باشیم یکی از اوصاف و ویژگی اهل جهنم استنکاف و پرهیز از این چنین فضلیت با ارزشی بوده است.

 
یک گناه در زندگی کمتر

از تصمیم های طلایی و مهمی که در شب قدر باید گرفت، تصمیم و عزمی جدی برای فاصله گرفتن از گناه و رذایل اخلاقی است. هر انسانی بهتر به پرونده اعمال و عملکرد خود واقف است. «بَلِ الْإِنْسَانُ عَلَىٰ نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ؛[12] بلکه انسان خودش از وضع خود آگاه است،» برخی به غیبت در گفتار گرفتارند، برخی به بداخلاقی و سوء خلق، یکی به سهل انگاری در انجام امور عبادی و دیگری در تکبر و خود بزرگ بینی باری به هر جهت در این دنیای خاکی برخی گناهان به طور جدی نقطه ضعف و چالش زندگی انسان بوده که نوعاً شیطان از آن کانال به انسان حمله می نماید، شب قدر بهترین بهانه و فرصت برای درمان این چالش های مرگبار و سیاه چاله های جهنمی است.

این عمل یکی از بهترین تصمیم های زندگی انسان در شب قدر می تواند باشد؛ کما اینکه فلسفه و حکمت روزه نیز به این تصمیم راهبردی گره خورده است این سخن خدای متعال است که خطاب به بندگان خود می فرماید: «ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان‌گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد؛ تا پرهیزکار شوید.»[13] همچنین درمنابع روایی نقل شده است:امام علی(علیه السلام) از پیامبر سوال می کند: بهترین عمل در ماه رمضان چیست؟ حضرت می فرماید:«أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ؛[14]با فضیلت ترین اعمال در این ماه پرهیز از گناه است. در عین حال قرائت قرآن در این ماه بسیار سفارش شده بطوری که این ماه را بهار قرآن معرفی کرده اند.»

پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه ذاریات، آیه 50.
[2]. کافی، ج 4 ، ص 66. امام صادق علیه السلام: «قَلبُ شَهرِ رَمَضانَ لَیلَةُ القَدر؛شب قدر، قلب ماه رمضان است.»
[3]. سوره مبارکه قدر، آیه 4.
[4]. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، ‏وسائل الشیعة، ج‏16، ص70. «تَعَطَّرُوا بِالاسْتِغْفَارِ لَا تَفْضَحَنَّکُمْ رَوَائِحُ الذُّنُوب‏؛ امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: خودتان را با استغفار خوشبو کنید تا بوى گناهان رسوایتان نکند.»
[5]. فضائل الأشهر الثلاثه ، ص ۱۳۶.
[6]. سوره مبارکه بقره، آیه 165.
[7]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، زاد المعاد – مفتاح الجنان، ص412.
[8]. سوره مبارکه بقره، آیه 200.
[9]. سوره مبارکه تکویر، آیه 26.
[10]. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن‏، وسائل الشیعة، ج‏27، ص33، ح8.
[11]. سوره مبارکه ذاریات، آیه 19.
[12]. سوره مبارکه قیامه آیه 14.
[13]. سوره مبارکه بقره، آیه 183.  
[14]. وسائل ‌الشیعه، ج۱۸،ص  ۳۱۳.