ماه شعبان، حاوی روزهای مهمّی از تاریخ اسلام می باشد. ولادت‌های بزرگی که در این ماه رخ‌داده است و اعمال و مناجاتی که در این ماه بر آن توصیه شده است، نشان‌دهنده عظمت این ماه می باشد. مناجات شعبانیه‌ای که در روایات به قرائت آن توسط همه ائمه اشاره نموده است که حاوی مطالبی بزرگ و پرمعرفت هست همگی خبر از عظمت ماه شعبان می‌دهد.

 برای بررسی عظمت ماه شعبان به نظر می‌رسد که ابتدا به بررسی لغوی این کلمه بپردازیم.
 

بررسی شعبان در لغت

در کتاب المنجد، کلمه شعبان در ذیل کلمه الشَعبِیَّة آمده است. الشَعبِیَّة به معنای مردمی بودن، جایگاه مردمی داشتن و محبوب بودن بین مردم می باشد.[1]

ارتباطی که بین این معنا با نام‌گذاری ماه هشتم قمری به نام شعبان، می‌تواند وجود داشته باشد، احتمالاتی است که اکنون آن را بیان می نمایم.

ماه شعبان بین دو ماه رجب و ماه مبارک رمضان قرارگرفته که بین مردم این دو ماه محبوب می باشد و علت محبوبیت آن‌هم به خاطر اتفاقات و اعیادی است که در آن رقم خورده است؛ و به محبوبیت ماه شعبان افزوده می‌شود زیرا از طرفی ماه شعبان هم مقدمه‌ای است برای آماده شدن به ورود به ماه مبارک رمضان و هم فرصتی است برای جاماندگان از ماه رجب که از اعمال و عبادات این ماه غفلت ورزیده‌اند، این موارد می‌تواند سبب بالا رفتن جایگاه این ماه بین مردم باشد.

این احتمالات می‌تواند علت نام‌گذاری این ماه، به شعبان باشد.

احتمالات دیگری هم راجع به علت نام‌گذاری این ماه مطرح‌شده است. در کتاب روضة الواعظین این‌گونه آمده است که براى این ماه سه نام است: شعبان و از آن روى به این نام، نامیده شده است که در آن براى ماه رمضان خیرات منشعب مى ‏شود و هم گفته‏ اند براى این است که در آن ماه براى مؤمنان روزى پراکنده مى‏شود. نام دیگرش غفران است که در آن گناهان آمرزیده مى‏ شود و نام دیگرش جیران است که همسایه رمضان است.[2]

در عیون اخبار الرضاآمده است که شعبان شهرى است که خیر در آن افزون مى‏ شود.[3]  

ماه شعبان در تقویم شیعه

ماه شعبان ماه سرور شیعه به قدوم امامان معصوم علیهم‌السلام است. روزهای 19،18،15،14،11،10،9،5،4،3،2 این ماه روزهای مهمّی از تاریخ اسلام است.
ولادت امام حسین علیه السلام، امام زین العابدین علیه السلام، حضرت بقیة‌الله الاعظم علیه السلام، حضرت عباس علیه السلام و حضرت علی‌اکبر علیه السلام مهم‌ترین اخبار سراسر سرور در این ماه هستند.

از سوی دیگر شهادت سعید بن جبیر، وفات علی بن محمد سمری و حسین بن روح نوبختی دو نایب امام زمان علیه السلام روزهای حزن این ماه اند.
جنگ بنی سعد، جنگ رخ داده در این ماه است. آغاز وجوب روزه، یک روز تاریخی در زمینه احکام اسلامی است. ورود امام حسین علیه السلام به مکّه، آخرین توقیع امام زمان علیه السلام و شناساندن امام زمان علیه السلام به شیعیان نیز سرآغاز تحولات عظیمی در تاریخ اسلام‌اند که همگی در ماه شعبان رخ داده است که همه این موارد عظمت این ماه را نمایش می‌دهند.
 

عظمت و فضیلت ماه شعبان در کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله

ابن عبّاس گوید: پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله در حالى که یارانش در باره فضیلت‏هاى ماه شعبان گفتگو مى‏ کردند فرمود: ماهى بزرگ است و آن ماه من است و حمل‏ کنندگان عرش الهى، آن را بزرگ مى‏ دارند و به حقّ و منزلت آن آگاهى دارند و آن ماهى است که روزى مؤمنان در آن ماه براى ماه رمضان فزونى یابد و بهشت‏ها در آن ماه آراسته گردند و همانا از آن رو «شعبان» نام گرفت که روزى مؤمنان در آن ماه فراخ گردد و آن ماه کردار است که پاداش کردار هفتاد بار افزون شود و بدى مردم فرو ریخته شود و گناه آنان بخشوده گردد و نیکى پذیرفته آید و خداوند تواناى شکوهمند، بر بندگانش ببالد و از عرش خویش بر روزه‏داران و عبادتگران بنگرد و پیش روى حمل‏کنندگان عرش بر بندگان ببالد؛ پس على بن ابى طالب علیه السّلام به پا خاست و گفت: پدر و مادرم فداى شما باد اى پیامبر خدا! اندکى از فضیلت‏ ماه‏ شعبان‏ را براى ما بازگو تا شوق ما بر روزه‏دارى و به‏پا دارى عبادت فزونى یابد و در آن ماه براى خداوند شکوهمند شب‏زنده‏دارى کنیم. پس پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله در مورد ثواب روزه‌داری و پاداش تعداد روزهایی که روزه‌داری کنیم در این ماه مطالبی را بیان می‌فرمایند.[4]

همگی این تعریف‌ها و تمجیدها در مورد عظمت ماه شعبان کافی می باشد.
 

ماه شعبان در کلام امام (ره)

امام خمینی (ره) رهبر فقید جمهوری اسلامی ایران و بنیان‌گذار این نظام مقدس درباره فضیلت ماه شعبان، توجه مخاطبان خویش را به مناجات شعبانیه جلب می‌نمایند. ایشان دراین‌باره می‌فرمایند:

در این ماه شعبان با «مناجات شعبانیه» که از اول تا آخر این ماه دستور خواندن آن وارد شده، خداى تبارک‌وتعالی را هیچ مناجات کردید؟ و از مضامین عالى و آموزنده آن در ایمان و معرفت بیشتر نسبت به مقام ربوبیت استفاده نمودید؟ درباره این دعا وارد شده که این مناجات حضرت امیر علیه السلام و فرزندان آن حضرت است؛ و همه ائمه طاهرین، علیهم‌السلام، با آن خدا را مى‏خوانده‏اند.[5] و کمتر دعا و مناجاتى دیده شده که درباره آن تعبیر شده باشد که همه ائمه علیهم‌السلام آن را مى‏خوانده‏اند و با آن خدا را مناجات مى‏کرده‏اند. این مناجات در حقیقت مقدمه‏اى جهت تنبه و آمادگى انسان براى پذیرش وظایف ماه مبارک رمضان مى‏باشد؛ و شاید براى این باشد که به انسان آگاه ملتفت انگیزه روزه و ثمره پر ارج آن را تذکر دهد.[6]  

‌یادداشت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره مناجات شعبانیه

مناجات مأثوره‌ی ماه شعبان – که روایت‌شده اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بر آن مداومت داشتند – یکی از دعاهایی است که لحن عارفانه و زبان شیوای آن، با مضامین بسیار والا و سرشار از معارف عالی همراه است که نظیر آن را در زبانهای معمولی و محاورات عادی نمی‌توان یافت و اساساً با آن زبان قابل ادا نیست.

این مناجات، نمونه‌ی کاملی از تضرع و وصف حال برگزیده‌ترین بندگان صالح خدا با معبود و محبوب خود و ذات مقدس ربوبی است. هم درس معارف است، هم اسوه و الگوی عرض حال و درخواست انسان مؤمن از خدا.

مناجاتهای پانزده‌گانه که از امام زین‌العابدین حضرت علی‌بن‌الحسین علیه‌السّلام نقل شده، گذشته از خصوصیت بارز دعایی مأثور از اهل‌بیت علیهم‌السّلام، این مزیت را داراست که به مناسبت حالات مختلف مؤمن، مناجات را انشا فرموده است.[7]  

نتیجه‌گیری

اینکه مستقلّاً این ماه دارای یک مناجات خاصّ و ویژه باشد و راجع به آن بزرگان دین سخنان فراوان بگویند و شرح نمایند، نشان از عظمت این ماه و عبادت و مناجات در این ماه می باشد.

عظمت ماه شعبان را در قالب مثالی می‌توان توضیح داد و آن این است که هراندازه خواندن نماز و احکام و آداب آن با اهمیّت است، به همان اندازه آداب طهارت و وضو نیز از باب مقدمه امری مهم می باشد. ماه شعبان از باب مقدمه ورود به ماه مبارک رمضان دارای ارزش والا و ارزشمند می باشد.
 
 

پی‌نوشت