اگر اندکی با معارف و آموزه های اسلامی و دینی آشنا باشیم اذعان خواهیم داشت که هیچ منبعی همچون آیین مقدس اسلام چهره ی واقعی و آسمانی حضرت مسیح (علیه السلام) را به تصویر نکشیده است.  معارف و مطالب نابی که در خصوص حضرت عیسی مسیح (علیه السلام) در آیین مقدس اسلام به یادگار مانده هر محقق و اندیشمند ادیان شناسی را به شوق وا می دارد. زیباشناسی که در خصوص شخصیت حضرت مسیح(علیه السلام) در متون و منابع اسلامی به یادگار مانده منبعی پرگوهر از حقایق و زیبایی های اخلاقی است که به طور قطع و یقین در هیچ آیین و مذهبی نمی توان مشابه آن را مشاهده کرد. نام نیک و پرآوازه حضرت مسیح(علیه السلام) آنچنان در شریعت اسلامی با شکوه و عظمت مورد توجه قرار گرفته است که  انسان را به تحسین وا می دارد. در این نوشتار تلاش داریم به مناسبت سال روز میلاد این  پیامبر آسمانی گوشه هایی از زوایای اخلاقی و صلح طلبانه ی  ایشان را با استناد موجود در منابع اسلامی مورد بررسی و واکاوی قرار دهیم.

 
مسیح شناسی در فرهنگ و اندیشه اسلامی

کسانی که به دنبال معارف و مطالب مسیح شناسی در ادیان و مذاهب مختلف می باشند، باید بدانند بهترین منبع برای دسترسی به ابعاد و زوایای مختلف اخلاقی حضرت مسیح(علیه السلام) آیین مقدس اسلام است؛ چرا که شریعت اسلامی بدون هیچ سیاه نمایی و مطالب اغراق آمیز چهره واقعی و آسمانی حضرت مسیح(علیه السلام) را به جهانیان نشان داده است. خدای متعال در نمونه ای از آیات مسیح شناسی از زبان ایشان این چنین در مقام تکریم و بزرگداشت این پیامبر الهی فرموده است: «وَ السَّلامُ عَلَیَّ یَوْمَ وُلِدْتُ وَ یَوْمَ أَمُوتُ وَ یَوْمَ أُبْعَثُ حَیًّا؛[1] و سلام (خدا) بر من، در آن روز که متولّد شدم، و در آن روز که مى میرم، و آن روز که زنده برانگیخته خواهم شد!».

 
حضرت مسیح و دنیای عاری از خشونت

با اندکی دقت و تأمل در آموزه ها و معارف مسیح شناسی در منابع اسلامی به این نکته دست می یابیم که یکی از ابعاد وجودی و اخلاقی این پیامبر آسمانی، مبارزه با ظلم و خشونت طلبی و فراگیری عدالت و هم زیستی مسالمت آمیز میان آحاد مردم بوده است. آیات روشنی از اصلی ترین و با ارزش ترین منبع معارف اسلامی به خوبی گواه بر این مطلب است.

 
1-مخالفت مسیح با خشونت و ظلم

خدای متعال در معرفی حضرت مسیح(علیه السلام) در سی دومین آیه سوره ی مبارکه مریم این چنین بیان می فرماید: «وَ بَرًّا بِوالِدَتی‏ وَ لَمْ یَجْعَلْنی‏ جَبَّاراً شَقِیًّا؛[2] و مرا نسبت به مادرم نیکوکار قرار داده؛ و جبّار و شقى قرار نداده است!». برخی از محققان تفسیر و  علوم قرآنی ذیل این آیه شریف به تبیین دو کلید واژه جبار و شقی پرداخته اند که دردست یابی به اخلاق اجتماعی حضرت مسیح(علیه السلام) کمک شایانی می نماید:

 
مفهوم شناسی وصف جبار و شقی

با بررسی و واکاوی مفهوم لغوی «جبار»متوجه می شویم که معنای این لغت در نگاه اولیه نه دال بر حسن است و نه قبح به عبارتی معنای عامی دارد که گویای یکی از اصاف مذموم و قبیح نمی باشد. کما اینکه مفسرین در تبیین معنای این لغت این چنین بیان داشته اند: «جبار» یا از ماده«جبر» به معنى قهر و غلبه و قدرت است و یا از ماده «جبران» به معنى برطرف ساختن نقص چیزى است.[3] ولی با این وجود معنای اصطلاحی آن کاربرد استفاده در معنای مذموم و ممدوح را دارد.
یکی از جلوه های مهرورزی و صلح دوستی حضرت مسیح (علیه السلام) را می توان در فرهنگ سازی ادبیات صلح و انسان دوستی که ایشان مروج و مبلغ آن بوده اند، جستجو کرد.یکی ازموارد استفاده از این صفت زمانی است که خصوصیات برخی از پادشاهان و مستکبران مورد توجه قرار می گیرد. در این مورد «جبار»به کسى مى ‏گویند که براى خود هر گونه حقوقی را بر مردم قائل است، ولى هیچ حقى براى کسى نسبت به خود قائل نیست! و نیز جبار به کسى مى ‏گویند که از روى خشم و غضب، افراد را مى‏ زند و نابود مى‏کند و پیرو فرمان عقل نیست، و یا مى‏ خواهد نقص و کمبود خود را با ادعاى عظمت و تکبر، برطرف سازد که همه اینها صفات بارز طاغوتیان‏ و مستکبران در هر زمان است‏ .«شقى» به کسى گفته مى‏شود که اسباب گرفتارى و بلا و مجازات براى خود فراهم مى‏ سازد، و بعضى آن را به کسى که قبول نصیحت نمى‏ کند تفسیر کرده ‏اند، و پیدا است که این دو معنى از هم جدا نیست.[4]

در منابع و فرهنگ روایات حضرت مسیح (علیه السلام) نیز اشارات رحمانی زیبایی دال بر ممنوعیت اذیت و آزار دیگران در به یادگار مانده است که به خوبی گواه بر میزان اهمیت صلح و دوستی و مهرورزی در سبک زندگی حضرت عیسی(علیه السلام) دارد:  «طُوبى‏ لِمَن کانَ صَمتُهُ فِکراً، ونَظَرُهُ عَبَراً، ووَسِعَهُ بَیتُهُ، وبَکى‏ عَلى‏ خَطیئَتِهِ، وسَلِمَ النّاسُ مِن یَدِهِ وَلِسانِهِ؛[5] خوشا آن که سکوتش، اندیشیدن است و نگاهش عبرت آموختن، خانه ‏اش گنجایش او را دارد [او با اهل خانه ناسازگار نیست که واکنش آنان عرصه را بر وى تنگ کند] و براى گناه خویش مى‏ گرید و مردم از دست و زبانش در امان‏ اند».

 
2-ایستادگی در برابر ظلم و ظالم

شاید این چنین تصور شود که برای جهان عاری از خشونت کافیست که افراد از ستم کردن به دیگران خود را باز دارند و وظیفه و مسئولیت آنها در این خصوص تنها خویشتن داری است؛ این در حالی است که بسیاری از اوقات  با این نگاه تک بُعدی نه تنها جهان عاری از خشونت نخواهد شد، بلکه چه بسا در مواردی نیز این موضوع تشدید شود. در واقع برای پاک سازی جهان از ظلم و ستم می بایست علاوه بر اینکه افراد باید خود عامل به معروف و نیکی باشند می بایست مانع نشر منکر نیز شوند. کسانی که در جهان امروزی مدعی حقوق بشر هستند ولی هیچ گونه واکنشی در برابر استکبار جهانی از خود نشان نمی دهند کمک چندانی به حذف ظلم و خشونت در جهان نخواهند کرد. در فرهنگ سخنانی که از حضرت مسیح (علیه السلام) در منابع روایی به یادگار مانده نیز به خوبی وظیفه ایستادگی در برابر ظلم تبیین شده است.

 
 

«کسى که بتواند جلو ستم را بگیرد و نگیرد، همچون کننده آن ستم است. چگونه ستمگر بترسد در حالى که در میان شما امنیّت دارد و کسى او را [از ستم‏] نهى نمى ‌‏کند؟ در برابرش نمى ‏‌ایستند و دستش را کوتاه نمى ‌‏سازند؟! با چنین وضعى، چگونه ستمگران [از ستمکارى خود] کوتاه آیند و چگونه مغرور نگردند؟! آیا کافى است که فردى از شما بگوید: من خود ستم نمى ‏‌کنم، ولى هرکه خواست، ستم کند. او ستم را ببیند و جلوى آن را نگیرد؟! اگر چنین بود که مى‏‌ گویید، وقتى در دنیا بر ستمگران کیفر و بلا مى‌‏رسید، شما که مانند آنها عمل نکرده‏‌اید، همراه ایشان مجازات نمى ‌‏شدید.» [6]

 
3- فرهنگ سازی ادبیات مهرورزی و انسان دوستی

یکی از جلوه های مهرورزی و صلح دوستی حضرت مسیح (علیه السلام) را می توان در فرهنگ سازی ادبیات صلح و انسان دوستی که ایشان مروج و مبلغ آن بوده اند، جستجو کرد. در واقع حضرت عیسی(علیه السلام) برای حذف خشونت و گسترش فرهنگ عدالت و اخلاق مداری توصیه های ماندگاری را به جامعه انسانی ارائه دادند که همه آن  نکات شاه کلید هایی طلایی و ماندگاری برای دست یابی به جهانی عاری از خشونت و ظلم بود. منابع اسلامی روایات بسیاری از این نکات طلایی را در خود ثبت و ضبط کرده است که از  برای جامعه انسانی درس آموز و اثر بخش است: از جمله اینکه از ایشان نقل شده است: «لِمَن قالَ لَهُ: یا مُعَلِّمَ الخَیرِ، عَلّمنِی عَمَلًا إِذا أَنا عَمِلتُهُ کُنتُ تَقِیّا  للَّهِ کَما أَمَرَنِی-:… تَرَحَّم عَلى‏ وُلدِ جِنسِکَ؛ یَعنِی: وُلدَ آدَم؛[7]‏ عیسى بن مریم _علیه السلام‏_ در پاسخ مردى که گفت: اى آموزگار خوبى! کارى به من بیاموز که با انجام آن پرهیزکار از خدا به شمار آیم، چنان که فرمانم داده است: … و به همنوعت، یعنى بنى آدم، مهربانى کن».  در روایت دیگری به نقل از حضرت مسیح(علیه السلام) این چنین نقل شده است: « کَما تَرحَمُونَ کَذلِکَ تُرحَمُونَ؛[8]  عیسى بن مریم (علیه السلام): هر اندازه رحم کنید، به همان اندازه به شما رحم مى‏ شود».

پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه مریم، آیه 33.
[2]. سوره مبارکه مریم، آیه 32.
[3].تفسیر نمونه، ج‏9، ص143.
[4]. تفسیر نمونه، ج‏13، ص54.
[5]. الخصال: ص 295 ح 62.
[6]. تحف العقول: ص 504، بحار الأنوار: ج 14 ص 308 ح 17.
[7]. تاریخ دمشق: ج 47 ص 446.
[8]. تاریخ دمشق: ج 47 ص 432 عن یزید بن میسرة، المصنّف لابن أبی شیبة: ج 6 ص 94 ح 11 عن هشام عن أبیه، الدرّ المنثور: ج 2 ص 212.