سیره و سبک زندگی امامان معصوم(علیهم السلام) دارای چنان گوهر های ناب و زیبایی های زندگی است که هر رهگذر و طالب حقیقت را مجذوب و شیفته خود می نمایند، از این رو یکی از وظایف و رسالت های قرآنی که بر دوش مبلغان و محبان خاندان عصمت و طهارت(علیهم السلام) می باشد این است که با نهادینه کردن آن اوصاف و گوهرهای ناب در زندگی فردی و اجتماعی خود، در درجه اول تصویر نیکی از محبان و شیعیان خاندان عصمت و طهارت(علیهم السلام)  را به  دیگران عرضه نمایند و از طرفی با گفتمان سازی آن اوصاف و صفات حمیده گامی مفید و ارزنده در مسیر معرفی اهل بیت(علیهم السلام) به جهانیان بردارند، بدون شک فرهنگ و گفتمان سازی فرهنگ و سیره اهل بیت(علیهم السلام) بدون التفاد به منظومه فکری این بزرگواران و گفتمان سازی ایشان نمی توان امیدی به کادر سازی و جذب محبان و یاران صادق داشت. باری به هر جهت بهترین گام برای نشر معارف اهل بیت(علیهم السلام) بیان فضایل و کمالات اخلاقی آن ذوات مقدسه است؛ کما اینکه در منابع روایی از امام هشتم(علیه السلام) نیز نقل شده است:«فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ کَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا؛[1] اگر مردم، محاسن و زیبایی‌های کلام ما را بدانند از ما پیروی می ‌کنند».بر اساس مطالب یاد شده تلاش داریم به مناسبت سال روز شهادت مظلومانه امام هشتم خوشه ای از خرمن معارف و فضایل اخلاقی سبک زندگی رضوی برچینیم و گامی هر چند اندک در مسیر گفتمان سازی معارف رضوی برداریم.
 

مواسات گوهر طلایی سبک زندگی رضوی

مفهوم شناسی مواسات: یکی از زییاترین گوهر های ناب اخلاقی که همچون یاقوتی بی همتا در سبک زندگی رضوی چشم نوازی می کند، فضیلت ارزشمند مواسات است. مواسات از جمله کمالات انسانی و اخلاقی است که به نوعی انسان دوستی و مهروزی را میان جوامع انسانی ترویج می دهد. بنا براین، همدردى با دیگران و شریک ساختن آنان در بهره گیرى از مواهب زندگى، از آن جهت که نوعى درمان و اصلاح اجتماعى است، «مواسات» نامیده مى شود. مُواسات در فارسى نیز معادل هاى مختلف دارد که عبارت اند از : فداکارى ، از خود گذشتگى ، نیک خواهى ، خیراندیشى ، خیر رسانى، حمایت ، رعایت ، به یک چشم دیدن ، غم خوارى ، همدردى ، شریک ساختن ، و …؛[1]با توجه به معانی مترادف و نزدیک به مواسات به خوبی می توان جلوه های زیبایی از مواسات و انسان دوستی را در سبک زندگی رضوی مشاهده کرد.

مواسات نسبت به اهل خانه

اگر فضلیت اخلاقی مواسات و انسان دوستی به خوبی جایگاه ممتاز خود را در محیط خانواده پیدا نماید و هر یک از اعضای خانواده در این خصوص احساس مسئولیت نموده و در این مسیر گام صحیح بردارند بسیاری از چالش های زندگی خانوادگی از بین خواهند رفت و محیط خانواده به محلی امن و آرامی برای شکوفایی استعدادها و ظرفیت های نهفته در افراد مبدل خواهد شد. سهم عمده ای از حس رضایت مندی در خانواده در گرو  تقویت این سجیه اخلاقی و الهی است. باری به هر جهت در مکتب و اصول اخلاق رضوی مواسات نسبت به اهل خانه از جمله مهمترین و ضروری ترین موارد مواسات است که نباید نسبت به آن بی توجه بود.

جلوه هایی از مواسات در خانواده

امداد رسانی اقتصادی خانواده

از جمله مهمترین و ضروری ترین جلوه های مواسات در خانه توسعه و گشایش اقتصادی در خانواده است، بدون شک فقر و فلاکت عامل و ریشه اصلی بسیاری از سختی ها و گرفتاری ها در محیط خانه به حساب می آید، از این رو هر گونه اقدام مثبت برای گشایش اقتصادی در خانه مصداق روشن مواسات به شمار می آید. هستند کسانی که با سلب مسئولیت از خود هیچ گونه تلاش اقتصادی برای خود و خانواده خویش انجام نمی دهند و با وجود خوش نامی و نیکی به دوستان و نزدیکان در جامعه تا حدود زیادی نسبت به اهل خانه خود بی توجه هستند، و آنچنان که شایسته و لازم است در مسیر رفاه، آسایش و رفع نیازهای خانواده خود تلاش نمی نمایند. بسیاری از طلاق ها و مشاجرات خانوادگی ریشه در سلب مسئولیت های همسران در این خصوص دارد، از این رو برای در امان ماندن از این آسیب های خانمان سوز در منابع روایی از امام رضا(علیه السلام) نقل شده است: «صاحِبُ النِّعمَةِ یَجِبُ أن یُوَسَّعَ عَلى عِیالِهِ ؛[2] آن که صاحب نعمت است باید که بر هزینه خانواده اش وسعت بخشد». و یا اینکه در روایت ارزشمند دیگری نیز از حضرت نقل شده است: «کسی که در پی روزی باشد تاخانواده خود را اداره کند، مزدش از مجاهد در راه خدا بیشتر است».[3]امام رضا(علیه السلام) به عنوان الگوی اخلاق مداری و انسان دوستی خود درعرصه اجتماعی نیز خط شکن و پیشتاز جبهه مواسات و اخلاق مداری بوده اند، گشاده دستی های فراوانی که ایشان در مسیر رفع حوائج مادی و اقتصادی مردم داشتن جلوه ای ناچیز از مواسات مالی امام هشتم(علیه السلام) است.

 امداد رسانی معنوی، اخلاقی و عاطفی خانواده

این چنین نیست که همیشه درد و رنج خانواده ریشه در مباحث اقتصادی و مالی داشته باشد، چرا که پاره ای از گرفتاری ها و دردهای خانواده نشأت گرفته از کمبودهای عاطفی و اخلاقی در محیط خانوده است. به جرأت می توان ادعا کرد که اهل خانه بیش از آنکه به مال و گشایش اقتصادی نیاز داشته باشند، به مدیریت عاطفی و روانی نیاز دارند. چه بسیار خانواده هایی که با وجود کمبود مالی و مشکلات اقتصادی محل زندگی آنها مملو صفا، صمیمیت، دوستی، عشق و مهرورزی است. این موضوع در بسیاری از اوقات نشأت گرفته از مواسات عاطفی و مدیریت صحیح عاطفی اعضای خانواده است. در روایتی زیبا در منابع روای از امام رضا(علیه السلام) نقل شده است: «هیچ طایفه و ملتی را نمی بینم که به زندگی ادامه داده و پایدار مانده باشد، مگر به وجود رئیس یا سرپرستی که ضروریات مادی و معنوی آنان را تأمین کند».[4] همسرانی که هنر مواسات عاطفی و اخلاقی را در محیط خانواده به خوبی رعایت نمی کنند و یا از آداب و قوانین آن اطلاعی ندارد زمینه فروپاشی خانواده را فراهم می کنند فقدان این سجیه اخلاقی می تواند زمینه ساز گریز از همسر و حتّى خانه شود؛ آمار فعلى دادگاه‏ هاى خانواده، بدخویى مرد و سوء مدیریت عاطفی و اخلاقی در محیط خانواده را از علّت‏هاى قابل توجّه متلاشى شدن خانواده بر مى ‏شمرند.[5] بر همین اساس، با وجود ترغیب به تزویج جوانان از سوى اسلام، امام رضا (علیه السلام) در راهنمایى حسین بن بشّار که خویشاوند بدخویش به خواستگارى دخترش آمده است، مى‏فرماید:«لا تُزَوِّجهُ إن کانَ سَیِّئَ الخُلُقِ؛[6]اگر بدخُلق است، دخترت را به همسرى وى در نیاور».
 

امداد رسانی تربیتی و آموزشی در خانواده

بسیاری از اوقات درد و رنج محیط خانواده نشأت گرفته از مباحث و موضوعات تربیتی و آموزشی است، خلأ تربیتی در محیط خانواده زمینه ساز تشدید گرفتاری های بزرگ در حال و آینده می باشد، بی توجهی به تربیت فرزندان و نیاز آموزشی آنها در تضاد جدی با فرهنگ مواسات در خانه است. برای نمونه خانواده ای که با هنر سخاوتمندی آشنا نیست، در درون خود یک گرفتاری و مشکل تربیتی را حمل می کند، مسئول و سرپرست آگاه این موضوع را به عنوان یک درد می شناسد که برای آن راهکار ارائه می دهد و  نسخه تربیتی را تجویز می نماید برای نمونه در این خصوص از امام رضا(علیه السلام) نقل شده است: «به فرزندت دستور بده که با دست خود صدقه دهد».[7]  

 
امداد رسانی و مواسات اجتماعی  

در سبک زندگی رضوی همه انسان ها نسبت به اطرافیان خود مسئول بوده و می بایست درد و رنج همنوعان را درد و رنج خود به حساب آورند، از  این رو هیچ انسانی نمی تواند در خصوص غمگساری و غم زدایی از دیگران بی تعهد و بی مسئولیت باشد و در این خصوص با بی تفاوتی از کنار دیگران عبور نمایند. از این رو در روایات رضوی برای تشویق به این امر مهم این چنین از حضرت نقل شده است: «مَن فَرَّجَ مِن مُؤمِنٍ ، فَرَّجَ اللّه ُ عَن قَلبِهِ یَومَ القِیامَةِ ؛[8]امام رضا(علیه السلام): هر کس اندوه مؤمنى را بزداید ، خداوند در روز قیامت ، غم از دلش مى زداید». بر اساس روایات نبوی کسی که مطلع از درد و رنج دیگران باشد و  با وجود توانایی در این خصوص اقدامی ننماید شایسته نام مسلمانی نیست، چرا که مسلمان بودن تنها به اسم نیست بلکه به رعایت رسم و آداب مسلمانی است. «مَنْ أَصْبَحَ لَا یَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِینَ فَلَیْسَ مِنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلًا یُنَادِی یَا لَلْمُسْلِمِینَ فَلَمْ یُجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِم‏؛[9]امام صادق (علیه‌السلام) به نقل از رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: کسی که صبح کند و اهمیتی به کارهای مسلمانان ندهد او از آنان نیست و کسی که صدای مردی بشنود که فریاد کمک خواهی از مسلمانان را سر دهد و پاسخش را ندهد مسلمان نیست».

 
امام رضا(ع) پیشتاز رزمایش مواسات

امام رضا(علیه السلام) به عنوان الگوی اخلاق مداری و انسان دوستی خود درعرصه اجتماعی نیز خط شکن و پیشتاز جبهه مواسات و اخلاق مداری بوده اند، گشاده دستی های فراوانی که ایشان در مسیر رفع حوائج مادی و اقتصادی مردم داشتن جلوه ای ناچیز از مواسات مالی امام هشتم(علیه السلام) است، حضرت نه تنها به این موضوع اهتمام جدی داشتند بلکه در این خصوص شتاب معنا داری نیز داشتند یکی دیگر از آدابی که حضرت در امداد رسانی به دیگران مراعات می فرمودند، رعایت حال مخاطب و مواسات پنهانی بود که در دل شب های تاریک صورت می گرفت به طوری که برخی همچون  شیخ طبرسی مطابق روایاتی تأکید می‌کندامام رضا(علیه‌السّلام) بر پنهانی بودن کمک به دیگران تأکید فراوان داشتند و از این رو مطابق اخبار متعدد، حضرت در بیشتر موارد اوقات شبانگاه را برای کمک به نیازمندان انتخاب می‌کردند.[10]

جلوه هایی از مواسات اجتماعی

از جمله جلوه های زیبای مواسات و غمگساری، توجه به افراد بیمار، تیمار داری و دلجویی از آنها است.  فرهنگ رضوی توجه خاصی به بیماران و گفتمان سازی عیادت از بیماران داشته است کما اینکه در منابع روایی نیز نقل شده است: «یک بار که امام رضا علیه السلام به بیمارى خفیفى دچار شد و مردم به عیادتش مى‏ آمدند، به على بن عبید اللَّه بر خوردم. به او گفتم: اکنون زمان آن چیزى که مى‏ خواهى، رسیده است. امام رضا علیه السلام به اندک ناخوشى‏ اى گرفتار شده است و مردم به عیادتش مى‏ آیند. اگر مى‏ خواهى به خدمتش برسى، امروز وقت آن است.على بن عبید اللَّه به عیادت‏ امام‏ رضا علیه السلام آمد. ایشان با او برخوردى در نهایت احترام و تکریم کرد و على بن عبید اللَّه از این برخورد امام علیه السلام، بسیار شادمان شد. بعدها على بن عبید اللَّه بیمار شد و امام رضا علیه السلام به عیادتش رفت و من نیز با ایشان بودم. امام علیه السلام آن قدر نشست که همه کسانى که در اتاق بودند، رفتند.[11]  
 
پی نوشت ها:
[1]. ر . ک : لغت نامه دهخدا ، فرهنگ جامع کاربردى فرزان ، فرهنگ معاصر عربى ـ فارسى.
[2]. بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج‏75، ص335.
[3]. مسند الامام الرضا(علیه السلام)، ج2، ص 299.
[4]. همان، ج1، ص639و640.
[5]. تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث، ص 463.
[6].الکافی (ط – الإسلامیة)، ج‏5، ص563، ح30.
[7]. مسند الامام الرضا(علیه السلام)، ج2، ص 207.
[8]. الکافی (ط – الإسلامیة)، ج‏2، ص200، ح4.
[9]. تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج ۶، ص ۱۷۵، ح ۲۹.
[10]. طبرسی، اعلام الوری، ج۲، ص۶۲.
[11]. عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال (مستدرک سیدة النساء إلى الإمام الجواد، ج‏22-الرضاع، ص: 392.