محمد حسین رضایی دانش آموخته کارشناسی ارشد جامعه شناسی انقلاب اسلامی که موضوع پایان نامه خود را به «بررسی ابعاد جامعه‌شناختی مراسم اربعین حسینی و نقش آن در تحکیم پایه‌های عقیدتی تشیع» اختصاص داده است و در سال 1396 در دانشگاه آزاد اسلامی دفاع شده است. این پایان نامه در همایش علمی پیام جهانی اربعین در سال گذشته در بین ۱۵۰ پایان‌نامه پژوهشی و مقاله علمی، مقام دوم را کسب نمود و همچنین این پژوهش اربعینی در دومین سوگواره ملی اربعین وزارت علوم موفق به کسب نشان شایسته تقدیر شد.
 
محمد حسین رضایی از سال 1393 حضور مستمر در مراسم پیاده روی اربعین را داشته است و با توجه به فعالیت های ایشان در پوشش رسانه ای اربعین حسینی، به مدت چهار سال مطالعه و پژوهش میدانی را در حوزه های جامعه شناسی و بررسی رفتارهای دینی مردم عراق و الگوهای رفتاری شکل دهنده مراسم اربعین حسینی در عراق را انجام داده است.
 
ساخت دو مستند در ایام اربعین حسینی و چندین پژوهش رسانه ای در این زمینه از جمله توفیقات ایشان بوده است. از همین رو خبر نگار راسخون با او به گفتگو نشسته است تا از نگاه جامعه شناختی به موضوع اربعین بپردازد
 

راسخون: موضوع پایان نامه خود را به اربعین اختصاص دادید؟

اجتماع اربعین حسینی مسلمانان و آزادگان جهان در عراق یکی از مهم‌ترین جلوه‌های رفتار دینی شیعه و بزرگترین رخداد تاریخ شیعه در سالیان گذشته می باشد. طبیعتاً هر جامعه شناسی دغدغه مطالعه زندگی اجتماعی جوامع و درک رازهای جامعه را دارد. بنده به عنوان یک دانشجوی جامعه شناسی بر اساس مشاهدات تجربی خود در حضور در این مراسم و اجتماع بزرگ وظیفه خود دیدم که با رویکردی جامعه شناختی در صدد تحلیل بررسی ابعاد فرهنگی و اجتماعی و معرفی جایگاه مراسم اربعین حسینی و رفتارهای اجتماعی شکل دهنده این مراسم معنوی باشم.
 

برکات زیارت اربعین برای امت اسلامی

اجتماع اربعین حسینی آثار و برکات بسیاری را برای شیعیان و مسلمانان جهان به همراه داشته که از مهمترین آثار مراسم اربعین حسینی  هدایت جامعه شیعی را به الگوی های رفتاری و سبک زندگی در عصر ظهور است. مراسم اربعین حسینی همانند سایر تجمعات بزرگ دنیا نیست از مظاهر دنیا پرستی و دنیا گرایی به دور است و این تجربه دینی حول محور محبت به سیدالشهداء شکل می گیرد و این محبت به معصوم، رفتارها و کنش هایی را به وجود می آورد که وقتی در نظام الگوهای رفتاری اربعین شناخته و توسعه داده شود می تواند نقشه راهی روشن برای شناخت و پیاده سازی مولفه های تحقق تمدن اسلامی باشد.
 
این موارد انگیزه ای شد برای انتخاب موضوع اربعین حسینی که بعد از تصویب موضوع پایان نامه با راهنمایی های دکتر محمد حسین پوریانی که از اساتید و پژوهشگران برجسته جامعه شناسی دین و مطالعات اجتماعی می باشند تدوین این پژوهش آغاز شد.
 

راسخون: پژوهشگران دانشگاهی تا چه حد به اجتماع اربعین حسینی پرداخته اند؟

در خصوص ورود مجامع علمی به انجام فعالیت های تحقیقاتی و پژوهشی در خصوص اربعین ما با دو مشکل مواجه هستیم، نخست عدم فهم صحیح اربعین بر اساس نظریه های جامعه شناسان و اندیشمندان غربی و دوم کم توجهی دانشگاهیان به این رویداد بزرگ.
 

اقتصاد مبتنی بر مبادله نور و معنویت

چهارچوب نظریه های اندیشمندان غربی در بررسی این گونه از اجتماعات بر اساس ارزش های اجتماعی و کنش های معطوف به هدف و در اصل سود دنیوی است و این نظریه ها درک صحیحی به رفتارهای عقلانی معطوف به ارزش های الهی و انسانی ندارند. به عنوان مثال در ابعاد و آثار اجتماعی و اقتصادی مراسم اربعین می توان گفت که ما در اربعین شاهد بروز اقتصاد مبتنی بر مبادله نور و معنویت هستیم، اقتصادی که نفع همه مشارکت کنندگان در آن در ثواب و ارزش های دینی است نه منفعت مادی. به همین علت پژوهش هایی که با نظریات جامعه شناسی غرب صورت می گیرد نمی تواند درک درستی به مراسم پیاده روی اربعین حسینی داشته باشد.
 
از جهتی دیگر در کرسی های دانشگاهی توجه کاملی به مطالعات مراسم اربعین حسینی صورت نگرفته است، بنده در سال 96 در گزارشی که در رسانه ها منتشر شد بیان نمودم که تا آن سال تنها 10 پایان نامه در سامانه پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری تهیه و تدوین شده بود . این در حالی است که  موضوعات مختلف اجتماعی صدها پایان نامه به رشته  تحریر در آمده است. البته در سال های اخیر حمایت هایی در این خصوص صورت گرفته ولی کافی نبوده و هنوز بسیاری از ابعاد و ارزش های اجتماعی مورد مطالعه و پژوهش قرار نگرفته است.
 

راسخون: رهیافت شما در پژوهشی که داشتید نسبت به مراسم اربعین حسینی چیست؟

به طور کلی مراسم اربعین حسینی به عنوان یکی از پرنفوذ ترین شعائر الهی شیعیان در سالیان اخیر با تبدیل شدن به بزرگترین سرمایه اجتماعی شیعه و کنارهم قرار دادن شیعیان کشورهای جهان در کربلای معلی و همچنین مدیریت و اداری مردمی آن سبب شده که تجلی ایمان مومنین را به رخ عالم بکشد.
 

آورده های معنوی و دنیایی اربعین

برطرف شدن ضعف های ایمانی و تبدیل نمودن تعبد و عواطف انسانی به اطاعت از دستورات اولیای دین، وحدت و همبستگی شیعیان، کنار رفتن مرزهای قومیتی و انسانی و ارزش پیدا نمودن مرزهای دینی، تبدیل شدن دشمنی ها به دوستی ها، بالا بردن شعور و آگاهی مردم در بستر همزیستی مومنین، آسایش روانی مراسم اربعین، تالیف قلوب و جهان آگاهی، همه و همه موجب گردیده که آثار مراسم پیاده روی اربعین حسینی در دوستی ملت ها و جهانی شدن پیام عاشورا و تبدیل شدن مراسم اربعین به مراسم صلح طلبان جهانی (به روایت بسیاری از رسانه ها و اندیشمندان غربی) پدیدار شود.
 
فوائد تربیتی و عمق هم گرایی شیعیان حاضر در مراسم اربعین حسینی موجب تجلی ایمان و اخلاص شرکت کنندگان در این مراسم معنویی و بزرگ شده است که اجرای مراسمی در این ابعاد و میزبانی از میلیون ها شیعه در این مراسم توسط نزورات مردمی بخشی از تجلیل اخلاص و ایمان به مسیر اعتقادی شیعه دارد. زیارت اربعین به نوعی قدرت شیعه را در ایجاد همبستگی اجتماعی و توان بسیج کنندگی ملت های مختلف را حول محور ولایت نشان می دهد قدرتی که در سایر ادیان کمتر دیده می شود و این امر موجب بروز هویت و افزایش سرمایه اجتماعی، سلامت اجتماعی و بهبود مناسبات اجتماعی و سیاسی شیعیان گردیده است.
 

راسخون:به نظر شما چه عواملی در رشد و ارتقاء کیفی زیارت و مراسم اربعین حسینی می توانند موثر باشند؟

اربعین تجلی گاه بروز ارزش های اسلامی و انسانی شیعه و تجربه و چشیدن زندگی ذیل ولایت معصوم است که برای ارتقاء آن می بایست با شناخت استعدادهای شیعه در حوزه های مختلف بستر رشد این مراسم معنوی را فراهم آورد، افزایش بینش و خودآگاهی شیعه نسبت به عمق مراسم اربعین، شناخت نیروهای دشمن به واسطه ملاک اربعین حسینی و همچنین بهره برداری ملت ها و امت اسلامی از ظرفیت های یکدیگر برای پیشرفت شیعه در جهان از عناصر موثر برای ارتقاء کیفی مراسم پیاده روی اربعین حسینی است. جریان غربگرا در سال های گذشته سعی در کارناوال سازی و تحریف مراسم اربعین حسینی داشته و به دنبال تغییر مسیر اربعین از یک آیین تمدن ساز به یک مراسم گردشگرایانه و کارناوالی می باشد که مقابله با جریان تحریف مراسم اربعین نیازمند هوشیاری و آگاهی شیعه می باشد.