اهمیت و عظمت قرآن، اهتمام فوق العاده پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم به حفظ قرآن از تحریف، اهمیت فراوانی که مسلمانان برای قرآن قائل بودند، اجر و ثواب بی پایان قرآن خواندن و… عقلا اقتضا می‌کند که قرآن از نخستین روز نزولش در عصر رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم جمع آوری و تدوین شده باشد و هر آیه‌ای جایگاه خود را از روز نخست یافته باشد و هر روایتی که جمع آوری قرآن را به دوران های بعد از پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم مستند می‌کند با این حقایق مسلم تاریخی و افکار مسلمانان کوچک‌ترین سازشی ندارد.
 
به علاوه در عصر ختم نبوت و انقطاع وحی، تنها دستاویز محکم بشریت برای یافتن راه سعادت و هدایت، قرآن است و بی شک بسیاری از پیام‌ها و هدایتگری‌های قرآن در نظم و ترتیب آیات آن نهفته است و اگر این نظم به غیر خدا مستند گردد، از حجیت ساقط گشته و دست جوامع بشری از یافتن راه هدایت کوتاه می‌گردد. چنین فاجعه‌ای نه تنها با آیاتی که قرآن را کتاب هدایت می‌داند در تعارض است بلکه نوعی نقض غرض بحساب آمده و عقلا با حکمت و فیاضت الهی تعارض دارد.
 

دلایل قرآنی

ده‌ها آیه قرآن از نزول آن از جانب خداوند و الهی بودن این کتاب سخن گفته است. این آیات حاکی از آن است که تألیف آیات در چارچوب سوره‌ها همچون الفاظ و معانی آن‌ها از جانب خداوند متعال است، چه اساسا نسبت کتابی به صاحب اثری وقتی درست می‌نماید که علاوه بر لفظ و معنا، ساختار بخش‌ها و فصول آن هم از خود او باشد.
 
از این بین، دلالت آیاتی که قرآن را «کتاب» نامیده و آن را «کتاب من عندالله» می‌داند بر الهی بودن تألیف قرآن آشکارتر است، زیرا زمانی این کتاب مبارک، کتاب خدا می‌شود که نه تنها کلمات و جملات آن از سوی خدا باشد بلکه نظم آیات در سوره‌ها و حتی ارتباط سوره‌ها با یکدیگر نیز از سوی خداوند باشد؛ در غیر این صورت، قرآن کتاب خدا نبوده بلکه کلمات قصار خداوند بشمار می‌رفت. شاید به همین دلیل است که آیه ۲۳ سوره فرقان، نظم و ترتیب آیات قرآن را به خداوند نسبت داده.
 
آیات دیگری نیز وجود دارد که بیانگر ناتوانی «غیر خدا» از ایجاد نظم و ترتیب جداگانه‌ای در آیات و سوره‌ها و به وجود آوردن قرآن دیگری است. بارزترین و مشهورترین آیات در این زمینه، آیات تحدی است. در آیات تحدی هیچ گاه به واژه‌ها و آیات هماوردطلبی نشده است، بلکه از مخالفان خواسته شده یک سوره یا ده سوره مانند قرآن بیاورند و برای ساختن چنین سوره‌های هر کس (غیر از خدا) را می خواهند فرا بخوانند و از همه دانشمندان و سخنوران و شاعران خود کمک بخواهند تا شاید بتوانند سوره‌های همانند کوچکترین سوره قرآن تنظیم نمایند.
 
بدیهی است که قوام سوره به واژه‌ها، حرف ها و جملات پراکنده و بی ارتباط آن نیست، نظم و پیوستگی بین آیات و ارتباط ناگسستنی آنان است که به گواهی آیات تحدی از «غیر خدا» ممکن نیست. همین آیات بر یک واقعیت مهم تاریخی یعنی جمع آوری قرآن در زمان پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم چینش آیات تحت نظارت مستقیم ایشان نیز گواهی می‌دهد، زیرا سوره «یونس» و «هود» که مشتمل بر آیات تحدی هستند پنجاهمین و پنجاه و یکمین سوره از نظر ترتیب نزول‌اند که در مکه نازل شده‌اند. این آیات هرگز نسخ نشده‌اند از این روی می‌توان نتیجه گرفت که نه تنها ترتیب آیات سوره‌هایی که قبل از این دو سوره نازل شده‌اند در زمان پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم به وحی الهی بوده بلکه سایر سوره‌ها نیز تا پایان نزول وحی از همین ویژگی برخوردار بوده‌اند.
 
بخصوص که در آیات تحدی هیچ گاه واژه «مثل» مقید نشده همانندطلبی و مبارزطلبی را به همه قلمروهای قرآن کشانده است که بی شک مهم‌ترین جنبه آن ارتباط مطالب و آیات با یکدیگر است. در کنار آیات تحدی، آیات دیگری نیز وجود دارند که به صراحت توانایی ساختن و به وجود آوردن کتاب دیگری همانند قرآن را از همه مخلوقات سماوی و ارضی و حتی از اشرف مخلوقات که وجود مقدس پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و سلم باشد نفی کرده و سخن کسانی را که می‌گویند «این قرآن را پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم ساخته است» نادرست و تهمت ناروا می‌خواند و در جای دیگر چنین سخنانی را ظلم و زور می‌نامند و سرانجام در آیه ۱۵ سوره مبارکه یونس خیال همه را راحت کرده و از پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم می خواهد که به مشرکان اعلام کند که:
 
من قدرت تغییر این قرآن و آوردن قرآن دیگری را ندارم و هرچه می‌گویم از برکت وحی الهی است. بدین شکل قرآن کریم با عبارات متفاوتی اعلام می‌کند که نظم اعجاز گونه قرآن کریم نه به اجتهاد صحابه و حتی نه براساس نظر شخصی پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و سلم، بلکه با وحی مستقیم الهی سامان یافته است و بر حکمتی عمیق و ارتباطی دقیق استوار است که جز از خداوند حکیم و خبیر از کس دیگری ساخته نیست.
 

سیره پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم)

شواهد قرایی فراوانی نشان می‌دهد که اکثر سوره‌های قرآن یکباره نازل شده است. بنابراین همگام با نزول سوره، جایگاه آیات نیز به طور طبیعی مشخص می‌شد. از امام ابوعبدالله صادق علیه السلام نقل است که فرمود: صحابه، پایان سورة قبلی و شروع سوره بعدی را با نزول «بسم الله الرحمن الرحیم» در می‌یافتند. غیر از «ترتیب طبیعی» عامل دیگری نیز در نظم بخشیدن به آیات قرآنی دست داشته است و آن تصریح حضرت رسول صلی الله علیه و اله و سلم دائر بر سازمان یافتن آیه یا آیاتی به ترتیبی بجز «ترتیب طبیعی» آن‌هاست که طبعا در موارد اندکی اتفاق افتاده است که در هر مورد نیز روایات مستند و قابل اعتماد وجود دارد.
 
ابن عباس می‌گوید: طی دوران رسالت، سوره‌های متعددی بر پیغمبر صلی الله علیه و اله و سلم فرود آمد. هرگاه آیاتی از قرآن نازل می‌گشت، حضرت کاتبان وحی را فرا می‌خواند و آنان را مأمور می‌ساخت که آیات را در ضمن سوره‌های جا دهند که فلان مطلب در آن مذکور آمده است.
 
پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم این کار را با دقت و وسواس تمام و بر اساس دستورات الهی تا آخرین آیه قرآن ادامه داد و آخرین آیه نازله بنا بر اشاره جبرئیل در سوره «بقره» که در اوایل هجرت نازل شده بود و در میان آیات «ربا» و «دین» جای داد. این روایات به روشنی توقیفی بودن مکان آیات را بیان می‌کند و به ما کمک می‌کند تا نظم و ارتباط آیات را با استناد به حکمت الهی و بلاغت قرآنی کشف نموده و آن‌ها را بر اساس یک غرض واحد منظم نماییم.
 
منبع: ساختار هندسی سوره‌های قرآن، محمد خامه‌گر، صص101-95 سازمان تبلیغات اسلامی شرکت چاپ و نشر بین الملل، تهران، چاپ اول، ۱۳۹۵