در میان ماه‌های سال، ماه مبارک رمضان و از میان شب‌های این ماه، شب قدر از شرافت و عظمت ویژه‌ای برخوردار است. در اهمیت این شب، همین بس که قرآن کریم در این شب نازل شده است.
 
شب قدر، شبی است که از هزار ماه بیش از [هشتاد سال] بهتر و به اندازه یک عمر طولانی و پر برکت، ارزش دارد. قرآن کریم درباره این شب می‌فرماید: «وما أدراک ما لیلة القدر * لیلة القدر خیر من ألف شهر» و تو چه میدانی شب قدر چیست؟ شب قدر بهتر از هزار ماه است.
 
شهید مطهری رحمه الله درباره این شب می‌فرماید: اوج معنویت ماه مبارک رمضان، شب‌های قدر است. ما باید در طول این بیست روز که تا شب‌های قدر فرصت باقی است لااقل کاری کرده باشیم که در این ایام و لیالی قدر (نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم) [بتوانیم به صورت یک مهمان بر سر سفره این میزبان وارد شویم. این روزه گرفتن‌ها، این – به خیال خودمان – زنجیر بر نفس اماره زدن‌ها، با طبیعت مبارزه کردن‌ها، روحانیت را غلبه دادن بر طبیعت، ذکر زیاد کردن خدا، دعای زیاد خواندن، تلاوت قرآن زیاد کردن، در یاد خدا زیاد بودن، این‌ها همه آمادگی است برای این که در این شب‌های احیا بتوانیم مانند یک مهمان بر سر سفره رحمت خالق خودمان وارد بشویم و در این ضیافت شرکت کنیم؛ توبه کنیم، انابه کنیم، استغفار کنیم، از خدای متعال رحمت بخواهیم؛ سعادت بخواهیم برای خودمان، برای برادران مؤمن خودمان، برای جامعه اسلامی خودمان، اصلاح نفس خودمان را بخواهیم.
 
 امام رضا (علیه السلام) از قول پدرانش نقل می‌فرماید:  در اولین شب ماه رمضان شیطآن‌های سرکش در بند می‌شوند و در هر شب از شب‌های آن، هفتاد هزار نفر آمرزیده می‌شوند. پس در شب قدر به تعداد آمرزیده شده‌های در رجب و شعبان و ماه رمضان تا آن روز آمرزیده می‌شوند جز کسی که میان او و برادرش کینه باشد که خداوند عزوجل می‌فرماید: «آمرزش گناهان و اجر و پاداش آن‌ها را به تأخیر اندازید تا آنکه با یکدیگر آشتی نمایند».
 

اعمال شب قدر

در بررسی فرموده‌های معصومان(علیهم السلام) ، اعمال بسیاری در مورد شب‌های قدر به ما رسیده است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
 

1. احیا و شب زنده داری

اولیای بزرگوار دین علیهم السلام اعمال بسیاری درباره شب‌های ماه رمضان به خصوص شب قدر به ما تعلیم نموده اند که احیا و شب زنده داری از جمله آن است. از آثار احیا شب قدر، همین بس که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: هر کس شب قدر را به شب زنده داری بگذراند، دلش، در آن روزی [روز قیامت] که همه قلب‌ها بمیرند، نخواهد مرد. امام باقر علیه السلام نیز احیای شب قدر را موجب بخشیده شدن همه گناهان دانسته، می‌فرماید: کسی که شب قدر را احیا بگیرد گناهانش بخشیده می‌شود گرچه به تعداد ستارگان آسمان و سنگینی کوه‌ها باشد. اولیای الهی، نیز این سنت حسنه را گرامی‌داشته و از آن بهره می‌برده اند.
 
 پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله وسلم)  نه تنها شب قدر، بلکه دهه سوم ماه مبارک رمضان را به عبادت می‌پرداخت و در این مدت کاملا بستر (و محل خواب خود را جمع می‌کرد. علاوه بر این در شب بیست و سوم این ماه، خانواده خویش را نیز بیدار نگه می‌داشت و بر صورت آنان که خواب رفته بودند، آب می‌پاشید تا از درک شب قدر محروم نشوند.
 
حضرت زهرا سلام الله علیها نیز در شب قدر، حال به خصوصی داشت؛ نه تنها خود بیدار بود که بر بیدار ماندن فرزندان خویش نیز اصرار می‌ورزید و می‌فرمود: محروم من محرم خیرها؛ محروم است کسی که از خیر و برکت این شب محروم بماند. در این میان آنکه مهم به نظر می‌رسد آن است که احیا و شب زنده داری زمانی ارزشمند است که به قول شهید مطهری انسان، خودش در آن شب، زنده باشد یعنی حیات معنوی داشته باشد. حیات معنوی انسان، به یاد خدا بودن است. به هر اندازه و در هر حالت که قلب انسان از خدا غافل نباشد، انسان زنده است… ما در سال لااقل یکی دو سه شب را به عنوان تشبه به اولیای خدا زنده نگه داریم یعنی واقعا کوشش کنیم که در این شب‌ها، تمام شب را به یاد خدا به سر ببریم، حالت توبه و استغفار داشته باشیم.
 

٢. استغفار و توبه

سفارش بر استغفار و توبه به خصوص در چنین شب‌هایی، از آن جهت است که گناه و معصیت، قلب انسان را سیاه و آلوده می‌سازد و قلب آلوده همانند ظرف آلوده، نمی‌تواند جایگاه پاکی و نورانیت حق تعالی باشد. به همین خاطر هیچ دعا و راز و نیازی از او قبول نمی‌شود. امیر مؤمنان در دعای کمیل می‌فرماید: اللهم اغفر لی الذنوب التی تحبس الدعاء؛ پروردگارا، گناهانی را که موجب حبس [و عدم استجابت] دعا می‌شود بیامرز به یقین در این شب‌ها، توبه و استغفاری پذیرفته خواهد شد، که به فرموده قرآن کریم توبه خالص و واقعی باشد « یا أیها الذین آمنوا توبوا إلى الله توبة نصوحه»؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، به سوی خدا توبه کنید، توبه ای خالص. در روایت است هنگامی‌که «معاذ بن جبل» از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره توبه نصوح سؤال کرد، در پاسخ فرمود: توبه نصوح آن است که انسان، توبه کند، سپس به هیچ وجه بازگشت به گناه نکند آن چنان که شیر به پستان هرگز باز نمی‌گردد. این تعبیر لطیف بیانگر این واقعیت است که توبه نصوح، چنان انقلابی در انسان ایجاد می‌کند که راه بازگشت به گذشته را به کلی بر او می‌بندد.
 

٣. دعا

پس از استغفار و توبه، نوبت به دعا و درخواست از ذات خداوند متعال است. چگونه دعا کردن و چه چیز از خدا خواستن، آداب و خصوصیتی دارد که بیان گردید.
 

۴. حضور در مسجد

یکی از برنامه‌های درخور تقدیر صدا و سیمای جمهوری اسلامی، پخش برنامه‌های احیا در شب‌های قدر می‌باشد. اما باید توجه داشت مخاطب این برنامه‌ها، بیماران و افراد ناتوانی می‌باشند که از حضور در مساجد محرومند، چرا که بررسی سیره معصومان (علیهم السلام) نشان می‌دهد که آن بزرگواران در چنین شب‌هایی، در مساجد حضور داشته‌اند. آن بزرگواران احیای شب قدر را درون مسجد می‌گذرانده‌اند و با عمل، حضور در مساجد، به خصوص در چنین شب‌های با برکتی را به پیروان خویش تعلیم می‌نمودند، چنانکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) حتی در شب‌های بارانی که مسجد مدینه سقف نداشت، عبادت و شب زنده داری را ترک نمی‌کرد.
 
منبع: فرصت‌های از ماه خدا، محمدمهدی فجری، صص132-127، مؤسسه بوستان کتاب، قم، چاپ أول، 1393