امام کاظم (علیه السلام) می‌فرمایند :« تلاش کنید زمان شما چهار قسم باشد: زمانی برای مناجات با خدا؛ زمانی برای تأمین زندگی؛ زمانی برای رابطه با برادران و افراد مطمئن که شما را با عیوب خودتان آشنا می‌کنند و در باطن، ارادتمند شما هستند؛ و زمانی برای خلوت برای لذت‌های غیر حرام خود، و به وسیله این زمان، توان انجام دادن سه کار نخست را می یابید… با برآوردن خواست‌های روانی خود تا آن جا که به مروت او شخصیت صدمه نزند و اسراف نباشد خویشتن را از دنیا بهره مند سازید و از دنیا در کارهای دینتان کمک بگیرید؛ زیرا روایت شده است که: از ما نیست آن که دنیایش را برای دینش یا دینش را به خاطر دنیایش وا گذارد.
 
ویژگی فرد خردمند این گونه دانسته شده که زمان خود را به چهار قسم تقسیم کند: دو قسم برای لذت‌های مادی و معنوی و دو قسم دیگر برای خودارزیابی (محاسبه نفس) و تفکر در آفرینش خدا. به جای تفکر در آفرینش، گفتگو با اهل دانش برای کسب بصیرت و پذیرش نصیحت از آنان نیز بیان شده است. امام حسین (علیه السلام) می‌فرماید که: از پدرم و در مورد امور داخلی زندگانی پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) پرسیدم. فرمود: «هر گاه اراده می کرد به خانه می رفت و چون وارد منزل می شد، اوقات خود را به سه بخش تقسیم می کرد: بخشی را به عبادت خدا اختصاص می داد و بخشی را به خانواده اش و بخشی را به خودش. وقت مخصوص به خودش را نیز میان خود و مردم تقسیم می فرمود.» آنچه مهم است این که بخشی از زمان باید برای لذت های معنوی اختصاص یابد و بخشی برای لذت‌های مادی. از دیگر عوامل نشاط، لذت معنوی است. بعد معنوی انسان، یکی از ابعاد مهم و اساسی اوست. برای تحقق نشاط کامل، لازم است که این بعد نیز ارضا شود و لذت آن تأمین گردد. محور اساسی این بخش، ارتباط با خداوند متعال است. ارتباط با خدا یکی از نیازهای اساسی انسان است. تا خدا در زندگی انسان نباشد، زندگی، بی معنا خواهد بود، و زندگی بی معنا، سرد و بی روح است. اگر همه امکانات، فراهم باشد، ولی خدا در زندگی نباشد، زندگی، خسته کننده و ملال آور خواهد بود؛ زیرا خداوند، اصل و ریشه انسان است و قطع ارتباط با ریشه، موجب پژمردگی و افسردگی می‌شود.
 
البته بدیهی است که بهره مندی از لذت ارتباط با خدا وقتی به دست می‌آید که خدا شناخته شود. به همین جهت، خداوند متعال، مایه سرور عارفان دانسته شده است. خدا، همیشه و همه جا هست. آنچه او را لذت بخش می‌سازد، شناخت اوست. امام صادق (علیه السلام) در بیانی روشن می‌فرماید:« اگر مردم از فضیلت شناخت خدای عزوجل باخبر می شدند، به نعمت‌ها و خوشی های زندگی دنیوی – که خداوند، دشمنان را از آن برخوردار ساخته است -، چشم نمی‌دوختند و دنیایشان از آنچه با گام‌هایشان بر آن پای می‌نهند نیز کمتر می شد و با نعمت معرفت خدا عزوجل بهره‌مند می شدند و از آن، لذت می بردند؛ لذت بردن کسی که همواره در باغ‌های بهشت، در کنار اولیای خداست! در حقیقت، شناخت خدا، مونسی در برابر هر بی کسی، همدمی در برابر هر تنهایی، نوری در برابر هر تاریکی‌ای، نیرویی در برابر هر ناتوانی، و درمانی برای هر بیماری است» اگر خداوند شناخته شود، التذاذ معنوی نیز حاصل می‌شود؛ التذاذی که هیچ نظیری ندارد. متون این بحث، با تعبیرهای متفاوتی در ادبیات دین بیان شده‌اند که به هر کدام بیانگر بعدی از این مسئله اند.
 
یکی از اموری که در روایات مورد بحث قرار گرفته، انس گرفتن با خداوند است. در روایات، از خداوند متعال به عنوان «انیس» یاد شده است. واژة «أنس» در لغت، ضد «فور (گریز)» و به معنای آرام یافتن به چیزی و «خو گرفتن» و «دلبستگی» به آن است. بر این پایه، چون خو گرفتن و دلبستگی نسبت به چیزی (بر خلاف نفرت و وحشت از آن)، موجب نزدیکی و نمایان شدن آن می‌گردد، «أنس» نامیده می‌شود. پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) تصریح می‌کند که خدا برای انس گرفتن، کافی است و هر کس که خدا انیس او باشد، احساس تنهایی نخواهد کرد؛ و بدون هیچ مونسی، نیاز او را بر می‌آورد؛ او مونس هر کسی است که همدم ندارد. امام صادق (علیه السلام) از خداوند، با تعبیر بهترین انیس تنهایی های خود، یاد می‌کند و به همین جهت، امام زین العابدین (علیه السلام) از او می‌خواهد که رحمت خود را نصیب وی کند تا به کسی غیر او انس نگیرد.جالب این که در روایات و دعاهای معصومان (علیهم السلام) انس گرفتن با خدا، ویژگی اهل معرفت دانسته شده که بر نقش شناخت تأکید دارد.
 
به عنوان یک واقعیت، خداوند متعال، بهترین مونس انسان است؛ اما اگر شناخته نشود، تأثیری برای بشر ندارد. از این رو، شناخت خدا موجب أنس با او می‌شود. امام زین العابدین (علیه السلام) از خداوند می‌خواهد وی را در زمره کسانی قرار دهد که با معرفت خود، مونس جان های آنان شده است. امام صادق (علیه السلام) نیز تصریح می‌کند که شناخت خدا، دل آرام هر دل تنگی، و یار هر تنهایی است.وقتی خدا شناخته شد، موجب یاد آوری او می‌گردد. شاید بتوان یادآوری را ساز و کار تأثیر معرفت در انس دانست. به تصریح پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) هر کس خدا را یاد کند، خدا انیس او خواهد شد. امام زین العابدین (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) به تجربه می‌گویند که هرگاه هراس غربت، ما را فرا گیرد، یاد خدا، مونس ما می‌شود. عنوان دیگری که همانند انس، می‌تواند نمایانگر بعد عاطفی لذت معنوی باشد، دوستی با خداست.
 
منبع: الگوی اسلامی شادکامی، دکتر عباس پسندیده، صص492-486، مؤسسه علمی فرهنگی دار‌الحدیث، قم، چاپ دوم، 1394