یکی از خصلت‌های ذاتی انسان میل به جاودانگی است که هر انسانی به دنبال عملی برای رسیدن به این حب ذاتی است. در اسلام تدابیر متفاوتی برای رسیدن به ماندگاری و به جا گذاشتن نام نیک در نظر گرفته شده است. یکی از این تدابیر، سنت حسنه وقف است.
 
وقف در میان مسلمانان دارای ارزش والایی است. چراکه در پیشبرد شئون زندگی و استحکام پایه ‏های گوناگون اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی جامعه اسلامی نقش مؤثر و به سزایی داشته است. روایات زیادی برای تشویق مسلمانان به این امر مهم بیان شده است. به‌عنوان نمونه می‌توان به روایت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) اشاره کرد: «اذا مات ابن آدم انقطع عمله، الا فی ثلاث، صدقة جاریة، او علم ینتفع به او ولد صالح یدعو له»[1]  
هرگاه فرزند آدم بمیرد عمل او قطع می ‏شود مگر از سه چیز: صدقه جاریه علمی که از آن سود برده شود. یا فرزند صالحی که برای او دعا کند. وقف یکی از نمونه‌های بارز صدقه جاریه است و با مرگ واقف از بین نمی‌رود بلکه تا زمانی که موقوفه وجود مردم از ثمره‌های مادی و معنوی آن بهره‌مند‌ میشوند.
 
وقف به‌عنوان یکی از پدیده‌های مهم اجتماعی و فرهنگی جهان اسلام و یکی از ابزارهای رسیدن به توسعه در جوامع اسلامی می‌تواند در گسترش علم، دانش و فناوری در سطح جامعه نقش سازنده‌ای داشته باشد. کسانی که می‌خواهند وارد حوزه وقف شوند و باقیات و صالحات از خود به‌جای بگذارند بهتر است به نیاز امروز جامعه اسلامی در هر منطقه توجه کنند. گذشتگان ما نیز وقف‌های متناسب برای رفع نیازهای جامعه خود انجام می‌دادند.
 
درگذشته بیماری‌هایی مانند دیفتری، طاعون، فلج اطفال و…شیوع بالایی داشته است که انستیتوی پاستور نقش مهمی در کنترل این بیماری‌ها داشته است. این مرکز یکی از مهم‌ترین موقوفه‌های کشور است. زمین اصلی این مرکز واقع در خیابان پاستور تهران حدود 100 سال پیش توسط عبدالحسین فرمانفرما برای انجام خدمات پزشکی، پیشگیری از بیماری‌ها و انجام کارهای تولیدی و تحقیقاتی وقف شد. از آن سال تاکنون این مرکز منشاء خیری برای انجام خدمات عظیم پزشکی و ریشه‌کنی برخی از بیماری‌ها شده است.  این مرکز در یک‌صد سال گذشته توانسته است بسیاری از بیماری‌های واگیردار کشور را کنترل کند و در حال حاضر نیز واکسن‌های با تراز کیفیت بالا تولید می‌کند. فعالیت اثربخش و مؤثر امروز شرکت‌های بزرگ این مرکز به‌واسطه ثمره وقف و کار خیری است که واقف اصلی آن در یک‌صد سال پیش انجام داده است.[2] انسان بعضی مواقع از اثرات بی‌حدومرز یک وقف در حیرت می‌ماند.
 
حالا نیز که کشور در حال مبارزه با ویروس منحوس کرون است و متأسفانه به یک مشکل جدی در جامعه تبدیل شده است، همه باید در جهت رفع این مشکل کمک کنیم، به هراندازه که می‌توانیم. مرکز انستیتو پاستور در این بیماری واگیردار نیز با تمام قوا در کنار مردم است. دکتر علیرضا بیگلری در مصاحبه با خبرگزاری فارس می‌گوید: بیش از 50 نیرو در قسمت‌های مختلف مرتبط با تشخیص کروناویروس در 3 نوبت در انستیتو پاستور ایران مشغول خدمت هستند و با تلاش شبانه‌روزی این عزیزان، طی 10 روز گذشته، بیش از 3 هزار نمونه بررسی شده است. این اقدام کم‌نظیر در سخت‌ترین روزهای بحران، کشور را از نگرانی و سردرگمی نجات داد.[3] ببینید یک واقف با نیت خیر خود به چه میزان می‌تواند در طول تاریخ مؤثر باشد!
 
وقف، این چشمه همیشه جاری باید در حوزه بهداشت و درمان در جریان باشد. مطمئن‌ترین چتر حمایتی حوزه سلامت و بهترین راه رسیدن به جامعه سالم، سنت حسنه وقف است. با بررسی تاریخ درمی‌یابیم که بسیاری از بیمارستان‌های ایران وقفی و یا از درآمدهای حاصل از وقف اداره می‌شود. ما نیز باید مانند گذشتگان خود در این جهت قدم برداریم و بدانیم که هر چه توسعه علمی جامعه اسلامی بیشتر شود اقتدار اسلام و مسلمانان بیشتر می‌شود. سازمان اوقاف و امور خیریه باید زمینه را برای شناسایی موقوفات درمانی و راه‌اندازی موقوفات جدید در این حوزه فراهم کند.
 
 ما آلان که در حال مقابله با بیماری واگیردار کرونا هستیم بیش‌ازپیش درک می‌کنیم که در حوزه درمان و پزشکی با کمبودهای زیادی مواجه هستیم؛ و از گوشه و کنار خبر می‌رسد مثلاً فلان بیمارستان با کمبود تخت و یا وسایل بهداشتی مواجه است. درست است که دولت تمهیدات ویژه‌ای برای رفع این کمبودها در نظر دارد. ولی به‌تنهایی قادر به رفع همه‌ی این کمبودها نیست و نیاز به نیت خیر واقفین محترم در این عرصه است. سرمایه گذاری خیر درزمینهٔ درمان و سلامت کشور، در حقیقت تضمینی برای سلامت جامعه در این زمان و نسل های آینده است.
 

سخن آخر

ایرانیان از دیرباز حتی پیش از اسلام، در امور نیکوکاری مربوط به بهداشت و درمان فعالیت داشته‌اند، در دوران شکوفایی تمدن اسلامی امور نیکوکاری پیرامون سلامت باسنت حسنه وقف پیگیری می‌شده است. بسیاری از بیمارستان‌هایی که درگذشته ساخته‌شده است وقف است و با درآمدهای حاصل از وقف اداره می‌شوند.
 
امروزه با توجه به تحریم‌های بی‌رحمانه دشمنان علیه کشور، جامعه اسلامی با مشکلات متعددی روبه‌رو است. نظام سلامت ما، از این قاعده مستثنا نبوده است و با کمبودهای جدی روبه‌رو است. کشور برای احداث درمانگاه در مناطق محروم، تجهیز بیمارستان‌ها، تأمین دارو مخصوص برای بیماری‌های خاص و… با مشکل روبه‌رو است. دولت به‌تنهایی نمی‌تواند همه‌ی این نیازها را رفع کند و همیشه خیرین به‌عنوان یک بازوی نیرومند در کنار دولت، نقش‌های مهمی را ایفا کرده‌اند. سازمان اوقاف و امور خیریه با شناسایی موقوفات درمانی و ایجاد زمینه برای مشارکت مردم می‌تواند اقدامات مؤثری را برای رفع مشکلات حوزه سلامت جامعه انجام دهد.
 
 

پی‌نوشت

1- وسایل الشیعه، 292 / 13.
2- https://sinapress.ir/news/14113
3-www.fa.pasteur.ac.ir