یکی از مسائل و موضوعات بسیار مهمی که در راستای مقاوم سازی امت واحده اسلامی باید مورد توجه و اهتمام اندیشمندان اسلامی و سیاست مداران و کارگزاران حکومتی قرار گیرد، مسأله ی شناسایی و تقویت راهکارهای کاربردی تقویت اتحاد اسلامی است. در این نوشتار سعی داریم به طور اجمال به برخی راهکارهای کاربردی و عملیاتی تحکم و بهبود اتحاد اسلامی اشاره کنیم.
 

راهکارهای طلایی تقویت و بهبود اتحاد اسلامی

1-فرهنگ سازی اصول اخلاقی و قرآنی

بدون شک اولین و مهمترین راهکاری که می تواند جامعه اسلامی را به سوی همگرایی و تشکیل امت واحده سوق دهد،[1] فرهنگ سازی و زنده کردن معارف و اصول قرآنی است. تا زمانی که معارف غنی قرآنی و اخلاقی در خصوص ضرورت همزیستی مسالمت آمیز با همنوعان، در جامعه فرهنگ سازی و نهادینه نشود و ریشه تحجر و افراطی گری و ظلم در جامعه برچیده نشود، دست یابی به وحدت اسلامی با مشکلات و چالش های جدی مواجه خواهد بود. در این خصوص می بایست، اصول زندگی مسالمت آمیز[2] از مقاطع تحصیلی ابتدایی تا تحصیلات تکمیلی در دانشگاه ها در اولویت کادر آموزشی و پژوهشی قرار داشته باشد تا اینکه نسل ها با بصیرت و آگاهی کامل اهمیت و ضرورت این موضوع را درک و فهم نموده و خود خواهان فراگیر شدن حقوق شهروندی و اجتماعی در جامعه شوند. متاسفانه خبرهایی به گوش می رسد که برخی کشورها عربی دقیقاً خلاف این موضوع اقدام می کنند به طوری که در مراکز علمی خود برخی مذاهب اسلامی همچون تشیع را تکفیر کرده و به جای پرورش روحیه همزیستی مسالمت آمیز بذر تنفر، کینه و تکفیر را در دل متربیان پرورش می دهند.
حضور گروه های جهادی بسیج و سپاه و همچنین INGO  مردم نهاد و ارائه خدمات مختلف بهداشتی، درمانی، سازندگی و فرهنگی و آموزشی می تواند دریای دوستی و محبت را در مناطق آنها به خروش در آورد.

 2-جلوگیری و ممانعت از رفتارهای تحریک کننده

یکی از موانع فرهنگی و اجتماعی شکل گیری اتحاد و انسجام اسلامی، برپایی برخی مجالس تحریک کننده و تفرقه انگیز است، نمی شود از یک طرف مدعی برپایی امت واحده شد و از طرفی به شکل گیری برخی مجالس که برخی خطوط قرمز مذاهب اسلامی را زیر پا می گذارد بهاء داد، سب و فحاشی یکی از خطوط قرمز اخلاق اهل بیت(علیه السلام) است که بر اساس مدارک و منابع روایی از آن نهی شده و اجازه نداده اند که پیروانشان در مراودات اجتماعی از آن استفاده نمایند برای نمونه در کتاب شریف نهج البلاغه نقل شده است: وقتی  عده ‏اى از یاران حضرت به وقت نبرد صفین به اهل شام دشنام مى‏ دادند حضرت به شدت از آن نهی کرده و فرمودند: «إِنِّی أَکْرَهُ لَکُمْ أَنْ تَکُونُوا سَبَّابِینَ وَ لَکِنَّکُمْ لَوْ وَصَفْتُمْ أَعْمَالَهُمْ وَ ذَکَرْتُمْ حَالَهُمْ کَانَ أَصْوَبَ فِی الْقَوْلِ وَ أَبْلَغَ فِی الْعُذْرِ وَ قُلْتُمْ مَکَانَ سَبِّکُمْ إِیَّاهُمْ اللَّهُمَّ احْقِنْ دِمَاءَنَا وَ دِمَاءَهُمْ وَ أَصْلِحْ ذَاتَ بَیْنِنَا وَ بَیْنِهِمْ وَ اهْدِهِمْ مِنْ ضَلَالَتِهِمْ حَتَّى یَعْرِفَ الْحَقَّ مَنْ جَهِلَهُ وَ یَرْعَوِیَ عَنِ الْغَیِّ وَ الْعُدْوَانِ مَنْ لَهِجَ بِه‏؛[3]من خوش ندارم که شما دشنام دهنده باشید، اما اگر کردارشان را تعریف، و حالات آنان را باز گو مى ‏کردید به سخن راست نزدیک‏تر، و عذر پذیرتر بود، خوب بود بجاى دشنام آنان مى ‏گفتید: خدایا! خون ما و آنها را حفظ کن، بین ما و آنان اصلاح فرما، و آنان را از گمراهى به راه راست هدایت کن، تا آنان که جاهلند، حق را بشناسند، و آنان که با حق مى‏ستیزند پشیمان شده به حق باز گردند.»

 
3-تبعیت از فرهنگ اهل بیت(ع) و رسیدگی به حال همنوعان

از جمله مهمترین راهکارهای تقویت اتحاد و همبستگی در جامعه بخصوص در بین مذاهب اسلامی تقویت فرهنگ اهل بیت(علیهم السلام) در جامعه و رسیدگی به حال محرومان مذاهب اسلامی و همچنین  ابراز نوع دوستی و شرکت در مجالس و محافل دینی و عبادی آنهاست،[4]کارهایی که می تواند حس نوع دوستی و برادری را در بین مذاهب اسلامی تقویت نماید. در واقع یک مسلمان واقعی علاوه بر بُعد سلبی و نهی از رفتارهای تنش زا باید رفتار انسان دوستانه و اخلاق مدار را از خود نشان دهد؛ کما اینکه در منابع روایی از امام صادق(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «وَ رَوَى عَنْهُ ع زَیْدٌ الشَّحَّامُ أَنَّهُ قَالَ: یَا زَیْدُ خَالِقُوا النَّاسَ بِأَخْلَاقِهِمْ‏ صَلُّوا فِی مَسَاجِدِهِمْ‏ وَ عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ اشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ وَ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَکُونُوا الْأَئِمَّةَ وَ الْمُؤَذِّنِینَ فَافْعَلُوا فَإِنَّکُمْ إِذَا فَعَلْتُمْ ذَلِکَ قَالُوا هَؤُلَاءِ الْجَعْفَرِیَّةُ رَحِمَ اللَّهُ جَعْفَراً مَا کَانَ أَحْسَنَ مَا یُؤَدِّبُ أَصْحَابَهُ وَ إِذَا تَرَکْتُمْ ذَلِکَ قَالُوا هَؤُلَاءِ الْجَعْفَرِیَّةُ فَعَلَ اللَّهُ بِجَعْفَرٍ  مَا کَانَ أَسْوَأَ مَا یُؤَدِّبُ أَصْحَابَهُ؛[5] زید شحّام از آن حضرت روایت کرده است که به او فرمود: اى زید با مردم (یا با اهل سنّت با طریقه و آداب آنان معاشرت کنید، در مساجد آنان نماز بخوانید، و از بیمارانشان دیدن و احوالپرسى کنید و بر جنازه ‏هایشان حاضر شوید و اگر توانستید که پیش نماز آنان باشید و أذان گوى ایشان شوید پس حتماً این کار را بکنید یا کوتاهى نورزید، زیرا وقتى شما چنین رفتار مى‏ کنید آنان مى‏ گویند: اینان از شیعیان جعفرى مذهب‏ اند رحمت خداوند بر جعفر بن محمّد باد که چه نیکو اصحاب خود را مؤدّب مى‏ کند و چون این رفتارهاى شایسته را ترک می گوئید با خود می گویند: اینان شیعیان جعفرى‏ اند خداوند او را جزا دهد و چنین و چنان کند که اصحاب خود را چه بد پرورش داده است.»

4-فعال کردن گروه های جهادی و انجیو های (INGO)  دوستی

یکی از راهکارهای عملی در جهت تقریب مذاهب اسلامی تقویت و تشکیل گروه ها و سازمان های مردم نهاد در جهت حمایت و پشتیبانی و امداد رسانی به مناطق کمتر برخوردار کشور است، نوعاً مناطق مرزی کشور ایران اسلامی را اهل تسنن تشکیل داده اند، امداد رسانی و رفع نیازهای این مناطق به شدت زمینه دوستی و قرابت را در آنها تقویت می کنند، حضور گروه های جهادی بسیجی و سپاهی و همچنین INGO  مردم نهاد و ارائه خدمت مختلف بهداشتی، درمانی، سازندگی و فرهنگی و آموزشی می تواند دریای دوستی و محبت را در مناطق آنها به خروش در آورد. رفتاری که نمود عملی و عینی اخلاق حسنه در مناطق کمتر برخوردار است. در واقع این چنین حرکت های جهادی که در جهت گسترش عدالت اجتماعی صورت می گیرد، تأثیر معجزه آسایی در رضایتمندی و حسن نوع دوستی و همگرایی اجتماعی دارد.
 

5-کنفرانس های تقریب مذاهب و دعوت از اندیشمندان و صاحب نظران

اندیشمندان و علما یکی از مهمترین و اثرگذار ترین افراد در تغییر رویکرد و منش پیروان مذاهب اسلامی هستند، به واقع اگر اندیشمندان و علمای هر کشور پای میز مذاکره و بحث علمی بنشینند،[6] و ضرورت و اهمیت اتحاد و دوستی را با یکدیگر به بحث و مذاکره بگذارند، و آن را در سطح عموم جامعه گفتمان سازی کنند، بسیاری از مشکلات جوامع اسلامی حل خواهد شد. کنفرانس های مختلف تقریب مذاهب بهترین ظرفیت و پتانسیل برای فعال سازی اندیشمندان اسلامی ست تا با تحقیق و پژوهش راه های رسیدن علمی و عملی وحدت اسلامی را مورد بررسی وارزیابی قرار دهند و مشکلات جامعه اسلامی را در ابعاد مختلف حل و فصل نمایند.
 
پی نوشت ها:
[1]. سوره مومنون، آیه 52. «وَ إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاتَّقُونِ؛ و این امّت شما امّت واحدى است؛ و من پروردگار شما هستم؛ پس، از مخالفت فرمان من بپرهیزید!»
[2]. سوره مائده، آیه 8. «وَ لا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلى‏ أَلاَّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوى‏ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ؛ دشمنى با جمعیّتى، شما را به گناه و ترک عدالت نکشاند! عدالت کنید، که به پرهیزگارى نزدیکتر است! و از (معصیت) خدا بپرهیزید، که از آنچه انجام مى‏دهید، با خبر است!»
[3].نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص323.
[4]. تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، ج‏3، ص277. یَا إِسْحَاقُ أَتُصَلِّی مَعَهُمْ فِی الْمَسْجِدِ؟ قُلْتُ: نَعَمْ قَالَ: صَلِّ مَعَهُمْ فَإِنَّ الْمُصَلِّیَ مَعَهُمْ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ کَالشَّاهِرِ سَیْفَهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ؛ ای اسحاق، آیا با مخالفین در مسجد نماز می خوانی، گفتم: آری، امام فرمودند: با آنها نماز بخوان؛ زیرا کسی که با آنها در صف اوّل نماز بخواند مانند کسی است که شمشیرش را در راه خدا آخته است.
[5]. من لا یحضره الفقیه، ج‏1، ص383.
[6]. زمر، آیات17و18. «فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ؛ پس بندگان مرا بشارت ده! همان کسانى که سخنان را مى‏ شنوند و از نیکوترین آنها پیروى مى‏کنند؛ آنان کسانى هستند که خدا هدایتشان کرده، و آنها خردمندانند.»