مقدمه

قم، شهری که امروزه شهره آفاق است، با نام انقلاب اسلامی ایران عجین شده است و سابقه ای بس درخشان و شنیدنی دارد.

وقتی که به کلام بنیانگذار جمهوری اسلامی – که در روایات اسلامی آن بزرگوار به «مردی از اهل قم» یاد شده است – پیرامون قم برمی خوریم؛ فضا معطر به بیانات آن بزرگمرد می شود به گونه ای که: استشمام آن، دل و روح را شادابی می بخشد.

امام در سراسر بیانات خود پیرامون قم، سخنان بلند و مضامین عالی به کار برده است که خود حائز اهمیت است، برخی از صفات قم در بیان امام خمینی رحمه الله که در ادامه به آن بر می خوریم چنین است:

«حرم اهل بیت، مرکز علم، مرکز تقوا، مرکز شهادت، محل انتشار علم و عمل و شجاعت و شهامت و همه فضایل، نمونه بودن قم و علمای آن، مفتخر به قمی بودن، پایگاه استقلال اسلامی» و دهها نمونه ارزشمند دیگر که با آن آشنا خواهیم شد.

یکی از مهم ترین سخنرانی های امام پیرامون قم سخنرانی ایشان در جمع گروهی از مردم شهر قم در حسینیه جماران به تاریخ ششم شهریور 1359 می باشد. حضرت امام در این بیانات مضامین بسیار بلندی درباره قم می فرماید:
 

حرم اهل بیت علیهم السلام

بسم الله الرحمن الرحیم

«قم، حرم اهل بیت است. قم، مرکز علم است. قم، مرکز تقواست. قم مرکز شهادت و شهامت است.

از قم، علم به همه جهان صادر شده است و می شود و از قم، شهامت به همه جا صادر می شود.

قم، شهری است که در آن ایمان و علم و تقوا پرورش یافته. از آن وقتی که قم بوده، قم از زمان ائمه اطهارعلیهم السلام مورد توجّه اسلام بوده است.

از قم، تقوا، شجاعت، شهامت و همه فضائل به همه جا صادر می شود و صادر خواهد شد.

علمایی که در قم من ادراک کرده ام کسانی بودند که در دنیا نمونه بودند، در علم و در تقوا.

من امیدوارم که ادامه پیدا کند این علم و تقوا در شهر شما تا زمان ظهور امام زمان سلام الله علیه.

من هر جا باشم، قمی هستم و به قم افتخار می کنم. دل من پیش قم است و قمی، و دل من پیش همه اهل تقوا و همه کسانی است که به اسلام خدمت می کنند.

من گرچه از قم، مع الأسف، تا یک مقداری دور هستم؛ لکن به حسب قلب، نزدیکم. از شما جوان های عزیز تشکر می کنم که آمده اید و در این جای تنگ و تاریک و پر زحمت نشستید و من هم بیش از این نمی توانم تصدیع بدهم و از شما ملتمس دعا هستم؛ چنان چه خودم دعاگوی همه هستم و سلامت و سعادت همه مسلمین جهان را و شما برادران عزیز را از خدای تبارک و تعالی خواستارم.

سلام من را به اهل قم برسانید و از همه شما امیدوارم که این نهضت را به آخر برسانید و ان شاءالله، اسلام را به همه معنا در همه جا پیاده کنید.»

والسلام علیکم و رحمةالله و برکاته(1)
 

همه ایران، قم است

امام خمینی قدس سره به تحقق فرمایش امام صادق علیه السلام درباره قم اشاره می فرماید و از برکت انتشار علم از قم به سراسر کشور، همه ایران را قم می نامد:

«همان طوری که در روایات ما هست که از قم علم به جاهای دیگر منتشر می شود، بحمدالله مدت هایی است که این معنا تحقق پیدا کرده است و امروز امیدواریم که به همت علمای قم و مدرسین قم و خطبای قم این مسأله زیادتر بشود و امروز بحمدالله همه ایران، قم است و همه، علما هستند و همه، دانشمندان و همه، اشخاصی هستند که اسلام از آنها بهره می گیرد و به آنها پشتیبانی می کند.»(2)
 

مرکز انتشار علم

«آیا در قم که مرکز همه این امور است و از قم همان طوری که اهل بیت فرموده اند، علم نشر می شود به همه بلاد، و الآن می بینیم که علم مرکزش قم است و از قم دارد نشر می شود، نه علم، علم و عمل؛ علم تنها نه، علم و عمل الآن دارد از قم نشر می شود.

مرکز فعالیت اسلامی است، مرکز تحرک اسلامی است، تحرکاز قم از خود قم، از طلّاب قم، از علمای قم، از مدرسین قم حفظهم الله، از توده قم که سربازهای وفادار به اسلام هستند، از آن جا تحرک دارد سرایت می کند به همه جا.»(3)
 

مرکز انتشار تشیّع

در جایی دیگر حضرت امام نکته ی بسیار با اهمیتی را بیان می فرمایند و آن «انتشار تشیّع از قم» است.

در این زمینه نمونه بودن قم، و نمونه ماندن قم و حفظ و گسترش پایگاهی که محل انتشار تشیّع است در خور توجّه بوده و لذا شایسته است فرهنگ بانان به این مورد به عنوان یک اصل توجّه کنند و در شکوفایی هرچه بیشتر آن کوشا باشند؛ امام خمینی رحمه الله می فرماید:

«من خوشحالم که بعد از سال های طولانی در میان شما رفقا – جوانان – هستم. من همیشه در فکر ایران و در فکر وطن خودم – قم – بودم و هستم و دعاگویم.

شما می دانید که قم مرکز تشیّع از زمان حضرت صادق سلام الله علیه -حدود آن زمان – مرکز تشیّع بوده است و از قم تشیّع به سایر جاها رفته است.

علم هم از قم به جاهای دیگر منتشر شده است و بحمدالله شجاعت و زحمت در راه اسلام و فداکاری هم از قم منتشر شد.قم، مرکز همه برکات است. خدا شماها – قمی ها – را برای ما حفظ کند.»(4)
 

 طرح اسلام شیعی از قم

خبرنگار ایتالیایی روزنامه لوتاکونتینوا، در نوفل لوشاتو پاریس در تاریخ 19/10/1357 از امام خمینی پرسید:

 چه فعالیت ها و بحث ها و مبارزاتی در سی سال اخیر فعالیت شما را تشکیل داده است؟ امام خمینی پاسخ داد:

«یکی از خصلت های ذاتی تشیّع، از آغاز تاکنون، مقاومت و قیام در برابر دیکتاتوری و ظلم است که در تمامی تاریخ شیعه به چشم می خورد، هرچند که اوج این مبارزات در بعضی از مقطع های زمانی بوده است.

در صد سال [اخیر] حوادثی اتفاق افتاده است که هرکدام در جنبش امروز ملت ایران تأثیری داشته است.

انقلاب مشروطیت، جنبش تنباکو قابل اهمیت فراوان است. تأسیس حوزه علمی دینی در بیش از نیم قرن اخیر در شهر قم و تأثیر این حوزه در داخل و خارج کشور ایران و نیز تلاش روشنفکران مذهبی در داخل مراکز دانشگاهی و قیام سال 41 – 42 ملت ایران به رهبری علمای اسلامی که تا امروز ادامه دارد، همه عواملی هستند که اسلام شیعی را در سطح جهان مطرح می کند.»(5)
 

قم و اولاد حضرت فاطمه علیها السلام

در هر عصری، وجود اولاد حضرت زهراعلیها السلام در بین مردم موجب حرکت، برکت و شکوفایی و پویایی بوده و هست. امام در این باره فرمود:

«اکنون بحمدالله اولاد فاطمه زنده اند، در قم اولاد فاطمه هستند، در مشهد اولاد فاطمه هستند، در نجف اولاد فاطمه هستند، در سایر بلاد اولاد فاطمه هستند، اینها نمی نشینند تا دولت ها هر خیانتی که خواستند بکنند و احکام قرآن را پایمال کنند. تا اولاد فاطمه زنده اند اجازه نمی دهند که دشمنان به مقدسات اسلام تجاوز کنند و مقدرات مسلمین را به دست یهود و اسرائیل بسپرند.ای فاطمیین، به داداسلام برسید!»(6)
 

پیشقدمی قم در امور

امام در تاریخ 6/8/1358، در دیدار با مسئولان جهاد سازندگی قم در خصوص پیشقدمی قم فرمود:

«من در این حالی که هستم، و ملاحظه می فرمایید کمتر موفق شدم که برادرهای قمی خودم را از نزدیک ببینم و آن علاقه ای که من به این جوان ها دارم، البته به همه جوان ها لکن قم که محل خود ماست و ما سوابق زیاد با این آقایان داریم، علاقه خودم را به آنها تقدیم کنم.

این مسأله باید [از سوی ] همه ملت توجه به آن بشود که امروز که این مملکت به دست توانای شماها – و مبدأ آن از قم بود – به دست شماها افتاده است و کشور مثل خانه خود شما هست باید خود صاحب خانه ها به فکر خانه هایشان باشند… قم همیشه پیشقدم در امور بوده است…»(7)

بخش دیگری از سخنان امام خمینی قدس سره تجلیل و تشکر از قم و قمی ها است. ایشان در این بیانات، از مردان، زنان و جوانان قم تقدیر کرده است و نقش مردم قم در به ثمر نشستن انقلاب اسلامی و ایثارگریهای آنان را یادآور شده است.
 

سرمشق بودن بانوان قم

امام خمینی رحمه الله در سخنرانی هفدهم اسفند 1357 در جمع بانوان قم فرمود:

«مردان قم هم از شما بانوان عزیز عبرت گرفتند و تعلیم گرفتند؛ شما در صف جلو نهضت هستید.»(8)
 

همراهی بانوان قم با مردان در انقلاب

«درود بر اهالی قم! درود بر خانم ها و بانوان ارزنده قم! شماخانم ها، هم جهاد کردید در راه نهضت و پیروزی ما و هم جهاد مالی کردید.

شما در عرض سربازان اسلام و همدوش با بانوانصدر اسلام هستید. همان طور که بانوان صدر اسلام به اسلام کمک می کردند و در نهضت ها و در جنگ های اسلام کمک کار بودند، شما خانم ها، خانم های همه ایران و خصوص خانمهای قم، در این نهضت سهیم هستید و در مبارزات ما علیه استبداد و استعمار همدوش با مردها کمک کردید… .»(9)
 

 پیشرو بودن بانوان قم

«نام بزرگ قم در بین ملت ایران به رشد سیاسی و فعالیت و جانفشانی در تاریخ ثبت شد.

نام بزرگ «چهارمردان» در فداکاریو جان نثاری در تاریخ عالم ثبت شد. نام بزرگ بانوان ایران ثبتشد.

نام بزرگ بانوان قم ثبت شد. نام بزرگ بانوان «چهارمردان»ثبت شد.

بانوان قم و بانوان چهارمردان پیشرو این نهضت اسلامی بودند.

رشد سیاسی خودشان را اثبات کردند؛ نهضت را راهنمایی کردند. شما رهبران نهضت هستید.»(10)
 

 تجلیل از خدّام آستانه مقدسه حضرت معصومه علیها السلام

«من از خدای تبارک و تعالی سلامت همه علما را می خواهم. از قراری که گفتند خدمه محترم قم(11) هم در این جا تشریف دارند، من از آنها تشکر می کنم.

آنها هم از ما هستند، ما هم از آنها هستیم. آنها هم برادران اسلامی ما هستند.

آنها هم خدمتگزار به فاطمه، به حضرت فاطمه معصومه هستند و بزرگند پیش ما و من خدمتگزار همه شما هستم. خداوند همه را توفیق دهد.»(12)
 

درود بر شهدای قم

«درود برشهدای راه آزادی! سلام بر شهدای سرتاسر ایران! درود برشهدای شهرستان قم! درود بر شما جوانان رشید!

سلام بر بانوان و جوانان رشید قم! درود بربانوان و جوانان سرتاسر ایران! من از شما مفارقت کردم در صورتی که اکثر جوانان فعلی نارس بودند؛ و به خدمت شما آمدم در صورتی که بسیاری از جوانان ما از دست رفته است.

بسیاری از آنهایی که ما نیستیم آنها را و حالا شمایل آنها را می بینیم، شهید شدند – افتخار شهادت در راه اسلام، افتخار شهادت در راه قرآن کریم، افتخار شهادت در راه آزادی و استقلال، افتخار شهادت در راه هدف بزرگ اسلام و آن حکومت عدل اسلامی، جمهوری اسلامی.

شما جوانان برومند ایران و شما جوانان برومند قم به اسلام عزیز حق پیدا کردید. اسلام بر همه منت دارد، ما هیچ منتی بر اسلام نداریم، من منت از شما می کشم؛ من زیر منت شما ملت ایران و اهالی محترم قم، زیر منت شماها هستم.

شماها بودید که نهضت اسلامی را به ثمر رساندید. شما ملت بزرگ ایران و اهالی معظم قم بودید که با مشت بر تانک ها و توپ ها و مسلسل ها غلبه کردید.»(13)
 

پیشقدمی قمی ها در انقلاب

«…مردم قم به ما خیلی حق دارند، در این نهضت خیلی پیشقدم بودند؛ و من سابقاً هم گفته ام همان طوری که به حسب فرموده ائمه ما، عِلم از قم به جاهای دیگر منتشر می شود، گفتم که شجاعت هم از قم به جاهای دیگر منتشر شد، نهضت هم از قم به جاهای دیگر منتشر شد.»(14)
 

تشکر از قمی ها

«من از شما، از قمی ها، همیشه متشکر بودم، و حالا هم متشکرم و برای شما و برای همه ملت دعا می کنم. خداوند ان شاءالله همه شما را حفظ کند.»(15)
 

پیشتازی قم

«در سرتاسر ایران همان طوری که قم بحمدالله در هر امری جلو می افتد در امور، همه جا این کار را بکنند که هم کشاورزی را تقویت بکنند به آن طوری که شماها کردید»(16)
 

 الگو بودن قم

«آن که مرا بیشتر خوشحال می کند این است که می بینم یک حس تعاونی در بین ملت پیدا شده است که با آن حس تعاون همه قشرها مشغول به یک کاری هستند»

«و قم را هم شنیدم که از همه جا شاید بهتر باشد و قم همانطوریکه – به حسب روایات ما – علم از قم به جاهای دیگر منتشر می شود، همان طور در نهضت هم قیام از قم تقریباً شروع شد به همه جا.هم کمک کردند در این قضیه، امیدوارم که قم باز برای سایر جاها الگو باشد.»(17)
 

 افتخار به حضور در قم

«من از عواطف ملت ایران و از عواطف هموطنی های خودم، قمی ها[تشکر می کنم ]. من قبلاً گفته بودم که از قم «علم» منتشرمی شود، از قم قدرت منتشر شد.

قم، نمونه بود و من مفتخرم که درقم هستم. من 15 سال – یا قدری بیشتر – از شما دور بودم، لکن دلماینجا بود، با شما بودم. شما غیرتمندان، شما پاک جوانان، سرمشق همه شدید.»(18)
 

شهر نمونه

«یزد از شهرهای نمونه بود، چنان چه قم از شهرهای نمونه بود .»(19)
 

دست از اسلام بر نمی دارید

«… من قبل از این که همه شما تقریباً متولد بشوید، آمدم قم و همان جا هم بودم و هستم. حالا هم هر وقتی که حالم مساعد بشود باز می آیم پیش شما. من می دانم که شما قمی ها به این زودی از اسلام دست بر نمی دارید و به هیچ وجه هم دست بر نمی دارید.»(20)
 

پایگاه استقلال اسلامی

«… پایگاه استقلال اسلامی این جاست. باید این مملکت را ازاین گرفتاری ها نجات داد. نمی خواهند این مملکت اصلاح بشود؛ اجانب نمی خواهند مملکت آباد بشود.

اینها حتی آب هم برای این ملت تهیه نکرده اند! آبی که ما در قم از آن استفاده می کنیم، در اروپاحتی به حیواناتشان هم نمی دهند! اگر راست می گویند برای بیکاران کار پیدا کنند.»(21)
 

توصیه به سکونت در قم

امام در پایان نامه ای از نجف، در تاریخ 2/6/1352، خطاب به ثقةالاسلام بروجردی یادآور می شود:

«نمی دانم که جناب عالی کجا را برای توقف اختیار کردید، البته قم مرکز خوبی است.»(22)
 

ملاهای قم

«ما اشخاصی را دیدیم که خودِ وجودشان در انسان تأثیر می کرد. ملّاهایی یک وقتی در قم بود که خودِ وجودشان، اصلاً انسان وقتی نگاه می کرد به او – همان نگاه – موعظه بود.»(23)

پی نوشت:
1) صحیفه امام، ج 13، ص 165.
2) همان، ج 16، ص 254.
3) همان، ج 3، ص 331، (سخنرانی، 29/11/1356)، نجف، به مناسبت چهلم شهدای 19 دی، در جمع روحانیون و مردم.
4) همان، ج 6، ص 411، (سخنرانی 5/1/ 1358)، قم.
5) همان، ج 5، ص 407.
6) همان، ج 1، ص 164، (سخنرانی 29/12/1341)، مسجد اعظم قم.
7) همان، ج 10، ص 372.
8) همان، ج 6، ص 358.
9) همان، ج 7، ص 239، (سخنرانی، 20/2/1358).
10) همان، ج 7، ص 132، (سخنرانی، 5/2/1358، در جمع بانوان محله چهارمردان).
11) خدام آستانه مقدسه حضرت معصومه علیها السلام.
12) همان، ج 6، ص 84، (سخنرانی، 17/11/1357، مدرسه علوی تهران).
13) همان، ص 359، (سخنرانی، 18 اسفند، قبرستان بقیع قم، در جمع مردم).
14) همان، ص 438، (سخنرانی، 9/1/1358، در جمع مردم قم).
15) همان، ج 10، ص 378.
16) همان، ج 11، ص 431، (سخنرانی، 5/10/1358).
17) همان، ص 69، (سخنرانی، 26/8/1358، در دیدار با اعضای بنیاد مسکن قم).
18) همان، ج 6، ص 277، (سخنرانی، 10/12/1357، پس از ورود به قم، در مدرسه فیضیه).
19) همان، ج 1، ص 539، (8/3/1358).
20) همان، ج 13، ص 360، (سخنرانی، 26/8/1359، در جمع اقشار مختلف مردم قم،تهران).
21) همان، ج 1، ص 270، (سخنرانی، 21/1/1343، در شهر قم).
22) همان، ج 2، ص 511.
23) همان، ج 2، ص 17، (سخنرانی، نجف، بین سال های 1344 – 1346).

منبع: مرکز مطالعات شیعه