در چند نوشته قبلی به برخی از موضوعات مهم اخلاقی و قرآنی که زائران و مهمانان سرزمین کربلا در ایام اربعین حسینی باید رعایت کنند اشاره کردیم در این نوشتار نیز در جهت تکمیل مباحث اخلاقی و قرآنی که زائران کوی دوست باید خود را به آن ملتزم نمایند، به برخی از این موارد می پردازیم.
 

فوت و فن های کاربردی  و اخلاقی در سفر اربعین

در واقع فوت و فن های اخلاقی اربعین مجموعه ای از بایدها و نباید های رفتاری و گفتاری است که رعایت آنها در طول مسیر زیارت امام حسین(علیه السلام) زیارتی به یاد ماندنی و معنوی را برای انسان فراهم می کند.  
 

نیت سفر

یکی از مهمترین و با ارزش ترین موضوعات و مسائلی که در سفر زیارتی اربعین حسینی باید به آن توجه و اهتمام ویژه داشت و تا انتهای سفر و رسیدن به مقصد نباید از آن غافل بود، نیت صحیح و خالص است. در فرهنگ و شریعت اسلامی نیت حتی از خود عمل نیز بالاتر می باشد؛ چرا که این نیت عمل است که به اعمال و رفتارهای انسان اصالت و ارزش می بخشد، به عبارتی این مطلب گویای این است که انسان در کنار حسن ظاهر باید از حسن باطن نیز برخوردار باشد، کما اینکه در منابع روایی حسن باطنی این چنین مورد توجه قرار گرفته است: پیامبر(صلى ا‏لله‏ علیه ‏و ‏آله) :«نیَّةُ الْمُؤمِنِ خَیْرٌ مِنْ عَمَلِهِ وَ نیَّةُ الْکافِرِ شَرُّ مِنْ عَمَلِهِ وَ کُلُّ عامِلٍ یَعْمَلُ عَلى نیَّتِهِ؛[1] نیت مؤمن بهتر از عمل او، و نیت کافر بدتر از عمل اوست و هر کس مطابق نیت خود عمل مى‏ کند.» همین موضوع باعث شده است که اولیای الهی و امامان معصوم پرورش نیت و خالص کردن آن را در رأس امور خود قرار دهند و اصلاح آن را از خدای متعال طلب نمایند.[2]نظم و انضباط در پیاده روی اربعین بخصوص برای آن دسته از افرادی که به صورت گروهی و جمعی در آن سرزمین حاضر می شوند موضوعی کلیدی و اساسی است، هر گونه بی نظمی و بی انضباطی در تعامل و ارتباط با دیگران می تواند زمینه تضییع حقوق دیگران را فراهم نماید

رضایت و حلالیت گرفتن از اطرافیان

یکی دیگر از موضوعات و مسائلی که باید پیش از عزیمت و آمادگی برای حضور در پیاده روی انجام داد، مسأله ی رضایت طلبی و حلالیت گرفتن از نزدیکان و اطرافیان و صاحبان حقوق است، کسانی که شاید در طول زندگی حقی از آنها برعهده ما آمده باشد، سزاوار است، پیش از رفتن و رسیدن به بارگاه ملکوتی ائمه اطهار(علیهم السلام) در سرزمین عراق خود را از آن حقوق پاک کرد. توجه به ادعا حقوق دیگران و جلب رضایت آنها از جمله موضوعاتی است که به طور جدی در منابع روایی به آن توجه شده است: «جَعلَ الله سُبحانه حُقوقُ عبادِهِ مُقدّمةً علَی حُقُوقهِ فَمنْ قامَ بِحقُوقُ عبادالله کانَ ذلک مؤدّیاً الی القیامِ بِحقوقِ الله؛[3] خداوند حقوق بندگانش را مقدم بر حقوق خود قرار داده و کسی که حقوق بندگانش را رعایت کند حقوق الهی را نیز رعایت خواهد کرد.»
 

توجه به حق الناس و رعایت حال دیگران

از جمله وظایف دینی و اخلاقی که زائران حسینی بر عهده دارند، رعایت حق الناس است. حق الناس به هر اندازه که کم و ناچیز باشد، اگر مورد بی توجهی قرار بگیرد می تواند تبعات خطرناکی را برای انسان به دنبال داشته باشد. رعایت نکردن نوبت، برداشتن وسایل دیگران، فشار آوردن و صدمه بدنی وارد کردن،…همه مواردی است که رعایت آن در زندگی واجب شمرده شده است. در منابع دینی از مولی امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)نقل شده است:«قَضاءُ حقوقِ الاخوانِ اَشرفُ اَعمالِ المُتّقین، یَستَجلِبُ مَوَدَّةَ المَلائِکةِ المُقَرَّبینَ و شَوقَ الحوُرِ العین؛[4]افضل اعمال‌ متقیان، ادای حقوق برادران دینی است که محبّت فرشتگان مقربیّن و اشتیاق حوریان بهشتی را برای خود به دنبال خواهد داشت.»
 

نظم و انضباط فردی و اجتماعی

نظم و انضباط در پیاده روی اربعین بخصوص برای آن دسته از افرادی که به صورت گروهی و جمعی در آن سرزمین حاضر می شوند موضوعی کلیدی و اساسی است، هر گونه بی نظمی و بی انضباطی در تعامل و ارتباط با دیگران می تواند زمینه تضییع حقوق دیگران را فراهم نماید، بی نظمی در همراهی با دیگران می تواند عامل به هم زدن برنامه های جمعی و از دست دادن فرصت ها نیز بشود، باری به هر جهت برنامه ریزی در همراهی با دیگران و تبعیت از برنامه های گروهی می تواند عامل رضایت مندی در برنامه های جمعی باشد. در اهمیت این شاخص دینی همین بس که در سفارش ائمه اطهار(علیهم السلام) در کنار تقوا ذکر شده است: «أُوصِیکُمَا وَ جَمِیعَ وَلَدِی وَ أَهْلِی وَ مَنْ بَلَغَهُ کِتَابِی بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِکُم‏؛[5] شما را (ای حسن و حسین) و همه خانواده و فرزندانم و هر کس را که نوشته من به او می رسد، به تقوای الهی و نظم در کارهایتان سفارش می کنم.»
 

رعایت پاکیزگی و بهداشت عمومی

رعایت نکردن پاکیزگی و بهداشت یکی از رذایل اخلاقی است که هیچ گونه سنخیتی با فرهنگ و آداب اسلامی ندارد، نباید این چنین تصور شود که می توان زباله  و پسماند ها را هر کجایی از مسیر پیاده روی دور انداخت، اگر قرار باشد هر کسی یک لیوان و ظرف غذا در کنار جاده و یا محل نامناسبی رها کند با توجه به حضور میلیونی زائران اربعین کوهی از مواد نامناسب و نامتبوع در مسیر پیاده روی به وجود خواهد آمد و صحنه های نامناسبی که در شأن پیاده روی جهانی اربعین حسینی نیست به وجود خواهد آمد، این در حالی است که  این پیاده روی میلیونی  به طور گسترده در رسانه ای بین المللی پخش می شود، در واقع رعایت بهداشت و زیبایی در زندگی از جمله شاخص های اسلامی است که در منابع روایی بر آن تأکید شده است: از  رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است: «إِنَّ اللّه َ تَعالى جَمیلٌ یُحِبُّ الجَمالَ، سَخىٌّ یُحِبُّ السَّخاءَ، نَظیفٌ یُحِبُّ النَّظافَةَ؛[6] خداوند زیباست و زیبایى را دوست دارد، بخشنده است و بخشش را دوست دارد، پاکیزه است و پاکیزگى را دوست دارد.»
 
پی نوشت ها:
[1]. کافى(ط-الاسلامیه)، ج 2، ص 84.
[2]. صحیفه ی سجادیه ،ص 92 ،دعای 20  (دعای ایشان در طلب مکارم اخلاق). قال السجاد علیه السلام : «اَللّهُمَّ … وَانتَهِ بِنیَّتى إِلى أَحسِنِ النِّیّاتِ وَ بِعَمَلى إِلى أَحسَنِ العمالِ، اَللّهُمَّ وَفِّر بِلُطفِکَ نیَّتى؛خدایا … نیّتم را به بهترین نیّت ها و عملم را به بهترین اعمال برسان، خدایا به لطف خود نیّت مرا کامل گردان.
[3]. الحیاة / ترجمه احمد آرام، ج‏1، ص663.
[4]. وسائل الشیعة، ج‏16، ص222.
[5]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص421.
[6]. نهج الفصاحه ص293 ، ح 690.