تواتر چیست؟

تواتر اصطلاحی است که در علوم حدیث، فقه و اصول فقه استفاده می‌شود، اما معنای لغوی آن نیز پی در پی شدن و پیاپی رسیدن است. همانطور که بیان شد کارشناسان چگونگی نقل یک روایت را بررسی می‌کنند و زمانی که یک روایت از راه‌های مختلف و به وسیله افراد مختلف بسیار گزارش شود و به علت تکرار زیاد از صحت آن اطمینان حاصل شود، آن روایت را متواتر می‌گویند و به اصطلاح تواتر رخ داده است.

ویژگی‌های روایات متواتر چیست؟

هنگامی که یک روایت به حد تواتر در منابع نقل می‌شوند و تعداد بسیار زیادی بدون احتمال تبانی و هماهنگی مغرضانه حدیثی را گزارش می‌کنند باعث می‌شود کارشناسان تحقق تواتر را به روایت نسبت دهند و یک روایت متواتر از طرف فقیهان همیشه پذیرفته می‌شود. فقیهان شیعه احکام الهی را از منابع حدیثی معتبر استخراج می‌کنند و در این زمینه استناد به روایات متواتر همیشه صحیح است. یکی از ویژگی‌های دیگر روایت متواتر این است که با ضعف سند اعتبارش از بین نمی‌رود، زیرا به علت تکرار بسیار زیاد توسط افراد بسیار زیادی، اعتبار و وثوق آن ثابت شده است.

اقسام تواتر

تواتر در احادیث را می‌توان به شیوه‌های مختلفی تقسیم بندی کرد. یکی از معروف‌ترین تقسیم بندی‌های تواتر مربوط به چیزی می‌شود که به تواتر رسیده است. یا به بیان واضح‌تر اینکه افراد نقل کننده دقیقاً چه چیزی را بسیار زیاد نقل می‌کنند تواتر را به دو قسم زیر تقسیم می‌کند:

۱) تواتر لفظی

در این نوع تواتر افرادی که گزارشی را تکرار کرده‌اند، در اصل مضمونی را در قالب یک لفظ خاص گزارش داده‌اند. در این نوع تواتر چیزی که در همه نقل قول‌ها و گزارش‌ها مشترک است یک لفظ خاص است. لفظ در اینجا به معنای یک کلمه نیست و ممکن است متن بلندی باشد. به عنوان مثال گزارش‌های مطابق با یکدیگر در باره انسان‌هایی که در گذشته می‌زیسته‌اند و گزارش افراد زیاد از یک واقعه مانند زلزله دو نمونه از گزارش‌هایی هستند که از نوع تواتر لفظی هستند. در احادیث نیز حدیث ثقلین و بخش‌هایی از حدیث غدیر به شکل تواتر لفظی در منابع نقل شده‌اند. حدیث «انّماالاعمالُ بالنّیاتِ» که تقریباً تمام شیعیان آن را شنیده‌اند نیز یکی از موارد متواتر لفظی است.

۲) تواتر معنوی

در بسیاری از وقایع تاریخی و روایاتی که هم اکنون به عنوان روایات متواتر شناخته شده هستند می‌بینیم که مضمونی واحد در قالب‌های متفاوت و با الفاظ مختلف و نوع بیان‌های متفاوتی در دسترس است. این نوع تواتر را تواتر معنوی می‌نامند.

شجاعت امام علی (ع) و بخشندگی حاتم طائی دو مورد از معروف‌ترین تواتر‌های معنوی هستند که بسیار زیاد گزارش شده‌اند و هر کدام از گزارش‌ها در قالبی متفاوت است.

شروط تواتر کدام اند؟

منظور از شروط در تواتر چیست؟ شروط تواتر دو جنبه‌های مختلفی بررسی می‌شوند. یکی از این موارد شروط ایجاد تواتر است. بدین معنا که چه شرایطی لازم است تا روایتی را متواتر بخوانیم؟ این شرایط از دیدگاه فق‌ها و علمای علم اصول متفاوت هستند و برخی از موارد آن مورد قبول بعضی از علما نیستند. اما به هرحال این شروط در کتب مرجع اصول فقه ذکر شده‌اند و تقریباً در میان بسیاری از علما و کارشناسان مشترک هستند.

شرط اول: موضوع گزارش باید یک مسئله حسی یا مفهومی باشد و نباید عقلانی یا نظری باشد، زیرا درامور عقلانی احتمال خطا زیاد است.

شرط دوم: همه افرادی که گزارشی را ذکر کرده‌اند باید به آن گزارش عالم بوده باشند.

شرط سوم: حتی اگر برخی از نقل کننده‌ها از روی گمان چیزی را نقل کرده است باید بتوان از مجموع نقل قول‌ها یقین کسب کرد.

شرط چهارم: ناظر به مسئله تعداد افرادی که نقل کرده‌اند می‌توان گفت که طبق نظر بسیاری از علما تعداد تکرار یک گزارش نسبی است و متناسب با نوع گزارش و شرایط و ویژگی‌های افراد خبر دهنده مشخص می‌شود.

شرط پنجم: همه گزارش دهنده‌ها پیرو یک مذهب معین و خاص نباشند.

شرط ششم: همه افرادی که نقل کرده‌اند منسوب به یک شهر نباشند.

شرط هفتم: تعداد افراد و شرایط نقل قول به گونه‌ای باشد که احتمال تبانی و دروغ در آن محال باشد.

شرط هشتم: فردی که روایتی را نقل قول می‌کند با استناد به شنیده‌ها و مشاهداتش چیزی را نقل کند. اگر برای محتوای گزارشش استدلال عقلی داشته باشد مورد قبول نیست.

این هشت شرط تمامی شروط متواتر شدن یک روایت نیستند و تشخیص متواتر بودن یک حدیث تنها به دست متخصصین این حوزه انجام می‌شود.

منبع: سایت ستاره