تعریف ریا

ریاء عبارت است از طلب کردن اعتبار و منزلت در نزد مردم به وسیله افعال خیر و پسندیده و یا آثاری که دلالت بر صفت نیک می‌کند؛  منظور از آثار یعنی اینکه خود آن فعل، خیر نباشد، اما از طریق آن، می‌توان پی به امور خیر برد؛ مانند اینکه انسان اظهار ضعف و بی حالی کند تا بفهماند کم خوراک است و یا همیشه روزه دار است یا اینکه آه بکشد تا اظهار کند که به فکر خدا و یا احوال روز جزاء افتاده است؛ همه‌ی اقسام ریا شرعاً مذموم است و از گناهان کبیره محسوب می‌گردد. [۱]

نشانه‌های ریاکاران

در روایات ما نشانه‌هایی برای افراد ریاکار ذکر شده که بیان آن‌ها برای پی بردن به وجود این صفت در خود و یا دیگران بسیار اهمیت دارد؛  در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌خوانیم که فرمودند:

«اَمّا عَلامَهُ الْمُرائِى فَاَرْبَعَهٌ: یَحْرُصُ فَى الْعَمَلِ لِلّهِ اِذا کانَ عِنْدَهُ اَحَدٌ وَ یَکْسِلُ اِذا کانَ وَحْدَهُ وَ یَحْرُصُ فى کُلِّ اَمْرِهِ عَلَى الْمَحْمِدَهِ وَ یُحْسِنُ سَمْتهُ بِجُهْدِهِ» [۲] اما علامت ریاکار چهار چیز است:هنگامی که کسی نزد اوست تلاش می‌کند اعمال الهی انجام دهد و هنگامی که تنها شد در انجام عمل کسل است! و در تمام کارهایش اصرار دارد مردم از او مدح و ستایش کنند، و سعی می‌کند ظاهرش را در نظر مردم خوب جلوه دهد.

 در حدیث دیگری از امیرمؤمنان امام علی (ع) همین معنی با تعبیرات جالب دیگری  نقل شده است فرمود:

«لِلْمُرائِى اَرْبَعُ عَلامات: یَکْسِلُ اِذا کانَ وَحْدَهُ، وَ یَنْشُطُ اِذا کانَ فى النّاسِ، وَ یَزیدُ فى الْعَمَلِ اِذا اُثْنِىَ عَلَیْهِ، وَ یَنْقُصُ مِنْهُ اِذا لَمُ یُثْنى عَلَیْهِ» [۳] ریا کار چهار علامت دارد: اگر تنها باشد اعمال خود را با کسالت انجام می‌دهد. و اگر در میان مردم باشد بانشاط انجام می‌دهد. هرگاه او را مدح و ثنا گویند بر عملش می‌افزاید. و هرگاه ثنا نگویند از آن می‌کاهد.

بعضی از کار‌ها حتماً باید به صورت ظاهری انجام شوند!

اگرچه بهتر است انسان تا جایی که می‌تواند خود را از جایگاه تهمت دور کند و طوری رفتار نکند که دیگران بگویند او ریاکار است؛ اما به این نکته باید توجه داشت که به خلاف تصور برخی از مردم، هر عمل خیر و عبادتی که به صورت ظاهری انجام شود، دلیل بر این نیست که انجام دهنده آن مرتکب ریا شده است.

در آیات قرآنی و روایات اسلامی بار‌ها تشویق به صدقات و خیرات پنهانی و آشکار شده است، و این نشان می‌دهد که انسان می‌تواند با انجام اعمال صالحه به طور آشکار انگیزه‌های الهی خود را نیز حفظ کند، و از ریا برحذر باشد؛ در پنج آیه* از قرآن مجید تشویق به انفاق «سرّاً و علانیةً» یعنی بخشش در پنهان و آشکار یا «سراً و جهراً» که همان معنا را می‌دهد شده است؛ [۴]

در دین مبین اسلام بخشی از عبادات، مانند نماز جمعه، حج خانه خدا، تشییع جنازه مؤمن و جهاد، به طور آشکار انجام می‌شود و باید هم آشکار انجام شود؛ در جا‌هایی نیز نمایش اتحاد مسلمانان و ایجاد ترس در دل دشمنان واجب است؛ گاهی اوقات نیز هدف انجام دهنده‌ی عمل خیر، این است که دیگران را به کار خیر ترغیب کند.

اما نکته ظریف اینجاست که در همه این کارها، انسان نباید هدفی جز رضای خدا داشته باشد، در غیر این‌صورت اعمال خود را تباه می‌کند؛ از طرفی ممکن است انسان در ابتدا، رضای خدا را در نظر داشته باشد، اما در میانه‌ی عمل خود، برای نمایش دادن به خلق، کاری را انجام دهد؛ به همین دلیل نیّت سالم داشتن بسیار سخت و ظریف است.

ریا و تزویر یکی از انواع شرک

در روایتی از امام هادی (ع) نقل شده است که ایشان می‌فرمایند:
 
«الْإِشْرَاکُ فِی النَّاسِ أَخْفَى مِنْ دَبِیبِ النَّمْلِ عَلَى الْمِسْحِ الْأَسْوَدِ فِی اللَّیْلَةِ الْمُظْلِمَة» [۵] نفوذ شرک در مردم، پنهان‌تر از آنست که مورچه‌ی سیاهی در شب تیره و تار بر روی گلیم سیاهی (سنگ سیاهی) راه برود.

شرک، درجات و مراتبی دارد؛ اسلام هر گونه هواپرستی، جاه پرستی، مقام پرستی، پول پرستی، شخص پرستی را شرک می‌شمارد؛ [۶]

هرچند که شرک، در خبر ذکر شده، به صورت کلی آورده شده، اما با بررسی آیات قرآن کریم و روایات در می‌یابیم که یکی از انواع شرک، ریا و تزویر است.
 

پی نوشت:
۱- معراج السعادة، انتشارات علویون، ص. ۴۸۷ (با تصرف)
۲- تحف العقول، چاپ جامعه مدرسین، ص. ۲۲،
۳- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، کتابخانه آیت الله مرعشی، ج. ۲، ص. ۱۸۰،
۴- اخلاق در قرآن، جلد ۱، ص. ۲۹۰،
۵- بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج‏۷۵، ص، ۳۷۱،
۶- مجموعه آثار شهید مطهری، ج. ۲، ص. ۱۲۴
* بقره – ۲۷۴؛ رعد – ۲۲؛ ابراهیم – ۳۱؛ نحل – ۷۵؛ فاطر –۲۹. (کتاب اخلاق در قرآن)

منبع: سایت ستاره