فرشته (ملک)، جن و شیطان (ابلیس) سه اصطلاح قرآنی هستند. این اسم‌ها بر گروه‌های خاصی از موجودات معنوی اشاره دارند که برای درک صددرصدی آن‌ها، باید به سراغ احادیث و روایات رفت. برخی از این موجودات معنوی، ویژگی‌های مثبت و برخی دیگر دارای ویژگی‌های منفی هستند.

فرشته (ملک)

“فرشته” یا “ملک” یا صورت جمع آن، “ملائکه“، موجوداتی هستند صاحب عقل و شعور که توسط خداوند برای جاری کردن فرمان‌های الهی در جهان هستی، بوجود آمده‌اند. معروف است که فرشتگان از نور الهی به وجود آمده‌اند. این موجودات نماد خوبی غیرقابل تغییر و زیبایی هستند. ملائکه همواره درحال عبادت پروردگار جهانیان هستند و مقامی بلند در مقابل خداوند دارند. ایمان به فرشتگان و ملائکه، از جمله واجبات دین اسلام است. اعتقاد به ملائکه را می‌توان در کنار مولفه‌هایی نظیر “اعتقاد به پیامبر” یا “اعتقاد به قرآن” قرار داد.

معروف‌ترین فرشتگان الهی

چهار فرشته که هر مسلمانی تا به حال، اسم آن‌ها را شنیده است:

جبرئیل: حامل قرآن از طرف خداوند بر حضرت محمد (صل) بود.
مکائیل: از دیگر فرشتگان مقرب خداوند است که نامش در قرآن نیز آمده‌است.
عزرائیل: مسئول قبض روح انسان هاست در زمانی‌که اجلشان سرآمده است.
اسرافیل: مسئول دمیدن در صور قیامت است که نشانه برپا شدن دادگاه قیامت و آخرالزمان است.

ویژگی‌ها و وظایف فرشتگان

چنانکه گفته شد، هریک از فرشتگان الهی ویژگی‌ها و وظایف مخصوصی دارند، ولی برخی از وظایق در میان همه فرشتگان مشترک است؛ وظایفی نظیر:

عبادت پروردگار جهانیان؛
حمل‌کننده عرش الهی؛
شفاعت‌کننده گناهکاران؛
نگهبان انسان در مقابل بلایا؛
تبدیل شدن به انسان و پیوستن به سپاه‌های عدل؛
عذاب انسان‌های گناه‌کار.

اثبات وجود ملائکه

باید به این مسئله توجه داشته باشید که وجود ملائکه هیچ‌گاه با عقل و منطق ثابت نخواهد شد. به بیان دیگر، وجود ملائکه جزو آن دسته از مسائل است که برای اثبات نیاز به ایمان دارد و عقل در این‌ موضوع راه بجایی نمی‌برد. البته این مسئله به این معنا نیست که فلاسفه اسلامی اعتقادی به فرشتگان نداشته‌اند. ملاصدرا که یکی از برجسته‌ترین فیلسوف‌های مسلمان شناخته می‌شود، نظرات بسیاری درباره فرشتگان و اثبات وجود آن‌ها دارد.

جن

جن کلمه‌ای از ریشه عربی «ج ن. ن» بوده و معنای لفظی آن، پوشیده و مستتر است. “جن” یا “جنیان” در دین اسلام، به موجوداتی گفته می‌شود که مانند انسان‌ها دارای عقل، اختیار و وظیفه هستند. مطابق با برخی روایات و آیه‌ها، جن از نار (آتش) به وجود آمده است. جن با توجه به وضعیت کلی آفرینش‌اش، توسط انسان‌ها دیده نمی‌شود و همواره پوشیده است. چنانکه گفته شد، جن مانند انسان دارای اختیار و وظیفه است و در روز قیامت، به سبب اعمال خود، پاداش یا کیفر خواهد شد.

جن در قرآن

کلمه جن، بیست و دو مرتبه در قرآن ذکر شده است. همچنین هفتاد و دومین سوره قرآن، جن نام دارد. این مسائل، نشان‌دهنده اهمیت جن نزد خداوند است. براساس دیدگاه قرآن، جن پیش از انسان و از آتش خلق شده‌است. این گروه از مخلوقات خداوند، مانند انسان‌ها پیامبرانی داشته‌اند و مانند انسان‌ها به دو گروه مسلمان و کافر تقسیم می‌شوند.

ویژگی‌های جن

مطابق با روایاتی که به دست ما رسیده، جنیان نیز مانند انسان‌ها خوراک، خواب، بیداری و تولد و مرگ دارند و در کنار انسان‌ها، اما در جهانی دیده‌نشدنی، زندگی می‌کنند و اوقات می‌گذرانند. حدود سیصد صفحه از کتاب بحار الانوار مرحوم آیت الله مجلسی، به اجنه و مسائل مربوط به آن‌ها اختصاص داده شده‌است.

مشاهده جن توسط انسان

همه ما، داستان‌ها و روایت‌های زیادی، درباره رویت جنیان شنیده‌ایم، اما آیا می‌توان جن را دید؟ مطابق با روایات اسلامی، در حالت معمولی جن قابل رویت نیست، ولی در برخی از شرایط خاص و به اذن خداوند می‌توان اجنه را رویت کرد. جالب است بدانید که اجنه نیز توانایی دیدن انسان‌ها را ندارند. جدای از این مسائل، برخی از روایت‌های تاریخی نظیر روایت حضرت سلیمان و اجنه، بیان‌گر این مسئله هستند که انسان‌ها در برخی از برهه‌های تاریخی مراوداتی با اجنه داشته‌اند.

توانایی‌های خارق‌العاده جن

در قرآن و روایات اسلامی، توانایی‌هایی به جنیان نسبت داده می‌شود که بسیار بیشتر از توانایی‌های انسان‌ها است و تا حدودی خارق‌العاده و معجزه‌آسا به نظر می‌رسد؛ توانایی‌هایی نظیر:

طی الارض؛ حرکت از نقطه‌ای از عالم به نقطه‌ای دیگر در زمانی بسیار کم؛
پرواز در آسمان؛
استراق سمع از زبان ملائکه یا انسان‌ها؛
ساخت بنا‌های عظیم در زمان کوتاه؛
حمل و نقل اشیا بسیار سنگین.

جن و شیطان

کلمه “شیطان” بصورت عمومی، به گروهی از جنیان اطلاق می‌شود که از دین اسلام خارج شده‌اند و به انجام دادن کار‌های منفی می‌پردازند. البته گاهی از کلمه شیطان، برای اشاره به ابلیس که فرشته‌ای طردشده است نیز استفاده می‌شود. همچنین برخی روایات، شیطان را از قبیله اجنه می‌دانند.

شیطان

چنانکه گفته شد، کلمه شیطان به دو منظور به کار می‌رود:

به معنای گروهی از اجنه که از دین اسلام خارج شده‌اند و کار‌های منفی انجام می‌دهند. به هر موجود منحرف‌کننده و سرکش در مقابل پروردگار، شیطان می‌گویند.
به معنای یکی از فرشتگان مقرب خداوند، به نام ابلیس که پس از سجده نکردن به انسان، از بارگاه الهی، طرد شد.
سعی ما بر این است که ابتدا به معنای اول شیطان و سپس به معرفی ابلیس بپردازیم و تفاوت شیطان با ابلیس را بررسی خواهیم کرد.

شیطان در معنای عام

شیطان در معنای عام، به گروهی از موجودات گفته می‌شود که منحرف‌کننده دیگر موجودات از راه راست هستند. در روایات و احادیث اسلامی، ویژگی‌های بسیاری برای شیاطین ذکر شده است که بصورت نمونه، به چند مورد از آن‌ها، اشاره می‌کنیم:

مستکبر
نکوهیده
رانده‌شده
کافر
کفور (ناسپاس)
فاسق، عصی (عصیان‌گر)
سرکش
مهلت‌یافته، خذول (فروگذارنده انسان)
مذل مبین (گمراه‌کننده آشکار)

علت آفرینش شیاطین

درباره علت آفرینش شیاطین که بجز وسوسه و تحریک برای دیگر موجودات، چیزی ندارند، باید چنین گفت که این موجودات وسیله امتحان موجودات دیگر (نظیر انسان‌ها) هستند.

ابلیس کیست؟

ابلیس یکی از مقرب‌ترین فرشتگان خداوند بود که پس از سجده نکردن بر انسان از عرش الهی رانده شد. گروهی از متفکران اسلامی، شیطان را از جنس جن و گروهی دیگر از جنس ملک (فرشته) می‌دانند. البته دیدگاهی که ابلیس را از جنس ملک می‌داند، ضعیف‌تر است.

فرجام ابلیس

ابلیس پس از آنکه از عرش الهی رانده شد، از خداوند فرصتی خواست تا آخرالزمان که به گمراه کردن قوم بنی آدم بپردازد و خداوند نیز این اجازه را به وی داد. متفکران اسلامی، در پاسخ به اینکه چرا خداوند ابلیس را از بین نمی‌برد، چنین پاسخ می‌دهند که خداوند به ابلیس تا آخر الزمان امان‌نامه‌ای داده است و مطابق با آن امان‌نامه، ابلیس تا آخرالزمان به وسوسه انسان‌ها مشغول خواهد بود.

ابلیس در قرآن

واژه “ابلیس” یازده بار در قرآن آمده است. ۹ بار در ضمن داستان آدم و حوا و سجده نکردن ابلیس و سه مرتبه دیگر در جای‌های دیگر قرآن کریم ذکر شده‌است.

تفاوت جن، فرشته و شیطان

چنانکه از این مقدمات برمی‌آید:

اجنه (جن) گروهی از موجودات هستند که نظیر انسان‌ها اجلی مشخص دارند و باید به کمک اختیار خود راه صحیح را تشخیص دهند.

ملائکه (فرشتگان) به گروهی از موجودات گفته می‌شود که در عرش الهی منزل دارند و هیچ اختیاری بر مسیر خود ندارند، این موجودات جاری‌کنندگان احکام خداوند در عالم هستی هستند.

شیطان به دو معنا به کار می‌رود؛ در معنای اول به گروهی از جنیان که از دین اسلام خارج شده‌اند گفته می‌شود و در معنای دوم به ابلیس گفته می‌شود که قبلا یکی از فرشتگان خداوند بوده، ولی از بهشت طرد می‌شود و مشغول وسوسه انسان‌ها می‌شود.

سخن آخر

جن، فرشته و شیطان هرکدام تعاریف و ویژگی‌های متفاوتی دارند. اجنه طایفه‌ای از موجودات نامرئی هستند که مانند انسان‌ها اختیار و وظایف الهی دارند. فرشتگان دست‌های خداوند در عالم هستی هستند و توانایی مخصوصی از خود ندارند بجز اینکه مطابق با فرمان خداوند عمل کنند و شیطان نیز به گروهی از اجنه یا به ابلیس اطلاق می‌شود که مشغول گم‌راه کردن سایر موجودات هستند.

منبع: سایت ستاره