سوره توحید یکی از سوره‌های مکّی قرآن کریم است که در ترتیب سوره‌ها، صد و دوازدهمین سوره است. علت نام‌گذاری این سوره به نام توحید این است که اشاره مستقیمی به یگانگی خداوند دارد و با خواندن این سوره از شرک به خداوند برائت می‌جویید.

سوره توحید برای تمام مسلمین سورهٔ بسیار آشنایی است؛ زیرا که به دنبال توصیه‌های فراوان ائمه اطهار (ع) درباره سوره توحید و قرائت آن در نماز‌های یومیه همه مسلمین آن را حفظ می‌کنند و هر روزه چندین مرتبه آنرا قرائت می‌کنند. در روایاتی ذکر شده است که سوره توحید یک سوم قرآن است و اگر سه مرتبه این سوره خوانده شود برابر با ختم قرآن است. جایگاه ویژه سوره توحید در اسلام بی ربط به معانی بلند و زیبای این سوره نیست.

تفسیر و معنی 

قرآن کلام الهی است و معانی آن قطعاً ورای ترجمه‌های رایج و تفسیر‌های سطحی است. روایات بسیاری از معصومین به جای مانده است که بیانگر تفسیر پذیر بودن قرآن است. روایتی پر تکرار در کتب روایی هست که از معصومین نقل می‌کند:

«قرآن، ظاهری دارد و باطنی، و باطن آن هم باطنی دارد، تا هفت باطن» یا «تا هفتاد باطن»
بطن داشتن قرآن به این معنا است که از هر کدام از لایه‌های معانی قرآن که گذر کنیم با لایه‌های دیگر روبرو می‌شویم که تفسیر و تأویل نو و تازه‌ای دارند و قطعاً سطح آن‌ها عمیق‌تر است. برای فهم معنی سوره توحید نمی‌توان فقط به ترجمه تحت اللفظی آن اکتفا کرد. علمای گرانقدر اسلام با سال‌ها پژوهش و مطالعه درباره اسلام و روایات، تفاسیری از قرآن به جای گذاشته‌اند که در هر عصری می‌توانند راه گشای بسیاری از مسلمین باشند.

علامه طباطبایی در تفسیر شریف المیزان درباره سوره توحید می‌فرمایند:

“سوره اخلاص، خداوند را به احدیت و اینکه همه موجودات در تمامی حاجت‌هایشان نیازمند اویند و اینکه احدی نه در ذات و نه در صفات و نه در افعال شریک او نیست می‌ستاید. این توحید، مختص به خود قرآن است و تمامی مَعارف (اصولی، فرعی و اخلاقی) اسلام بر این اساس پی‌ریزی شده است. “

برای بررسی دقیق‌تر معنی سوره توحید ابتدا نگاهی به ترجمه آن می‌کنیم سپس نکاتی را بر می‌شماریم:

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِیمِ
قُلْ هُوَ اللَّـهُ أَحَدٌ ﴿۱﴾ اللَّـهُ الصَّمَدُ ﴿۲﴾
لَمْ یلِدْ وَلَمْ یولَدْ ﴿۳﴾ وَلَمْ یکن لَّهُ کفُوًا أَحَدٌ ﴿۴﴾

به نام خداوند رحمتگر مهربان
بگو: «اوست خدای یگانه، (۱) خدای صمد [ثابت – متعالی]، (۲)
[کسی را]نزاده، و زاده نشده است، (۳) و هیچ کس او را همتا نیست.» (۴)

بررسی معنی 

سوره توحید یک سوره کوتاه است، اما واژه به واژه‌اش درس‌های ارزشمند است. اکنون به ذکر چند نکته از معانی سوره توحید اشاره می‌کنیم:

۱. یگانگی خدا در ذات و صفات

آیات ۱ و ۲ سوره توحید متضمن این معنی هستند که خداوند نه تنها در ذات یگانه است و هیچ شریکی ندارد بلکه در صفات نیز یگانه است و هیچ همتایی ندارد. وقتی از یکی از صفت‌های خداوند یاد می‌کنیم باید به این نکته توجه داشته باشیم که این صفت مخصوص خداوند است و رتبه پروردگار در این صفت به قدری متعالی است که هیچ شریکی برای او قابل تصور نیست.

۲. فرزند و پدر نداشتن خدا

در گذشته ادیان و مذاهب بسیاری بوده‌اند که معتقد بودند خداوند پدر و مادر دارد یا اینکه از خود فرزندی به جای گذاشته است. مسیحیان معتقدند حضرت مسیح فرزند خداوند است. یونانیان باستان برای خداوند فرزند قائل بودند و اعراب جاهلی قبل از ظهور اسلام بت‌هایی داشتند که آن‌ها را دختران خداوند می‌دانستند. خداوند در این سوره مبارک با اشاره مستقیم به این موضوع، نظریه فرزند و پدر داشتنش را به طور کل باطل می‌خواند. این یکی از نکات بسیار مهم در معنی سوره توحید است.

۳. بی همتایی خداوند

همیشه افرادی بوده‌اند که در تصورات اشتباه و محدودی که از خداوند داشته‌اند برای خداوند همتایانی متصور می‌شدند. این اعتقاد که خداوند همتایان بسیاری دارد در مذاهب و ادیان زیادی دیده شده است. با مطالعه تاریخ به مواردی برخورد می‌کنیم که به عنوان مثال پادشاهی، خود را مانند خدا می‌دانسته و مردم نیز از این اعتقاد پیروی می‌کرده‌اند. با بررسی معنی سوره توحید چنین احتمالی به طور کلی از بین می‌رود. خداوند صراحتاً بیان می‌کند که هیچ همتایی برای او وجود ندارد.

۴. معرفی نامه خداوند

شان نزول سوره توحید محل تأمل است. از امام صادق (ع) نقل شده است گروهی از یهودیان از پیامبر (ص) تقاضا کردند خداوند را برای آنان توصیف کند. پیامبر (ص) سه روز سکوت کرد و پاسخی نگفت، تا اینکه سوره اخلاص نازل شد و سپس پاسخ آنان را بیان کرد. یگانگی خداوند در ذات و صفات، بی همتایی او و پدر و فرزند نداشتنش از مواردی هستند که پیامبر به عنوان معرفی نامه‌ای برای خداوند انتخاب کرد و در پاسخ به یهودیان بیان فرمودند. این بدین معنی است که این صفات از مهم‌ترین و اساسی‌ترین صفات خداوند هستند و با فهم آن‌ها می‌توان شناخت بهتری از خداوند پیدا کرد.

اکنون با اطلاع از این چند نکته که تنها قطره‌ای از معنی سوره توحید بودند می‌توان با دقت بیشتری این سوره را قرائت کرد و اولین تأثیر آن در کیفیت نماز‌های یومیه است. با فهم بهتر معانی قرآن و اذکار نماز، کیفیت نماز وعبادات ارتقا پیدا می‌کند و سبب پیشرفت در پیشگاه الهی می‌شود.

منبع: سایت ستاره