جسم و روح آدمی در نگاه دین بسیار ارزشمند است؛ و باید از هر دو به نحو احسن در راه بندگی خدا استفاده نماید؛ انسان مومن نباید روح و روان خود را در مقابل دنیای فانی بفروشد چون در روایتی از امیرمومنان علی علیه السلام نقل شده آمده که قوام و استحکام دین به چهار چیز است؛ «قِوَامُ اَلدِّینِ بِأَرْبَعَةٍ بِعَالِمٍ نَاطِقٍ مُسْتَعْمِلٍ لَهُ وَ بِغَنِیٍّ لاَ یَبْخَلُ بِفَضْلِهِ عَلَى أَهْلِ دِینِ اَللَّهِ وَ بِفَقِیرٍ لاَ یَبِیعُ آخِرَتَهُ بِدُنْیَاهُ وَ بِجَاهِلٍ لاَ یَتَکَبَّرُ عَنْ طَلَبِ اَلْعِلْمِ…»[1]

«قوام دین بچهار کس است: دانشمند سخنورى که بعلم خود عمل کند، ثروتمندى که ما زاد دارائى خود را از اهل دین دریغ نکند، فقیرى که آخرتش را بدنیا نفروشد، نادانى که از تحصیل علم تکبر نورزد …»

در این روایت، قوام و استحکام دین بر عهده چهار فرد است؛ یکی از آنان فقیری است که آخرتش را بدنیا نفروشد؛ اینکه انسان آخرتش را به دنیایش نفروشد مطلب بسیار مهمی است؛

در برخی از احادیث مراتبی برای فروختن دین وارد شده است؛

مرتبه اول: فروختن دین در عوض دنیا خویش

در حدیثی از امیرالمومنین علیه السلام آمده که: « الدُّنْیَا دَارُ مَمَرٍّ لَا دَارُ مَقَرٍّ وَ النَّاسُ فِیهَا رَجُلَانِ رَجُلٌ بَاعَ نَفْسَهُ فَأَوْبَقَهَا وَ رَجُلٌ ابْتَاعَ نَفْسَهُ فَأَعْتَقَهَا.»[2]

دنیا خانه اى است که از آن بگذرند، نه جایى که در آن به سر برند، و مردم در آن دو گونه اند: یکى آن که خود را فروخت و خویش را به تباهى انداخت، و دیگرى که خود را خرید و آزاد ساخت.[3]

همانگونه که در حدیث می بینیم، دو نوع انسان در دنیا وجود دارند: انسانی که خودش را به دنیا می فروشد و دیگری انسانی که روح و روان خود را خرید و خودش را از زنجیرهای دنیا آزاد نمود؛

حال چگونه انسان باید خودش را از دنیا بخرد و در حقیقت از زنجیرهای دنیا رها سازد، امام سجاد (علیه السّلام) فرمودند: «مَن کَرُمَت عَلَیهِ نَفسُهُ هانَت عَلَیهِ الدُنیا»؛[4] هر کس نفس خود را ارجمند و باکرامت دارد، دنیا در نظرش بی مقدار خواهد شد.

پس با توجه به این حدیث، کسی که ارزش خودش را بشناسد و روح و روان خود را بزرگتر از دنیا ببیند، آنرا به دنیا یا مثل آن نمی فروشد؛

سوالی که مطرح می شود آن است که این روح و روان آدمی، قیمتش چیست؟ و با چه چیزی قابل معاوضه است؟

در پاسخ باید گفت: در روایت زیبایی از امیرالمومنین علیه السلام، آمده که: «لَیس لاَنفُسِکُم ثَمَنٌ الاّ الجَنَّةَ فَلا تَبیعُوها اِلاّ بها»[5] پس جان‏‌هاى شما را قیمتى جز بهشت نباشد؛ پس به غیر آن نفروشید.

پس بهای جان و روح آدمی، بهشت است؛

مرتبه دوم: فروختن دین درعوض دنیای دیگری

مرتبه دوم و بدتر از قبل، آن است که انسان دینش و جانش را بخاطر دنیای دیگری بفروشد؛ چنانچه در حدیثی پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «إنَّ أشَدَّ النّاسِ نِدامَةً یَومَ القِیامَةِ، رَجُلٌ باعَ آخِرَتَه بِدُنیا غَیرِهِ.»[6] پرندامت ترینِ مردم در روز قیامت، مردى است که آخرتش را براى دنیاى دیگرى بفروشد.

در حدیث دیگری پیامبر هر دو مرتبه را در کنار یکدیگر ذکر نموده و فرمودند: «یا عَلِیُّ شَرُّ اَلنَّاسِ مَنْ بَاعَ آخِرَتَهُ بِدُنْیَاهُ وَ شَرٌّ مِنْهُ مَنْ بَاعَ آخِرَتَهُ بِدُنْیَا غَیْرِهِ.»[7] یا على! بدترین مردم کسى است که آخرتش را به دنیایش بفروشد و بدتر از او کسى است که آخرتش را به دنیاى غیرش.

عواقب سوء دین فروشی:

از جمله دین فروشی در ادامه حدیث اینگونه آمده که: «فَإِذَا کَتَمَ اَلْعَالِمُ عِلْمَهُ وَ بَخِلَ اَلْغَنِیُّ بِمَالِهِ وَ بَاعَ اَلْفَقِیرُ آخِرَتَهُ بِدُنْیَاهُ وَ اِسْتَکْبَرَ اَلْجَاهِلُ عَنْ طَلَبِ اَلْعِلْمِ رَجَعَتِ اَلدُّنْیَا إِلَى وَرَائِهَا اَلْقَهْقَرَى فَلاَ تَغُرَّنَّکُمْ کَثْرَةُ اَلْمَسَاجِدِ وَ أَجْسَادُ قَوْمٍ مُخْتَلِفَةٍ.»

پس چون عالم علم خود را پنهان سازد و ثروتمندى در مال خود بخل ورزد و فقیر آخرتش را به دنیایش بفروشد و جاهل از طلب علم تکبر کند، دنیا به عقب بر مى‌گردد.پس شما را زیاد بودن مساجد و رفت آمد اجساد مردم در آنها فریب ندهد.

کسی که آخرتش را به دنیا می فروشد، دنیا به عقب بر می گردد؛ که در نتیجه ی آن، زیاد رفتن به مسجد آدمی را نفریبد؛ و انسان نباید مسجد رفتنش را ملاک قرار دهد؛

عاقبت چنین کاری آن است که انسان در مقابل ولی خدا قرار می گیرد؛ چون کسانی که در کربلا در لشکر دشمن حضور داشته و در مقابل اباعبدالله الحسین علیه السلام ایستادند، کسانی بودند که هم نماز می خواندند و هم آنکه به عبادات فردی شان می پرداختند اما مشکل اصلی شان آن بود که نماز و عبادات دیگر، همراه با دین فروشی بوده که یا در مرتبه ی اول قرار داشتند و یا در مرتبه ی دوم.

سران لشکر دشمن کسانی بودند که اول به مرتبه اول رسیده و دینشان را به دنیایشان فروختند و سپس در مرتبه ی دوم دین خودشان را به ابن زیاد و یزید فروختند و قتل ولی خدا را خریدند.

علت شهادت امام توسط دشمن:

یکی از عوامل شهادت امام توسط دشمن، فریب دنیاست؛ چنانچه در زیارت اربعین می خوانیم که: «… وَ قـَد تـَوازَرَ عـَلـَیه مَن غـَرَّته الدُنیا؛ و باعَ حـَظـَّهُ بالاَرذَلِ الاَدنی وشَری اخِرَتـَهُ بالثـَّمَنِ الاَوکـَس…» کسانی بر علیه او( امام) همدست شدند که دنیا آنها را فریب داد. و بهره هستی خود را به بهای ناچیز و پستی فروختند و آخرت خود را به بهای کمی دادند.

فریب دنیا، باعث فروختن دین به بهای ناچیز و خریدن آخرت به بهای کم است. چنانچه قرآن کریم در مورد برادران یوسف می فرماید: «وَشَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَرَاهِمَ مَعْدُودَةٍ وَکَانُوا فِیهِ مِنَ الزَّاهِدِینَ.»[8] و (سرانجام،) او را به بهای کمی -چند درهم- فروختند؛ و نسبت به (فروختن) او، بی رغبت بودند (؛ چرا که می‌ترسیدند رازشان فاش شود).»

با توجه به آیه مبارکه، ولی فروشی ارزان بوده است.

پس یکی از عوامل شهادت اباعبدالله الحسین علیه السلام، دین فروشی مسلمانان ظاهر بینِ ولیّ فروش است.
 

پی نوشت: 
[1]  الخصال، ج 1، ص 197
[2]  نهج البلاغه، حکمت 128
[3]  ترجمه مرحوم شهیدی، ص 385
[4]  تحف العقول، ص۲۷۸
[5]  نهج البلاغه، حکمت ۴۵۶.
[6]  کنزالعمّال، ج3، ص510، ح7660 .
[7]  تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، ج16، ص34
[8]  سوره یوسف، آیه ۲۰