خشم و غضب نابه جا، آتشی شیطانی است که از درون انسان شعله کشیده و انسان را به سوی آتشی ابدی رهنمون می شود. امام باقر علیه السلام فرموده است:

ان هذا الغضب جمرة من الشیطان توقد فی قلب ابن آدم. . .

؛ «خشم پاره آتشی شیطانی است که در قلب انسان شعله ور می شود…»[1] و نیز:

ان الرجل لیغضب فما یرضی ابداً حتی یدخل النار…

؛ « [گاه] شخصی به خشم می آید و در آن پیش می رود و راضی نمی شود تا آن گاه که داخل آتش شود».[2] در مقابل، حلم و بردباری برآورنده بزرگ ترین آرزوی سالکان الی اللّه و رسیدن به رضوان الهی است. امام صادق علیه السلام می فرماید:

من کظم غیظاً، ولو شاء ان یمضیه امضاه، املأ اللّه قلبه یوم القیامة رضاه

؛ «هر کس خشم و غضب خود را بشکند- در حالی که اگر بخواهد می تواند آن را عملی کند- خداوند در روز قیامت قلب او را با رضوان خود پر می سازد».[3]

آنچه مهم است اینکه شخص، عزم راسخ و جدی بر پالایش نفس خویش از خشم و کژخلقی داشته و آن را به زیور حلم و بردباری بیاراید. در این راستا مجاهدت جدی و استمرار و مداومت بر این جهاد، لازم است.[4]

بنابراین برای تقویت حلم و بردباری، باید طبق برنامه ای جدی، به تقویت اراده پرداخته و همواره بر خود مسلط باشید. در این رابطه راه های مختلفی وجود دارد؛ ولی مهم آن است که در راه درمان، مصمّم باشید و مطالب پیشنهادی را بدون کمترین کاستی به اجرا گذارید:

1- مطمئن باشید که می توانید روحیه خود را تغییر دهید؛ ولی برای نتیجه گیری شتاب نکنید. بیندیشید که باید مدتی طولانی، رفتارهای خود را به دقت کنترل کنید و اگر چنین کردید، پس از آن حتماً دگرگونی رفتاری خواهید داشت.

2- از حساسیت بیش از حد در هر زمینه بپرهیزید.

3- در هر مسئله ای، ابتدا از دیگران انتظار بدترین برخورد را داشته باشید و خود را برای تحمل آن آماده کنید. این نکته باعث می شود، برخوردهای خوب بیش از انتظار، در شما ایجاد خشنودی کند. اگر همیشه انتظار برخورد خوب داشته باشید، چه بسا نتیجه عکس خواهید گرفت.

4- با خود شرط کنید که هیچ گاه و در هیچ شرایطی، برخورد تند نداشته باشید و اگر ناگهان از شما برخورد تندی سر زد، خود را جریمه کنید. برای مثال تصمیم بگیرید- یا در صورت امکان نذر کنید- اگر بر سر کسی فریاد زدید، فلان مبلغ را صدقه بدهید، یا نماز شب بخوانید و یا یک روز، روزه بگیرید[5]. کارآیی این روش، بسیار بالا است و بسیاری از علمای بزرگ، بدین سان تمرین عملی و خودسازی کرده اند.

5- از تفریحات سالم، آرامش بخش و تقویت کننده اراده- مانند کوهنوردی، شنا، دو، پیاده روی و گردش در طبیعت و… – استفاده کنید.

6- در تصمیم گیری ها، با افراد عاقل و پخته مشورت کنید و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهیزید.

7- با افراد خوش خلق و غیر عصبی معاشرت کنید.

8- از موقعیت هایی که زمینه تندخویی در آن فراوان است، اجتناب کنید و در موقعیت هایی حضور یابید که رفتار پرخاشگرانه در آنجا دیده نمی شود و از شرایطی که شما را به رفتارهای تند دعوت می کند، دوری گزینید.

9- قبل از هر عملی، در مورد پیامد آن بیندیشید و آن گاه اقدام کنید. با تمرین به این راه کار در تمام امور، اندک اندک کنترل خویش را بر تمام رفتارها توسعه بخشید.

10- به رفتارها و حالاتی که از افراد سر می زند و شما را عصبانی می کند، بی توجّه باشید. برای مثال اگر کسی با حرف ناروا شما را بر می افروزد، از شنیدن و گوش سپردن به سخنان وی بپرهیزید و یا محیط را ترک کنید. به گفته های او توجه نکرده و آنها را در ذهن خود مرور نکنید. نسبت به دیگر اعمال فیزیکی و رفتارهای پرخاشگرانه و تحریک کننده نیز همین طور واکنش نشان دهید و راه بی توجهی و سهل گیری را پیش گیرید.

11- سطح شناخت خود را با مطالعه و تفکر از زشتی، ناپسندی و جبران اعمال پرخاشگرانه بالا ببرید. روایات، آیات و داستان هایی را در این زمینه، مطالعه و در مورد آنها فکر کنید. در برخی از موارد، به آثار بد رفتار تند خود، توجه و زشتی آن را در ذهن مرور کنید تا به یک حالت خود هشداری از درون دست یابید. همچنین آثار فردی و اجتماعی و پیامدهای حیثیتی آن عمل زشت را در ذهن خود، حاضر و به زشتی آن توجه کنید تا از درون از آن عمل متنفّر شوید.

12- به هنگام بروز عصبانیت و تندخویی، سریع حالات خود را تغییر دهید. برای مثال اگر ایستاده اید، بنشینید و اگر نشسته اید، دراز بکشید و صورت خود را با آب سرد بشویید. یک لیوان آب خنک بیاشامید و خود را از آن موقعیت دور سازید.

13- از خواندن قرآن به مقدار زیاد و در نوبت های متعدد در روز غفلت نورزید.

قرآن تأثیر زیادی در رسیدن به حالت سکینه و آرامش درونی دارد. عبادت های خود، مانند نماز را در اول وقت و با حضور قلب کامل به جا آورید که تأثیر بزرگی در رسیدن به اطمینان خاطر دارد و آدمی را از درون به آرامش می رساند.

14- بعد از استحمام و به هنگام خروج از حمام، دو پای خود را تا مچ، با آب سرد بشویید.

15- دیگر رفتارهای عادی و روزمره خود را با تسلّط کامل و بدون شتابزدگی انجام دهید و آنها را آرام آرام تعقیب کنید، تا نرم خویی و پرحوصلگی، بر تمام رفتارهای شما حاکم شود.

16- شرح موارد یاد شده را در جدولی بنویسید و موارد انجام شده و یا تخلّف از آن را یادداشت کنید. همواره بکوشید موارد تخلف را کاهش داده و بیش از پیش خود را به انجام آنها مقید سازید. حتی قبل از بروز آن موقعیت ها و به صورت مستمر، این راه کارها را سرلوحه اعمال خود قرار دهید. از آن به بعد، باید میزان موارد پرخاشگری شما کاهش یابد. آنها را نیز یادداشت کنید و کم کم از میزان آنها در طول روز، هفته و… بکاهید.

17- یک نفر محرم اسرار برای خود برگزینید. این فرد می تواند همسر یا دوست شما باشد. این رابطه نزدیک و صمیمانه، باید به گونه ای باشد که بتوان در مورد موضوعات بی اهمیت با او درد دل کرد و حتی بدون اینکه احساس کنید وقت او را تلف کرده اید به او تلفن بزنید و موضوع را با وی درمیان گذارید. در این صورت است که با پدید آمدن هرگونه مشکل جسمی یا روانی، می توان با تکیه کردن به او و بیان مشکل خود، احساس آرامش کرده و پشتوانه روانی شما باشد.

18- شوخ طبع باشید و احساسات منفی و تندتان را نسبت به دیگران با تمرین به احساسات مثبت تبدیل کنید. البته نباید شوخ طبعی حالت تهاجمی به خود گیرد و از طریق شوخی و خندیدن به شکست های دیگران، به گونه ای پرخاشگری بروز داده شده و با شوخی های آزار دهنده و متلک های غیراخلاقی یا ضد اخلاقی به انتقام جویی از دیگران پرداخت. پس با شوخ طبعی می توان در برخورد با مسائل جدی، فشارها و مشکلات زندگی خود را کاهش داد؛ زیرا لذت بردن از شوخ طبعی، خنده سرگرم کننده و شادی آفرین، در فرد هیجان و احساس مثبت ایجاد کرده و در درازمدت بر کاهش میزان عصبانیت می انجامد.

19- پرهیز از تحریکات عصبی؛ بعضی از مواد به طور طبیعی سیستم اعصاب و دستگاه قلبی- عروقی را تحریک می کند. نوشابه های گازدار، شکلات ها و برخی داروهای غیرمجاز، محرک هایی است که سبب تشدید واکنش افراد حساس به محرک های اطراف آنها می شود؛ به طوری که در مواقع لزوم نمی توانند واکنش مناسب نشان دهند. آنها برای به دست آوردن آرامش، نمی توانند به موقع از سیستم پاراسمپاتیک خود استفاده کنند و برای مدت طولانی در حالت عصبی باقی می مانند.

بنابراین توصیه می شود از مصرف چنین مواد تحریک کننده، به حداقل ممکن اکتفا کنند.

20- بهبود بخشیدن به مهارت های اجتماعی و ارتباطی؛ افرادی که مهارت های ارتباطی بسیار ضعیف و نامناسبی دارند، سهم زیادی در عصبانیت و تندی در جامعه را به خود اختصاص می دهند[6]. بنابراین قراردادن وقت کافی و مناسب برای ارائه خدمات نیکوکارانه به دیگران، نقش خوبی در کاهش آن ایفا می کند و احساس ارتباط و همبستگی با دیگران را دو چندان می کند. این گونه مشارکت ها، علاقه فرد را برای خدمت ایثارگرانه به دیگران افزایش می دهد و با افزایش حس همدردی نسبت به دیگران، فرد قادر می شود تا شناخت بیشتری از آنها به دست آورد. درک انگیزه ها سبب کاهش بدبینی و قضاوت عادلانه تری در مورد رفتار آنان خواهد شد و در نتیجه به دور از افکار پرخاشگرانه و احساسات منفی، ستیزه جویانه و خشم آلو، با خود استدلال می کند و خویشتن را آرام می سازد؛ زیرا قضاوت های بدبینانه و غیرواقعی از دیگران نقش عمده ای، در نحوه تعامل و برخورد منفی با آنان دارد.

پی نوشت ها:
[1] . محمد بن یعقوب، الکلینى، اصول کافى، تصحیح و تعلیق: على‏اکبر غفارى،( تهران: دارالکتب الاسلامیه)، ج 2، ص 304.
[2] . همان، ص 302.
[3] . همان، ص 110.
[4] . جهت آگاهى بیشتر نگا: محمد، شجاعى، مقالات(تهران: سروش، چاپ اول 1368)، ج 2 صص 234- 258.
[5] . این گونه جریمه معنوى نباید نگاه انسان به عمل نیک را منفى کند؛ بلکه باید آن را با یک تیر دو نشانه‏زدن به حساب آورد؛ یعنى از طرفى رشد و تعالى معنوى و کسب تقرب مستقیم به سوى خدا و از طرف دیگر بازداشتن از بدى‏ها و زشتى‏ها.
[6] . کارل، هافمن(و دیگران)، روانشناسى عمومى از نظریه تا کاربرد، ترجمه سیامک نقشبندى ودیگران،(تهران: ارسباران، 1378)، ص 309.

منبع: حوزه نت