زوال عقل چیست؟

زوال عقل تنها یک بیماری نیست، بلکه تعریفی کلی برای توصیف اختلالات حافظه، اختلالات ارتباطی و اختلال در فکر کردن است. با اینکه زوال عقل بیشتر در افراد سالخورده مشاهده می‌شود، ولی بروز آن در سنین پیری طبیعی نیست.

اختلالات خفیف شناختی مانند ضعیف شدن حافظه کوتاه مدت در هنگام پیری امری طبیعی است. این اختلالات شناختی بیش از آنکه زوال عقل به‌حساب بیایند، نوعی اختلال شناختی مرتبط با افزایش سن به‌شمار می‌روند، زیرا باعث بروز مشکلات چشمگیری نمی‌شوند.

زوال عقل برای توصیف دو یا چند علامت بسیار شدید که فعالیت‌های روزمره‌ی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند، به‌کار می‌رود. براساس تجزیه و تحلیل آمار جدید در سال ۲۰۱۰، ۴٫۷ میلیون نفر از افراد بالای ۶۵ سال در آمریکا، به بیماری آلزایمر مبتلا هستند. براساس ارزیابی انجمن آلزایمر:

کمی بیش از یک‌دهم افرادی که بالای ۶۵ سال سن دارند، از آلزایمر رنج می‌برند؛

بیش از یک‌سوم افراد بالای ۸۵ سال به آلزایمر مبتلا هستند؛

۶۰ تا ۸۰ درصد افراد مبتلا به زوال عقل، دچار آلزایمر هستند.1
 

انواع مختلف زوال عقل

بسته به این که کدام ناحیه از مغز تحت تاثیر قرار می‌گیرد می‌توان زوال عقل را به دو گروه مختلف تقسیم‌بندی کرد:
 

زوال عقل قشری (Cortical)

این نوع زوال به دلیل بروز مشکلات و آسیب‌هایی در ناحیه‌ی بیرونی مغز رخ می‌دهد. این ناحیه نقش مهمی در حافظه و زبان بازی می‌کند. افراد مبتلا به این نوع دمانس معمولا به شدت حافظه‌ی خود را از دست می‌دهند، نمی‌توانند چیزها را به یاد آورند و از درک زبان نیز عاجز هستند.
 

زوال عقل زیر قشری (subcortical)

به علت بروز مشکلات در لایه‌های درونی‌تر مغز اتفاق می‌افتد. افراد مبتلا به این نوع دمانس تمایل به تغییر سرعت در فکر کردن و شروع فعالیت‌ها دارند. معمولا افرادی که به این نوع از اختلال دچار هستند مبتلا به فراموشی و یا مشکلات زبانی نمی‌شوند. بیماری‌هایی همچون پارکینسون، هانتینگتون و اچ آی وی می‌توانند در این دسته از دمانس قرار گیرند.

برخی از انواع دمانس نیز هر دو ناحیه‌‌ی مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهند.3

علائم زوال عقل

علائم زوال عقل، بسته به علت آن متفاوت است ولی علائم و نشانه‌های رایج آن عبارتند از:
 

تغییرات شناختی

از دست دادن حافظه، که معمولا همسر فرد یا شخص دیگری متوجه آن می‌شود

مشکل در برقراری ارتباط یا یافتن واژه‌های مناسب

مشکل در توانایی‌های بصری و فضایی، برای مثال گم کردن راه خود در زمان رانندگی

مشکل در استدلال و حل مسئله

مشکل در انجام وظایف پیچیده

مشکل در برنامه‎‌ریزی و سازمان‌دهی

مشکل در هماهنگی و عملکردهای حرکتی

گیجی و عدم تمرکز
 

تغییرات روانشناختی

تغییرات شخصیتی

افسردگی

اضطراب

رفتار نامناسب

پارانویا (بدگمانی)

آشفتگی و تشویش

توهم.2
 

علل بروز زوال عقل

شایع‌ترین علل به وجود آمدن دمانس عبارتند از :
 

بیماری‌های تخریب‌کننده‌ی نوروبیولوژیکی

این شامل بیماری آلزایمر، بیماری پارکینسون، بیماری هانتینگتون و برخی از انواع مربوط به سفت شدن بافت‌ها می‌شود. این بیماری‌ها معمولا با گذر زمان بدتر و بدتر می‌شوند.
 

اختلالات عروقی

این‌ها معمولا اختلالاتی هستند که گردش خون در مغز شما را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

آسیب‌های مغزی ناشی از تصادفات، صقوط، صدمه و غیره.

عفونت سیستم عصبی مرکزی، شامل مننژیت، HIV ، بیماری کروتزفلد جاکوب و غیره.

مصرف طولانی مدت الکل و مواد مخدر.

ازدیاد غیرعادی مایع در مغز.3

مراحل زوال عقل یا دمانس

بدون آسیب دیدگی

فردی که در این مرحله قرار دارد ممکن است هیچ گونه علائمی از خود بروز ندهد اما نتایج آزمایشات ممکن است حاکی از این مشکلات باشند.
 

زوال بسیار ضعیف

شما ممکن است تغییراتی جزئی در رفتارها و عملکرد فرد مشاهده کنید اما فرد همچنان می‌تواند به صورت مستقل زندگی کند.
 

زوال خفیف

شما شاهد تغییرات بیشتری در طرز تفکر و استدالال فرد خواهید بود. این فرد ممکن است در برنامه‌ریزی دچار مشکل شده باشد و یا بارها و بارها عمل یا سخن خود را تکرار کند. علاوه بر این بیمار ممکن است زمان زیادی را صرف یادآوری رویدادهای اخیر زندگی خود کند.
 

زوال میانه یا متعادل

او مشکلات بیشتری در به یاد آوردن خاطرات و برنامه‌ریزی خواهد داشت. از طرفی ممکن است در مسافرت و یا مدیریت پول نیز به مشکل بخورد.
 

زوال نسبتا شدید

او احتمال دارد شماره تلفن و یا نام نوه‌های خود را به یاد نیاورد. او ممکن است با زمان دچار مشکل شده و روزهای هفته را باهم اشتباه بگیرد. او ممکن است برای انجام برخی کارهای روزمره اش همچون انتخاب لباس برای موقعیت‌های مختلف و غیره دچار مشکل شود.
 

زوال شدید

او ممکن است کم کم نام همسر خود را نیز فراموش کند. او معمولا برای غذا خوردن و رفتن به دستشویی نیاز به کمک خواهد داشت. علاوه بر این تغییراتی نیز در شخصیت و احساسات او مشاهده خواهید کرد.
 

زوال بسیار شدید

او دیگر نمی‌تواند بیشتر از مدتی محدود از افکار و عقاید خود صحبت کند. این فرد نمی‌تواند زمان زیادی را برای راه رفتن بگذارد و بیشتر مواقع روز را معمولا بر روی تخت و استراحتگاه خود به سر می‌برد.3
 

آیا زوال عقل قابل درمان است؟

مرگ سلول‌های مغزی امری برگشت‌ناپذیر است، بنابراین هیچ درمان شناخته‌شده‌ای برای زوال عقل دژنراتیو وجود ندارد. به همین دلیل به‌جای از بین بردن علت بیماری، بیشتر بر روی مراقبت از بیمار و کنترل علائم اختلالاتی مانند آلزایمر تمرکز می‌شود.

اگر زوال عقل از عواملی مانند ضربه، اثرات جانبی داروها و کمبود ویتامین ناشی شده باشد، ممکن است بتوان از آسیب‌های واردشده به مغز یا گسترش آسیب‌ها به بافت مغز، جلوگیری کرد.

علائم بیماری آلزایمر را می‌توان به کمک بعضی از داروها کاهش داد. به این منظور چهار داروی تأییدشده در ایالات متحده وجود دارند که مهارکننده‌های کولین‌استراز (استیل کولین‌استراز) نام دارند.

دونپزیل؛

گالانتامین؛

ریواستیگمین؛

تاکرین.

دسته‌ی دیگری از داروها ممانتین نام دارند و بر ضد گیرنده‌های NMDA مغز عمل می‌کنند. ممکن است این داروها به‌تنهایی یا همراه با مهارکننده‌های کولین‌استراز مورد استفاده قرار بگیرند.

مهارکننده‌های کولین‌استراز می‌توانند به بهبود ویژگی‌های رفتاری فرد مبتلا به بیماری پارکینسون نیز کمک کنند. به یاد داشته باشید هیچ‌گاه این داروها را به‌طور خودسر مصرف نکنید و قبل از مصرف هر نوع دارویی، حتما با پزشک خود مشورت کنید.

تمریناتی مانند یادیارها و سایر ابزارهای یادآوری رایانه‌ای می‌توانند مغز را تقویت کنند، عملکرد شناختی مغز را بهبود بدهند و به فرد کمک کنند تا حدی با فراموشی ناشی از آلزایمر کنار بیاید. یادیارها ترفندهایی برای به خاطر سپردن چیزها هستند که فقط به تکرار مطالب اکتفا نمی‌کنند، بلکه با ایجاد رابطه بین مفاهیم تازه و اطلاعات قبلی موجود در مغز، به یادآوری راحت‌تر آنها کمک می‌کنند.1

پینوشتها
1.www.chetor.com
2.www.darmankade.com
3.www.fullfekr.com