***
نام: سید خیرالله؛ ملقب به واجه سید خواجه خیرجان/ نشانی: شهرستان سراوان، بخش مرکزی، دهستان حومه، روستای کناردان/ تاریخ بازسازی: 1384/ دایر/ مدیریت: مردمی
***

(1) موقعیت مقبره

مقبره‌ی سید خواجه خیرجان، در شمال شرقی روستای کناردان از توابع شهرستان سراوان در بخش مرکزی، دهستان حومه به فاصله‌ی سیزده کیلومتر از شهر محمدی و سی و چهار کیلومتر از مرکز شهرستان سراوان قرار گرفته است. دسترسی به این مقبره از طریق جاده‌ی اصلی سراوان به بَم پُشت و دِهَک امکان‌پذیر است.
راویان اظهار نموده‌اند که بنای اولیه این مقبره، از خشت و گل ساخته شده بود که به مرور زمان تخریب شد و از بین رفت و در سال 1384 جمعی از نوادگان شیخ تصمیم گرفتند بنا را مجدداً بازسازی کنند که منجر به ساخت این بنای جدید می‌شود. بازدیدکنندگان پس از طی مسافتی در حدود سی و چهار کیلومتر در جاده‌ی اصلی و طی نمودن مسافتی نزدیک به یک کیلومتر در جاده‌ی فرعی روستای کُناردان مقبره را مشاهده می‌نمایند.
مقبره‌ی خواجه خیرجان تا روستای کناردان ششصد متر فاصله دارد که معمولاً زائران از طریق این جاده با استفاده از وسایط نقلیه مانند اتومبیل و موتورسیکلت به مقبره دسترسی می‌یابند. آب و هوای این روستا گرم و مرطوب است. روستای کناردان جمعیتی بالغ بر 460 نفر دارد. مردمان این روستا بیشتر به کار کشاورزی، دامداری مشغول هستند (سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سوران و سراوان، بی‌تا، صص85-94).

(2) تاریخچه‌ی مقبره

الف) نام و نشان صاحب مقبره:

بنا به گفته‌ی راویان محلی، سید خیرالله ملقب به «خواجه خیرجان» از سادات و دراویش منطقه‌ی سراوان است. او در حدود نود سال پیش در کُناردان زندگی می‌کرده است. وی فردی شاعر، عالم، عارف، زاهد و پر هیزگار و بیشتر اوقات مشغول نماز و عبادت بوده است. بنا به گفته‌ی روستاییان محلی، با توجه به اینکه در زمان وی عالمان نامی و مشهوری در کراچی و دیگر شهرهای پاکستان زندگی می‌کردند وی سفرهای زیادی برای یادگیری علوم دینی به پاکستان کرده و سال‌های زیادی را در آنجا سپری نموده است. خواجه خیرجان همواره مورد احترام گذشتگان و نسل کنونی بوده است. وی را بعد از وفات مردم روستای کُناردان در قسمت شمال شرقی روستا به خاک سپرده‌اند.

ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:

راویان اظهار نموده‌اند که بنای اولیه این مقبره، از خشت و گل ساخته شده بود که به مرور زمان تخریب شد و از بین رفت و در سال 1384 جمعی از نوادگان شیخ تصمیم گرفتند بنا را مجدداً بازسازی کنند که منجر به ساخت این بنای جدید می‌شود.

(3) محوطه و معماری کنونی مقبره

بنای مقبره روی زمین‌های پست و هموار منطقه بنا شده و بر مصطبه‌ای به ارتفاع نیم متر ساخته شده است. مصطبه‌ی آن از آجر است و روی آن را با سیمان پوشانده‌اند. راهیابی به بالای مصطبه دو پله، که در مقابل در ورودی است میسر است. نمای بیرونی بنا، با آجر سفال زردرنگ با چهار و نیم متر طول و سه و نیم متر عرض و دو و نیم متر ارتفاع با ضخامت دیواره‌های چهل سانتی‌متری است و در قسمت پایین دیوارها، تا نیم متر از سنگ استفاده شده است. در هر طرف، با زیربنایی در حدود بیست و هشت مترمربع از سنگ، آجر، سیمان، ماسه و آجر سفال به صورت گنبدی درست شده است. در ورودی مقبره، از جنس آهن و به صورت گنبدی درست شده است. در ورودی مقبره، از جنس آهن و به صورت دو لنگه و به رنگ سبز با عرض دو متر و ارتفاع دو متر و هشتاد سانتی‌متر، در ضلع غربی قرار دارد که در بالای آن کلمه «یاهو» با فلز نوشته شده و شیشه‌های بالای آن به صورت مثلثی نصب شده است. در بالای در، سایه‌بانی به طول یک متر و هفتاد سانتی‌متر و عرض پنجاه سانتی‌متر قرار دارد که در جلوی آن، کتیبه‌ی کوچک کاشی‌کاری بر آن تعبیه شده که آیه‌ی ان یَکاد بر آن نوشته شده است.
در قسمت شمالی و جنوبی بنا، پنجره‌های دولنگه‌ی آهنی سبزرنگی به کار رفته است که یک متر عرض و یک متر و هفتاد سانتی‎‌متر طول دارند. سقف بنا گنبدی است که با ایزوگام با رویه‌ی آلومینیومی پوشیده شده و در دو طرف گنبد، دو پرچم آبیرنگ با پایه‌ی فلزی نصب شده است که روی آن کلمه‌ی الله اکبر نوشته شده است. در دو طرف در بنا، دو تابلو با حاشیه‌ی سفال قهوه‌‎ای هست که بالای آنها دو تابلوی کاشی با مضمون این یکاد و در پایین با سفال مشکی کلمات یاالله و الحمدلله و در بین این دو تابلو دو تابلوی کوچک‌تر به همین سبک وجود دارد که روی آنها کلماتی نوشته شده است و در پایین این چهار تابلو، دو گل لاله‌ی بزرگ به شکلی بسیار زیبا نقاشی کرده‌اند. در سمت راست بنا، در بالای پنجره، نیز تابلوی بزرگی همانند تابلوهای جلویی وجود دارد که درون کادر آن، لااله الا الله محمد رسول الله نوشته شده و در اطراف پنجره، دو گل لاله‌ی بزرگ، که در میان یکی گنبد خضراء و در میان دیگری خانه‌ی خدا نقاشی شده است. در قسمت ورودی بنا، پرده‌ای کرمی با پایه‌ی فلزی نصب شده است و با توجه به اینکه کف بنا از ورودی پایین‌‎تر است با سه دستگاه پله به صحن وارد می‌شویم. قبری در وسط به طول دو متر و سی سانتی‌متر و عرض هشتاد سانتی‌متر و ارتفاع یک متر و پنجاه سانتی‌متر مشاهده می‌شود که روی آن را روفرشی سبزرنگی پهن کرده و بر بالای ان، یک جلد قرآن مجید گذاشته‌اند و اطراف قبر موکت سبز رنگی پهن شده است.
دور تا دور دیوارهای بنا، سکویی به ارتفاع چهل سانتی‌متر و عرض سی سانتی‌متر برای نشستن زوار وجود دارد. دیوارهای داخلی با رنگ سبز پررنگ، رنگ‌آمیزی شده و بر دیوار ضلع جنوبی مقبره، که روی آن پرده‌ای کرمی با پایه‌ی فلزی نصب شده که در یک طرف آن گل لاله بزرگی نقاشی شده و در وسط آن عبارت «یامحمد» نوشته شده است و در طرف دیگر آن، روی دیوار با معرق به صورت بسیار بزرگ سوره الحمد نوشته شده، بر دیوار ضلع شمالی، که همانند ضلع جنوبی پرده‌ای نصب است یک گل لاله بزرگ کشیده شده که در میان آن «یا الله» نوشته شده است.
در طرف دیگر، آن به صورت معرق‌کاری شده بسم الله الرحمن الرحیم و سوره‌های قل اعوذ برب الفلق و قل اعوذ برب الناس نوشته شده و تابلوی کاغذی کوچکی که چهارقل روی آن نوشته‌اند به چشم می‌خورد. وی دیوار ضلع شرقی بنا، تابلوی بسیار بزرگی وجود دارد که در وسط آن چند بیت شعر از خواجه خیرجان و در حاشیه‌ی آن اسماء جلاله‌ی خداوند و یا الله و یا محمد یا فاطمه یا علی یا حسن و یا حسین نوشته‌اند و در طرف چپ این کتیبه، گل لاله بزرگی تعبیه کرده‌اند که در میان آن گنبد خضراء و منار نقاشی شده و بالای آن عبارت «الصلوات و السلام یا رسول الله» با معرق دیده می‌شود. و در سمت راست تابلو نیز باز گل لاله بزرگی دیده می‌شود که در وسط آن خانه‌ی خدا نقاشی شده و بر بالای آن عبارت «الله نور السماوات و الارض» نوشته شده است.
اطراف سقف از داخل مسطح و گنبد در وسط آن با رنگ قهوه‌ای مشاهده می‌شود که وسط گنبد پایه‌ای فلزی برای نصب پنکه سقفی یا لوستر به جهت روشنایی نصب شده است.

(4) توضیحات تکمیلی و ملاحظات

1. زائران:

بنا به گفته راویان محلی، زائران از اهالی روستای کُناردان و روستاهای مجاور یا برخی از دیگر نقاط شهرستان سراوان به این مکان مراجعه می‌کنند و با خواندن فاتحه و قرآن و نماز به دعا می‌پردازند. بعد از انجام مراسم دعا و فاتحه، هر نیتی که دارند از خداوند طلب می‌کنند.

2. نذورات:

بیشتر نذورات را در روزهای چهارشنبه و جمعه زائران در بین دیگر مراجعه کنندگان تقسیم می‌کنند که معمولاً شامل نوعی غذای محلی به نام تاساپی، حلوای بروکی، سمولا، استامبلی و پول نقد است. طبق اظهارات همسایگان مقبره، بعضی مواقع گوسفند هم برای قربانی و نذر در این مکان ذبح می‌شود. زائران در این مکان عود و مشک نیز روشن می‌کنند.

3. موقوفات:

مجموعه‌ی ساختمان این مکان و ضمائم آن، که در زمینی به مساحت 250 مترمربع واقع شده، متعلق به مقبره‌ی خواجه خیرجان است.

4. مراسم:

بعد از انجام مراسم فاتحه، زوّار بر روی سکویی که دور تا دور بنا قرار دارد جمع می‌شوند و به دعا و راز و نیاز با خدا می‌پردازند. در اعیاد فطر و قربان، بعد از ادای نماز عید، مردم روستای کُناردان و نوادگان و بازماندگان خواجه، در کنار مقبره جمع می‌شوند و بعد از روشن کردن مشک و عود به دعا و نیایش می‌پردازند.

5. متولیان و خادمان:

ملا زاهد حسینی نژاد؛ صاحبداد ناهوگی؛ محمد صدیق درازهی

راویان محلی:

ملازاهد حسینی نژاد

تحقیق میدانی:

فروردین ماه 1390
منبع مقاله :
کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.