یكی دیگر از وجوه مهم اعجاز قرآن كریم، خبرهای غیبی موجود در قرآن است. مقصود از معجزه بودن اخبار غیبی قرآن، این است كه برخی آیات قرآن، از امور ناپیدای گذشته یا حال یا آینده سخن گفته است كه آگاهی بشر به آنها از راه متعارف ممكن نبوده، دلیل خدایی بودن قرآن است.
بهترین دلیل وجود اخبار غیبی در قرآن كریم، تصریح خود قرآن است؛ خداوند در سوره‌های آل عمران، هود و یوسف، پس از گزارش اخباری از دوران گذشته، بر غیبی بودن آنها تأكید كرده است؛ از جمله بعد از بیان داستان زندگی حضرت یوسف (علیه السلام) فرموده است: «ذلِکَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَیْبِ نُوحِیهِ إِلَیْکَ : این [داستان] از خبرهای غیبی است كه به تو وحی می‌كنیم.» (1)

انواع خبرهای غیبی قرآن

اخبار غیبی قرآن را به دسته‌های مختلفی تقسیم كرده‌اند؛ برای نمونه شهرستانی (2) آنها را به هشت قسم و زرقانی (3)‌به سه دسته تقسیم كرده‌اند. این اخبار را می‌توان به شكل زیر تقسیم كرد: (4)

الف) اخبار گذشتگان

قرآن كریم در بعضی از آیات به بیان قصص انبیا و امت‌های پیشین و سرانجام آنان پرداخته و بخشی از تاریخ آنها را آورده است. وجه اعجاز این داستان‌ها در آن است كه بشر هیچ‌گونه امكان و ابزار متعارفی برای دستیابی به آنها نداشت و كسی جز خداوند به درستی از آن آگاه نبود؛ زیرا اگرچه برخی از این داستان‌ها در كتاب‌های آسمانی پیشین نیز آمده بود، اما به دلیل تحریف، محتوای وحیانی خود را از دست داده بود. نزول این آیات، خرافات و مطالب نادرست كتاب‌های تحریف شده‌ی تورات و انجیل را از صفحه‌ی ذهن‌ها زدود و ساحت قدس خدا و فرشتگان و پیامبران الهی را از نارواها پیراست؛ برای نمونه در شرایطی كه یهودیان به شخصیت حضرت مریم تهمت‌هایی می‌زدند یا یهودیان و مسیحیان معتقد بودند حضرت عیسی (علیه السلام) ‌به دار آویخته شده است، قرآن كریم این عقاید را تكذیب كرد. (5)

ب) اخبار زمان نزول

در برخی از آیات قرآن كریم كه حوادث جاری عصر نزول را بیان می‌كند، از اموری یاد شده است كه پیامبر و مردم از طریق عادی به آن دسترسی نداشتند؛ برای نمونه خداوند با نزول آیاتی، نیت‌های قلبی و اخبار درون گروهی منافقانی را كه ضد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) توطئه می‌كردند، افشا می‌كرد و از آنچه در جلسات سرّی آنان می‌گذشت، پرده برمی‌داشت (6) و روشن است این آگاهی‌ها جز از طریق وحی الهی امكان‌پذیر نیست.

پیش‌گویی‌ها و پیش‌بینی‌ها

بخشی از اخبار غیبی قرآن را كه درباره‌ی وقایع بعد از نزول است، می‌توان به دو بخش این جهانی و آن جهانی تقسیم كرد.

یكم: اخبار این جهانی

اخبار غیبی این جهانی قرآن به دو دسته تقسیم می‌شود:

الف) ‌پیش‌گویی‌های نزدیك

مقصود از پیش‌بینی‌های نزدیك، خبرهایی از قرآن است كه در فاصله‌ی نزدیكی از پیش بینی- همان‌طور كه پیش‌گویی شده بود- اتفاق افتاده است. برخی از این پیش گویی‌ها عبارت‌اند از:
1.شادمانی و پیروزی مسلمانان در كمتر از ده سال
در زمانی كه مشركان در اوج قدرت و مسلمانان در اوج ضعف بودند، قرآن در آیات اولیه سوره روم به این نكته اشاره می‌كند كه مسلمانان در كمتر از ده سال شادمان خواهند شد. وجه و دلیل این شادمانی، به فرموده آیت الله جوادی آملی، تقارن و همزمانی پیروزی رومیان با پیروزی مسلمانان در نبرد احد بود كه باعث خوشحالی مؤمنان شد. (7) همچنین ممكن است شادمانی یاد شده برای پیروزی رومیان خداشناس بر ایرانیان غیرموحد باشد و همان‌گونه كه قرآن پیش بینی كرده بود، در كمتر از ده سال این حادثه اتفاق افتاد. (8)
2.شكست مشركان قریش از مسلمانان كه در مكه و در اوج قدرت مشركان پیش بینی شد و در مدت كمی مشركان نابود شدند و مسلمانان بر تمام حجاز سیطره یافتند. (9)
3.بازگشت پیامبر به مكه كه در اوج ضعف اسلام و قبل از هجرت پیامبراكرم (صلی الله علیه و‌ آله و سلم) بازگشت پیروزمندانه‌ی رسول خدا پیش‌گویی شد و پس از چند سال رسول اعظم با پیروزی كامل به مكه قدم گذاشت. (10)
4.حج پیامبر كه به عمرةالقضا معروف شد و علی‌رغم پیشگیری مشركان از ورود رسول خدا و یارانش به مكه، خداوند به مسلمانان وعده داد كه آنان در نهایت امنیت و در حالی كه سرهای خود را تراشیده یا كوتاه كرده‌اند و از هیچ كس ترس و وحشتی ندارند، وارد مسجدالحرام می‌شوند و این واقعه در سال هفتم هجری اتفاق افتاد. (11)
5.عدم ایمان ابولهب و مرگ او در حال كفر كه در سوره‌ی تبت بدان اشاره شده و علی رغم آنكه بسیاری از سران مشرك همانند ابوسفیان و… به ظاهر مسلمان شدند، ابولهب بر كفر خود پافشاری كرده و با حالت كفر از دنیا رفت. (12)
این نمونه‌ها و موارد بسیار زیاد دیگری كه در قرآن پیش‌گویی شده و همگی در زمان حیات پیامبر تحقق یافت، یكی از نشانه‌های اعجاز قرآن كریم به شمار می‌رود.

ب) پیش‌گویی‌های دور

مقصود از پیش بینی‌های دور، پیش گویی‌هایی است كه در قرآن بدان اشاره شده و همان‌گونه كه پیش‌گویی شده، اتفاق افتاده است. برخی از این موارد عبارت‌اند از:
1.ناتوانی جن و انس از آوردن كتابی مانند قرآن (13) كه هم اكنون شاهد این ناتوانی هستیم و بیش از 1400 سال است كه كسی نتوانسته است متنی همانند قرآن ارائه كند.
2. عقب‌گرد و انحطاط مسلمانان و مخالفت عملی آنان با خواسته‌ها و دستورهای اسلام كه نتیجه آن، ذلیل شدن مسلمانان به دست دشمنان است. (14)
3.افزایش نسل و فرزندان رسول اكرم و نابودی و قطع شدن نسل دشمنان رسول الله (15) كه این مطلب امروزه به راحتی قابل مشاهده است.
4.پیوستن آگاهانه‌ی بسیاری از كشورها و اقوام از جمله ایرانیان به اسلام و كمك آنان به پیشرفت دین مبین اسلام. (16)
5.پیروزی نهایی حقیقت جویان و پیروان واقعی رسول الله بر همه‌ی جهان كه مصداق كامل آن، امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و یاران آن حضرت خواهند بود. (17)
6.پیش‌گویی درباره‌ی سرنوشت قرآن، از هنگام نزول تا قیامت و محفوظ ماندن قرآن از گزند آسیب و تحریف. (18)

دوم: اخبار آن جهانی

اخبار غیبی آن جهانی قرآن نیز به چند دسته تقسیم می شود:

الف) در آستانه‌ی قیامت

حوادث سهمگین و پیش درآمد قیامت كبرا كه از آن به اشراط الساعه تعبیر می‌شود و قرآن بدان اشاره كرده، فراوان است كه از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
1. زلزله‌های سهمگین؛
2. تاریك شدن آسمان؛
3. خاموش شدن ستارگان؛
4. خاموش شدن خورشید؛
5. نابودی كامل كوه‌ها و… (19) كه وقوع این حوادث از نظر علوم تجربی نیز به آسانی قابل اثبات است؛
6.خروج «دابّة الارض» كه در آیه‌ی 82 سوره‌ی نمل از آن سخن به میان آمده است؛
7.رهایی یأجوج و مأجوج از پشت سدی كه آنان را محاصره كرده است. (20)

ب) اخبار قیامت

مقصود از اخبار قیامت، خبرهای غیبی قرآن كریم است كه در آن از چگونگی و مقدار روز قیامت، صراط، چگونگی حسابرسی، كیفیت بهشت و جهنم، فرشتگان حسابرسی و مأموران بهشت و دوزخ و… سخن به میان آمده است.
در اینكه آیا اخبار آن جهانی قرآن را می‌توان از وجوه اعجاز قرآن محسوب كرد یا خیر، بین دانشمندان گفتگو وجود دارد. برخی معتقدند این‌گونه استدلال كردن مبتنی بر دور است؛ ولی می‌توان با توجه به سایر ادله و سایر اخبار قرآن كریم، اعجاز آن را ثابت كرد و پس از اثبات اعجاز قرآن، حقیقت و راست و درست بودن اخبار آن جهانی را نیز اثبات كرد.
برخی از دانشوران، اخبار مربوط به پیدایش آسمان ها و زمین و انسان و برخی دیگر از پدیده ها- مانند ابر و باد و باران و ماه و خورشید و ستارگان، زوجیت گیاهان، مراحل تكوین جنین و وجود جن و فرشتگان و جز آنها- را اخبار غیبی نامیده‌اند (21)؛ گرچه بخشی از این مطالب را به لحاظی دیگر از اعجاز علمی قرآن به شمار آورده‌اند.

پی‌نوشت‌ها:

1.یوسف:102.
2.هبة الدین شهرستانی؛ المعجزة الخالدة، ص76.
3.زرقانی، مناهل العرفان، ج2، ص263-264.
4.این تقسیم در دایرةالمعارف قرآن كریم آمده است.
5.رك: نساء: 155-157. ثعالبی، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، ج2، ص326.
6.رك: توبه: 78. محمد: 16. توبه: 45، 46، 101 و 107. بقره: 204 و…
7.آیت الله جوادی معتقدند: وجه شادمانی مؤمنان نمی تواند شكست خوردن ایرانیان از رومیان باشد، زیرا رومیان و ایرانیان، هر دو اهل كتاب بودند و سندی كه بر مطلب فوق دلالت می‌كند نیز ضعیف و سست است (آیت الله جوادی، درس تفسیر، ابتدای سوره روم).
8. در دوران خسروپرویز، یك دوران جنگ طولانی میان ایرانیان و رومیان واقع شد كه 24 سال، یعنی از 604 میلادی تا 628 به طول انجامید. در حدود سال‌های 616 میلادی (حدود سال هفتم بعثت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دو سردار معروف ایرانی به نام «شهربراز» و «شاهین» به قلمرو روم شرقی حمله كردند. آنها را شكست سختی دادند و منطقه‌ی شامات و مصر و آسیای صغیر را مورد تاخت و تاز قرار دادند. دولت روم شرقی كه گرفتار شكست سختی شده بود، تا آستانه‌ی انقراض پیش رفت و دولت ایران تمام متصرفات آسیایی او را با مصر تسخیر كرد. مشركان مكه این پیروزی را به فال نیك گرفتند و دلیل بر حقانیت شرك خود دانستند! و گفتند: ایرانیان مجوسی‌اند و مشرك (دوگانه‌پرست)، اما رومیان مسیحی‌اند و اهل كتاب؛ همان‌گونه كه «مشركان» بر «خداشناسان» غلبه كردند، پیروزی نهایی از آن شرك است و طومار اسلام به زودی پیچیده خواهد شد. این پیشگویی‌ها در آن محیط برای تبلیغ در میان مردم جاهل، سبب خوشحالی و دلگرمی مشركان و ناراحتی و دلسردی مؤمنان شد. در این هنگام آیات اولیه سوره‌ی روم نازل شد و قاطعانه گفت: گرچه دوگانه‌پرستان در این نبرد پیروز شدند، اما چیزی نمی‌گذرد كه آنان از مسیحیان خداپرست، شكست خواهند خورد و حتی حدود زمان این پیشگویی را نیز بیان داشت و گفت این امر در كمتر از ده سال به وقوع می‌پیوندد!
این پیشگویی قاطع قرآن كه از یك سو نشانه‌ی اعجاز این كتاب آسمانی و اتكای آورنده‌ی آن به علم بی پایان پروردگار به عالم غیب است و از سوی دیگر نقطه‌ی مقابل تفأل مشركان بود، برای مسلمانان بسیار شیرین و برای مشركان بسیار دردآور بود و حتی باعث شد عده‌ای بر حقانیت این كتاب آسمانی با مشركان شرط‌بندی كنند.
هفت سال پس از پیروزی زرتشتیان، پادشاه روم «هرقل» از سال 622 میلادی تهاجم خود را به ایران شروع كرد و شكست‌های پی در پی به سپاه خسروپرویز وارد ساخت و تا سال 628 میلادی كه این جنگ‌ها به نفع رومیان بود، ادامه یافت. خسروپرویز شكست سختی خورد و مردم ایران او را از سلطنت خلع كرده، پسرش «شیرویه» را به جای او نشاندند و بدین ترتیب بار دیگر حقانیت قرآن و ارتباط پیامبر با عالم غیب اثبات شد.
9.قمر: 44-45.
10.قصص:85.
11.فتح:27.
12.تبت: 1-3.
13.اسراء: 88، ‌بقره:23، یونس: 38، هود: 13.
14.مائده:54. نیز رك: علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج5، ص381.
15.كوثر:1-3.
16.رك: تفاسیر آیات 54 مائده، 133 نساء و 89 انعام.
17.ر.ك: تفاسیر آیات 55 نور، 5 قصص و 105 انبیاء.
18.ر.ك: حجر: 9. فصلت: 42.
19.برای آگاهی از این حوادث رك: سوره‌های نازعات، زلزال، تكویر، انشقاق، قارعه، نبأ، حج، مرسلات، دخان، طه، واقعه، الرحمن و…
20.انبیاء: 96.
21.مراغی، تفسیر مراغی، ج12، ص14. علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج1، ص65.

منبع مقاله :
محمدی، محمدعلی، (1394)، اعجاز قرآن با گرایش شبهه‌پژوهی، (جلد 1)، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، معاونت پژوهشی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول.