نويسنده: محمد رضا انصاري

تحميد، در لغت به معني حمد و ثناي فراوان گفتن و در اصطلاح شرعي نيز در همين مورد استفاده شده است بنا به دلالت آيات قرآن و روايات امامان معصوم (عليهم‌السلام)، حمد و سپاس و ثناي پروردگار از مهمترين وظايف يک بنده‌ي مسلمان در برابر نعمتهاي فراواني است که خداوند به او موهبت کرده است، از اين رو از هنگامي که کودک به دنيا مي‌آيد تا لحظه‌ي مرگ و قرار دادن در گور همواره بر زبان و گوش او حمد و سپاس فراوان خداوند بايد جاري باشد. هنگامي که کودک به دنيا مي‌آيد مستحب است اولياي او در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه گويند، يعني نخستين کلماتي که در گوش اين نوزاد فرو مي‌رود همانا حمد و تکبير و شهادت بر بزرگي و يگانگي پروردگار است. سپس اين شکر گزاري و تحميد در ديگر مراحل زندگي انسان ادامه دارد، هنگام نمازهاي پنج‌گانه، هنگام حج، هنگام غذاخوردن، هنگام ازدواج، هنگام خريد و فروش، هنگام جهاد و… حتي هنگام مرگ و احتضار و خروج روح و پس از آن هم هنگام دفن بايد در گوش مرده معتقدات ديني او را مجدداً برايش بازگو (تلقين) کرد. علاوه بر اينها مستحباتي که بر انجام آن تأکيد فراوان شده و همواره عارفان و سالکان مؤمنان بدان پايبندند همانا جاري نمودن حمد و ثناي خداوند بر زبان و قلب در همان حال است. مواردي که در فقه اماميه تحميد مطرح شده است عبارتند از: 1) تحميدهاي روزانه: بنا به دلالت روايات مستحب است هر مسلمان در هر بامداد و هر شامگاه سي و شش مرتبه تحميد نمايد و در بعضي ديگر آمده است که مستحب است مسلمان در هر بامداد و شام چهار مرتبه «الحمدلله رب العالمين» گويد: 2) تحميد هنگام دارائي و مکنت: مستحب است شخص متمکن و ثروت‌دار همواره تحميد خدا را بنمايد؛ 3) تحميد در نماز: مستحب است نمازگزار در آغاز هر نماز واجب و پس از تکبيرةالاحرام هفت مرتبه تحميد گويد. و پس از ختم نماز نيز مستحب است سي و سه مرتبه در ضمن تسبيحات حضرت زهرا (عليهاالسلام) تحميد خداوند را بگويد؛ 4) تحميد در نماز جمعه: مستحب است امام جمعه پيش از خواندن نماز جمعه خطبه‌ي خود را با حمد و ثناي پروردگار آغاز نمايد؛ 5) تحميد در نماز عيد: مستحب است امام جماعت پيش از اقامه‌ي نماز عيد و بعد از آن تحميد فراوان گويد؛ 6) تحميد در وضو: مستحب است هنگام وضو گرفتن شخص تحميد خدا را بنمايد؛ 7) تحميد هنگام ادرار: بنا به دلالت روايات حمد و ثناي خدا هنگامي که انسان در آبريزگاه مي‌باشد مانعي نداشته و کراهت ندارد؛ 8) تحميد هنگام عقد نکاح: مستحب است کسي که صيغه‌ي عقد نکاح را جاري مي‌کند نخست حمد خدا و ثناي او را نمايد و سپس خطبه‌ي عقد را آغاز نمايد؛ 9) تحميد عطسه کننده: مستحب است کسي که عطسه مي‌کند پس از آن تحميد خدا را نموده و بگويد (الحمدلله رب العالمين)؛ 10) تحميد هنگام خوردن: مستحب است پيش از آغاز به خوردن و در ميان غذاخوردن و پس از فراغت از خوردن خداوند را حمد و ثنا گويد؛ 11) تحميد هنگام مرگ پدر و ديگر عزيزان: مستحب است فرزندان پس از مرگ پدرشان و ديگران در مرگ عزيزانشان حمد و ثناي خدا را گويند و بدين وسيله رضايت خود را از رضا و قدر او ابراز دارند.
منابع:
وسائل الشيعه، 171/17 به بعد (و مجلدات صفحات ديگر).
منبع: تهيه و تنظيم: دائرةالمعارف تشيع، جلد 4، (1391) تهران: مؤسسه‌ي انتشارات حکمت، چاپ اول.