تبصرةالمتعلمین، کتابی فقهی به زبان عربی، نوشته‌ی علامه‌ی حلی (م 726 ق). کتابی است کامل در احکام علمی و فروع فقهی شیعی دارای هجده کتاب از کتاب نماز تا دیات و قصاص که از دیرباز مورد توجه فقیهان و دانشمندان شیعی بوده و در حوزه‌های علمی شیعه تدریس می‌شده است. کهنترین نسخه‌ی آن که از روزگار نویسنده است، به سال 749 ق نگارش یافته و در کتابخانه‌ی آستان قدس رضوی موجود است. از این کتاب، نسخه‌های خطی کهن دیگر نیز در این کتابخانه موجود است. این کتاب بارها به چاپ رسیده است. چاپی علمی و انتقادی از این کتاب، از روی نسخه‌ی خطی شماره‌ی 4953 متعلق به کتابخانه‌ی مجلس شورای ملی نگارش 12 رمضان 759 ق با تحقیق و حاشیه‌نویسی امروزی به کوشش سید احمد حسینی و شیخ هادی یوسفی، انجام شده است. فقیهان شیعی شرحهای بسیاری بر این کتاب نوشته‌اند: 1) شرح سید ابوالقاسم رضوی قمی لاهوری به نام التذکره؛ 2) شرح شیخ اسماعیل تبریزی به نام التکملة؛ 3) شرح شیخ محمد جعفر بن آقا محمد علی بهبهانی به نام التذکرة؛ 4) شرح شیخ محمدحسین شریعتمدار به نام تبصرةالمستبصرین؛ 5)‌ شرح شیخ محمدحسین بن شیخ حسین آل خمسین؛ 6) شرح شیخ محمدرضا عزاوی نجفی معاصر به نام نفایس التذکرة؛ 7) شرح شیخ میرزا صادق آقا مجتهد تبریزی؛ 8) شرح ملا شیخ حجت آقا ضیاءالدین عراقی؛ 9) شرح سید عبدالحسین بن یوسف شرف‌الدین عاملی؛ 10) شرح ملا حاج شیخ علی بن ملا ابراهیم قمی نجفی؛ 11) شرح شیخ عبدالصالحب بن شیخ حسن بن صاحب الجواهر؛ 12) شرح ملامحمد علی قره داغی نیای میرزا صادق آقای تبریزی؛ 13) شرح شیخ علی بن جواد مرندی نجفی، در 11 جلد بزرگ؛ 14) شرح حاج میرزاسید علی شهرستانی به نام التذکره؛ 15) شرح سید محسن مقدس کاظمی اعرجی؛ 16) شرح میرزا محمد علی خیابانی تبریزی به نام کفایة المحصلین؛ 17) شرح ملا سید محسن امین؛ 18) شرح آیت‌الله سید محسن بن سید مهدی حکیم نجفی در چندین جلد بزرگ؛ 19) شرح ملا محمد عاشور کرمانشاهی معاصر سلطان فتحعلی شاه قاجار؛ 20) شرح شیخ مرتضی بن حسن مظاهری اصفهانی معاصر؛ 21) شرح سید معزالدین مهدی بن حسن بن سید احمد حسینی قزوینی؛ 22) شرح سید هاشم بن احمد بن حسین احسایی.
تبصرة المتعلمین را مرحوم آیت‌الله ابوالحسن شعرانی به فارسی شیوا و دقیقی ترجمه کرده است. این ترجمه همراه با متن به طبع رسیده است.
منابع :
الذریعة، 320/3-323؛ فهرست کتابهای چاپی عربی، 157-158؛ فهرست نسخه‌های خطی دو کتابخانه‌ی مشهد، 627/2.
منبع مقاله :
دائرةالمعارف تشیع، جلد 4، (1391) تهران: مؤسسه‌ی انتشارات حکمت، چاپ اول