مهدی تهرانی‌دوست با اشاره به مشکلات رفتاری که مبتلایان به بیش‌فعالی و کم‌توجهی در محیط‌های مختلف دارند، اظهار داشت: مبتلایان در خانه، مدرسه و هر محیطی که قرار گیرند، مشکلات رفتاری متعددی ایجاد می‌کنند و همین موجب آزار خانواده و اطرافیان آنها می‌شود.
 

بیش‌فعالی شایع‌ترین اختلال رفتاری در سنین کودکی و بلوغ است.

این عارضه بیشتر در دوران ابتدایی و به هنگام بلوغ در کودکان رخ می‌دهد و وضعیت بسیاری از بیماران مبتلا به این اختلال با افزایش سن بهتر می‌شود، افزود: ‌بیش‌فعالی از جمله مشکلات رفتاری و عصب‌شناسی است که بیشتر در پسران شایع می‌شود.

علل بروز این اختلال بسیار متعدد و پیچیده است: ژنتیک، محیط، سابقه سوءمصرف مواد، شرایط خانوادگی و اجتماعی از جمله عوامل اصلی بروز اختلال بیش‌فعالی در افراد هستند.

بیش‌فعالی به عنوان یک اختلال عصب‌شناسی، ترکیبی از دو اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی است، که معمولاً خانواده‌ها در سن ۳ سالگی فرزندشان متوجه این اختلال می‌شوند، اما بهترین زمان برای تشخیص این بیماری، دوران مدرسه است.

 کودک بیش فعال، توجه خود را نسبت به جزئیات از دست می‌دهد و یا به خاطر بی‌دقتی در انجام فعالیت‌های درسی خود و یا سایر فعالیت‌ها اشتباه می‌کند، کودک بیش‌فعال از دستورالعمل‌ها پیروی نمی‌کند و فعالیت‌های مدرسه و وظایف خود را ناتمام رها می‌کند و از انجام فعالیت‌هایی که نیاز به فکر کردن و تلاش دارند، اجتناب می‌کند.

تنبیه بدنی ممنوع

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران اذعان داشت: تنبیه بدنی از سوی برخی والدین که فرزندان مبتلا به بیش‌فعالی و کم‌توجهی دارند، راهی است برای کنترل رفتارهای آزاردهنده کودک، در حالی که این روش کاملاً مطرود است و هر چند به طور آنی کودک را آرام می‌کند، اما او از تنبیه درس نمی‌گیرد. وی افزود: تحقیقات نشان می‌دهد که تشویق تأثیر بسیاری بر مبتلایان به بیش‌فعالی و کم‌توجهی دارد.

والدین در منزل قوانینی ایجاد کنند و در صورت انحراف از این قوانین، کودک خود را جریمه‌ کنند، جریمه کودک باید به صورت ممنوعیت از تماشای برنامه تلویزیون، انجام بازی مورد علاقه‌اش و قهر کردن کوتاه مدت با او باشد.

تنبیه‌های مجاز که برای کودک می‌توان استفاده کرد، به ترتیب عبارتند از:

۱: بی توجهی به رفتارنامطلوب کودک
۲: حذف برخی امتیازات کودک
۳: محروم کردن کودک است

توجه داشته باشید که برای محروم کردن و حذف برخی امتیازات هم باید یک سری ملاحظات را رعایت کرد. مثلاً اگر قرار است اسباب بازی‌های کودک را از او بگیریم یا او را از دیدن برنامه‌ی تلویزیون محروم کنیم فقط برای مدتی محدود باشد، مثلاً فقط مدت نیم ساعت باشد و در این مدت نیازی به این که کودک را تحقیر کلامی کنید نیست. در واقع همین که به رفتار نامطلوب کودک بی توجهی شود واز یک سری امتیازات محروم شود باعث می‌شود پیامد رفتار بد کودک در شرایط بعدی، آنچنان برایش تداعی شود که دیگر آن کار را تکرار نکند. این یعنی تنبیه.
 

مبتلایان به بیش‌فعالی و کم‌توجهی به تشویق حساس‌ترند

این متخصص حوزه بهداشت روان گفت: مبتلایان به تشویق حساس‌تر هستند و درمانگران باید برنامه‌ای به خانواده کودک مبتلا دهند تا رفتارهای مثبت او را شناسایی کند و با تشویق، تعداد رفتارهای مثبت کودک را افزایش دهند. تهرانی‌دوست تصریح کرد: محروم کردن از برخی امتیازها،  فعالیت‌ها و جوایز جزو تنبیه‌هایی است که برای مبتلایان به بیش‌فعالی و کم‌توجهی در نظر گرفته می‌شود، همچنین می توان از تنبیه «اتاق خلوت» برای این کودکان استفاده کرد. در این روش چنانچه کودک رفتار آزاردهنده‌ای داشته باشد، او را در اتاقی خلوت قرار می‌دهند تا برای مدتی تنها بماند.
 

تنبیه مبتلایان به بیش‌فعالی قواعد خاص خود را دارد

وی افزود: تنبیه بدنی به هیچ‌وجه درست نیست و تنبیه در این کودکان قواعد خاص خود را دارد. عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: بیش‌فعالی و کم‌توجهی شایع‌ترین اختلال دوران کودکی تلقی می‌شود که معمولاً از سنین قبل از دبستان خود را نشان می‌دهد و ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد. وی ادامه داد: این اختلال به سه نوع تقسیم می‌شود در نوع اول بیش‌فعالی و کم‌توجهی به صورت توأم دیده می‌شود، نوع دوم با بیش‌فعالی و نوع سوم با کم‌توجهی خود را نشان می‌دهد.

علائم مبتلایان به بیش‌فعالی

این متخصص حوزه بهداشت روان خاطر نشان کرد: پرتحرکی و پرحرفی، تکانشگری، دست زدن به رفتارهای پرخطر، کم‌توجهی، اضطراب و خجالتی بودن مجموعه علائم اختلال ADHD یا بیش‌فعالی و کم‌توجهی را تشکیل می‌دهد.
 

درمان

روش درمان این بیماری می‌تواند روان درمانی یا دارویی به تنهایی یا ترکیبی از اقدامات دارویی با اقدامات روان‌درمانی باشد. درمان دارویی ADHD براساس داروهای محرک عصبی و غیر محرک استوار است. از جمله داروهای محرک داروی متیل فنیدیت (با نام تجاری قرص ریتالین) و دگزامفتامین است. داروهای غیرمحرک مانند آتوموکستین (مهارکننده بازجذب نوراپینفرین) و داروهای MAOIs می‌باشند.

درمان‌های غیردارویی این بیماری عبارتند از کاردرمانی، گفتار درمانی و درمان شناختی رفتاری، خانواده درمانی، مداخله در مدرسه، آموزش مهارت‌های اجتماعی، آموزش مدیریت والدین و نوروفیدبک است. همچنین اخیراً بهبود بیماری ADHD از طریق بازی با کودک (بازیِ درمانی) نیز در بین متخصصین رواج یافته‌است.   بازی‌های درمانی اصول درمانی زیادی را دربرمی‌گیرند و به بچه‌ها کمک می‌کنند تا دربارهٔ مشکلاتشان گفتگو نمایند. همچنین به آن‌ها مهارت‌های ویژه شناختی و رفتاری را یاد می‌دهد. مثلاً بچه‌ای که مشکلات خودکنترلی دارد مهارت‌های مهم اجتماعی مثل رعایت نوبت، گوش دادن به صحبت دیگران، رعایت قوانین بازی و غیره را نیز در حین بازی یادمی‌گیرد.
 

راهکارهایی برای والدین

در ایران تاکنون پنج بازی درمانی با نام‌های ببین و بگو (برای بهبود نقص توجه)، صورت‌های فضایی (برای بهبود نقص توجه)، مجموعه بازی کنترل خشم (برای بهبود کنترل تکانشگری و مدیریت هیجان خشم)، مجموعه بازی خویشتنداری (برای بهبود کنترل تکانشگری و مدیریت هیجانات) و کودک توانا (برای کاهش ترس از تزریق در کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱) برای کمک به بهبود بیماری‌های کودکان و نوجوانان به صورت علمی طراحی و تولید شده‌اند.

برای کودک برنامه‌ریزی کنید. کودک مبتلا به این اختلال در محدودهٔ قوانین بهترین عملکرد را دارد. برای هر روز از قبل برنامه‌ریزی کنید و این برنامه را در جایی که کودک بتواند ببیند آویزان کنید. هرچه این برنامه دقیق تر باشد، محدودیت‌های بیشتری برای کودک ایجاد می‌کند تا بهتر رفتارش را کنترل کند.

محیط را ساده و ساکت کنید. در محیط شلوغ، کودک شما به راحتی تمرکزش را از دست می‌دهد و تحریک پذیر می‌شود به‌طور کلی سرو صدای خانه را کم کنید.
آموزش تماس چشمی به کودک. وجه مشترک این گونه کودکان این است که نمی‌توانند برای مدت طولانی به کسی که در حال صحبت است نگاه کنند. از این بازی استفاده کنید تا مهارت تماس چشمی را در کودک ایجاد کنید: بازی «نگاهتو برنگردون»، بدین ترتیب است که شما و کودکتان به چشمان یکدیگر خیره شوید. هر کس زودتر خسته شد و نگاهش را برگرداند بازنده است. زمان خیره شدن را ثبت کنید و هر بار که کودک بتواند نگاهش را بیشتر ثابت نگه دارد، او را تحسین کنید.

استفاده از ساعت زنگ دار. برای افزایش مدت زمانی که کودک می‌تواند آرام بنشیند از این وسیله استفاده کنید. از کودک بخواهید بکوشد تا ساعت را شکست دهد. اگر می‌خواهد تکلیف مدرسه اش را در زمان کوتاهتری تمام کند، از او بخواهید یک هدف زمانی تعیین کند. برای نمونه: «این درس را در ظرف ۵ دقیقه خواهم خواند» سپس به او بگویید ساعت را روی ۵ دقیقه تنظیم و خودش را ملزم کند که ۵ دقیقه بنشیند و آن درس را تمام کند. هر بار که موفق به انجام این کار شد، می‌تواند یک مرحله جلوتر برود و هدف بعدی اش را تعیین کند و بدین ترتیب، زمان درس خواندن یا انجام تکالیفش را افزایش دهد. در هر مرحله او را تشویق نمایید.

آموزش تسلط بر خود. به کودک بیاموزید که رفتارش را با گفتار شفاهی کنترل کند. وقتی او همراه شماست شروع به انجام کاری بکنید و مدام با خود با صدای بلند چنین حرف بزنید: ” باید حواسم به کاری که دارم می‌کنم جمع باشه. ” به کودک بیاموزید ابتدا با صدای بلند با خودش صحبت کند و سپس آرام و بی صدا. استفاده از گروه‌ها مشاوره‌ای برای آموزش‌های لازم در این زمینه می‌تواند راهگشا باشد.
 

پیشگیری

به منظور کاهش خطر ابتلا به اختلال نقص توجه- بیش فعالی (ADHD):

در زمان بارداری از هر چیزی که ممکن است به رشد جنین آسیب وارد کند، اجتناب کنید. برای مثال الکل مصرف نکنید، داروهای تفریحی و سیگار مصرف نکنید.
از اینکه کودکتان در معرض آلاینده‌ها و سموم قرار بگیرد، محافظت کنید از قبیل دود سیگار و سرب موجود در رنگ (که در بعضی از ساختمان‌های قدیمی یافت می‌شود).
 

گام‌هایی برای کاهش علایم اختلال‌ها

صبحانه مناسب بخورید. گرسنگی، افت و افزایش قند خون می‌تواند منجر به افزاش بیش فعالی شود.

تنفس عمیق را آموزش دهید. یوگا و مدیتیشن هم مناسب است.

قدم زدن. زمانی که کودک شما بیش فعال است او را به بیرون ببرید و قدم بزنید.

ساختار بدهید. برای کودکان بیش فعال برنامه روزانه مشخص کنید. مطمئن باشید که تمام روزها طبق برنامه پیش می‌رود. وقتی که افراد بیش فعال دقیقاً می‌دانند که شما چه می‌خواهید، عملکردشان بهتر می‌شود.

منبع: سایت سیمرغ
سایت کیمیای وطن
سایت ویکی پدیا