از آن جا که در فقه به مسأله حریم خصوصی افراد به طور جدی و مستقل پرداخته نشده است و در فقه صرفاً به تبیین حریم برخی از اعیان مثل چاه، خانه و … پرداخته شده، بهتر است تا برای شفاف‌سازی و بررسی دقیق‌تر حریم در فقه ابتدا به دیدگاه‌های اندیشمندان علم حقوق- حقوق حریم خصوصی- بپردازیم و متفاهم ایشان در موضوع را ارائه نماییم.

الف- دیدگاه‌ها و تعاریف مفهوم حریم خصوصی

تعاریف حقوقی برخاسته از دیدگاه‌های مختلف است. و مبانی نظری هر صاحب نظر در تعریف تأثیر می‌گذارد. بالاخص حریم خصوصی از موضوعاتی است که به لحاظ ارتباط با انسان و جامعه، مفهومی نسبی را در خود جای داده است. لذا قبل از اشاره به تعاریف ارائه شده، ابتدائاً دیدگاه‌های کلی در مورد حریم خصوصی را مطالعه می‌نمائیم.

یک- دیدگاه‌ها

گرچه اصولاً ارائه تعریف جامع از هر واژه‌ای در علوم انسانی امر دشواری است ولی این دشواری در مورد “حریم خصوصی” دو چندان است؛ زیرا مفهوم آن ریشه‌های عمیق و مرتبط با انسان و جامعه در بستر زمان دارد. انسان‌ها و فرهنگ‌ها و ارزش‌های گوناگون در تعیین حریم خصوصی تأثیرگذار هستند، چنانکه چه بسا مصادیقی را بتوان از دیدگاه اسلام جزء حریم خصوصی افراد دانست و برای هتک آن حرمت قائل شد و حال آنکه بر اساس ارزش‌ها و دیدگاه‌های غیراسلامی آنها اساساً حریم به حساب نیاید. به همین لحاظ علی‌رغم کاربرد بسیار زیاد آن در مکالمات روزمره و ورودش به متون قانونی و دینی، تاکنون تعریف مورد وفاقی از آن ارائه نگردیده است. از سوی دیگر- چنانچه اشاره شد- تعیین قلمرو دامنه حریم خصوصی با سیاست‌های تقنینی و میزان آزادی‌های مجاز اجتماعی و ارزش‌های مورد حمایت جامعه مرتبط است. امروزه آزادی اندیشه، داشتن خلوت در مکان خصوصی و منزل، کنترل بر جسم و اطلاعات شخصی، مصونیت از نظارت‌های مختلف دیگران از طرق گوناگون نظیر استراق سمع و دوربین‌های مخفی، منع تفتیش و تجسّس، دستیابی به پست الکترونیکی، سایت‌های مورد علاقه و … جلوه‌هائی از موضوعات مرتبط با حریم خصوصی تلقی می‌گردند. در ایامی نه چندان دور، به دلیل عدم دستیابی به فناوری‌های جدید امکان نقض حریم خصوصی در آن زمینه به ذهن نیز خطور نمی‌کرد و حال آنکه امروزه امری عادی به حساب می‌آید. نظریه‌پردازان حقوقی و قضات همواره هنگام مواجهه با حریم خصوصی و تعیین قلمرو آن از دشواری ارائه تعریف قانع کننده گلایه کرده‌اند. صاحب‌نظران دلیل سختی آن را به انحاء مختلف توجیه نموده‌اند:
آرتور میلر (Arthur Miller) نویسنده آمریکایی (1915)، حریم خصوصی را مفهوم بسیار مبهم دانسته، ویلیام بی نی (William Beaney) حقوقدان آمریکایی (1994) معتقد است مشکلات جدی در تعریف و قلمرو این حق وجود دارد و تام گرتی (Tom Gerety) حقوقدان و فیلسوف آمریکایی (1997) برای آن خصیصه تغییرپذیری قائل است. (1)
در مورد هویت آن نیز اختلاف‌نظر است. ابهام‌های نهفته در ذات مفهوم خلوت بر پیچیدگی‌های آن افزوده و مباحث حقوقی آن را دشوارتر ساخته است. برخی حق خلوت را همچون منفعتی (Interest) می‌دانند که با ارزشی اخلاقی همراه است، در حالی که برخی دیگر آن را حقی اخلاقی یا قانونی می‌دانند که باید جامعه یا حقوق از آن حمایت کنند. به عقیده برخی اندیشمندان اگر خلوت حق باشد، از نوع حق منفی (Negative Right) است که نظیر مفهوم آزادی منفی مستلزم تکالیفی برای دیگران مبنی بر امتناع از اعمال خاصی است که استیفای آن توسط دارنده حق را غیرممکن می‌سازد. (2)
در مورد استقلال مفهوم حریم خصوصی در دو دیدگاه کلی وجود دارد:
1. برخی حریم خصوصی را حقی مستقل نمی‌دانند و معتقدند می‌توان آن را در قالب دیگر منافع و حقوق به ویژه حق امنیت، مالکیت و نظائر آن مورد حمایت قرار داد. بر این مبنا نظریات شکاکانه و انتقادی نسبت به حق حریم خصوصی وجود دارد. بعضی از این نظریات حق بر خلوت را انکار و بعضی دیگر آن را از جمله منافعی می‌دانند که ذیل سایر حقوق و منافع می‌گنجد. از جمله نویسندگانی مانند ریچارد پوسنر (Richard possner) (1981) که به عدم کفایت منافع شخصی مورد حمایت حریم خصوصی معتقدند و یا روبرت بورک (Robert Bork) (1990) که آن را فاقد مبانی نظری حقوقی قلمداد نمودند. حتی فمنیست‌ها مانند کاترین مکینان (katharine Mackinnon) (1989) و ژان بی الشتین (Jean B. Elshtain) (1995) در مقام انتقاد به این حق، نگران جنبه‌‎های تیره‌تر حریم خصوصی و به کارگیری آن به عنوان پوششی برای استیلا، تحقیر و سوء استفاده از زنان می‌باشد. در عین آنکه می‌تواند عدم مداخله دیگران را به دنبال داشته باشد، هم زمان قلمرو و موقعیتی را فراهم می‌سازد که می‌تواند سرپوشی برای سلطه و فشار و لطمه به زنان محسوب گردد، هرچند در برخی موارد نظریات متعادل‌تری مانند آنیتا آلن (Anita Allen) (1998) در تأیید برخی جنبه‌های مثبت حریم خصوصی بیان گردیده ولی در یک جمع‌بندی کلی، فمینیست‌ها قائل به عدم استقلال حق خلوت به عنوان حقی مستقل می‌باشند. به هر حال شاخصه این نظریه آن است که نهایتاً حریم خصوصی را حقی مستقل نمی‌دانند، بلکه تحت سایر حقوق مورد وفاق قابل طرح است. (3)
این گروه “تحویل‌گرایان” (4) (5) نامیده می‌شوند در فرانسه و آلمان و کشورهای دارای حقوق نوشته غلبه دارند. (6)
به طور کلی دو رویکرد اصلی در ادبیات مربوط به حریم خصوصی عبارتند از: “تحویل‌گرایان” و “انسجام‌گرایان” (coherentism). تحویل‌گرایان اساساً از منتقدان حریم خصوصی و منکر وجود مستقل آن هستند. در حالیکه انسجام گرایان مدافع ارزش‌های اساسی و منافع مربوط به حریم خصوصی می‌باشند (دیدگاه دوم). (7)
دیدگاه “جودی جارویس تامسون” (Judith Jarvis Tampson) مشهورترین دیدگاه تحویل‌گرایانه موجود می‌باشد. حق حریم خصوصی از منظر او عبارت است از مجموعه‌ای از حقوق، به عبارت دیگر، حق حریم خصوصی حقی “اشتقاقی” (Derivative Rigth) است. بدین معنا که نیازی به یافتن وجه مشترک در مجموعه حقوق راجع به حریم خصوصی نیست، زیرا اهمیّت و توجیه حریم خصوصی خود از حقوق اساسی‌تر دیگری ناشی می‌شود. بسیاری از مفسرین از جمله اسکانلون (scanlon) (1975) و جولی اینس (July Iness) (1992)، نظریات تامسون را مورد انتقاد قرار داده‌اند. اینان به نوعی همان مباحث تحلیلی در مورد حق را مطرح می‌نمایند که آیا حق‌های جدید کشف می‌شوند یا همچون پدیده‌ای نوین آفریده می‌شوند. مرحوم علامه طباطبائی بر این عقیده است که مقولات اعتباری بسته به نیازهای جامعه انسانی رفته رفته خلق می‌شوند. (8)
2. برخی دیگر حریم خصوصی را حقی مستقل از سایر حقوق فردی می‌دانند و برای آن مفهومی مستقل از سایر مفاهیم حقوقی قائل هستند و لذا سعی در تعریف آن نموده‌اند. پیشروترین نظریه‌پردازان این گروه عبارتند از: آلن وستین (Allen Westin) (1967)، چارلز فراید (Charles Fried) (1970) و ویلیام پرنت (William parent) (1983) که بر نظریه کنترل بر اطلاعات شخصی که به وسیله وارن و براندیس و ویلیام پراسر مطرح و از آن دفاع شده بود، تأکید داشتند. ادوارد جی بلواستین (Edward J. Bloustein) (1964) عنصر اصلی حریم خصوصی را شخصیّت و کرامت انسان تلقی نمود. تام گرتی (1977)، گرستین (Gerstein) (1978)، جولی اینس (1992) و کوهن (Cohen) (2002) معتقد به شکل‌گیری حق حریم خصوصی افراد در سایه حق آنان بر عالم صمیمیّت می‌باشند. ریچلز (1975) ضمن لازم دانستن صمیمیت و کرامت مهم‌ترین عنصر شکل دهنده حق خلوت را اهمیّت شکل‌گیری انواع گوناگون روابط میان افراد با دیگران قلمداد می‌نماید. به نظر روت گویسون (Ruth Gavison) (1980)، سیسلابوک (Sissela Bok) (1982) و جیمز مور (James Moor) (2003) نیز مبنای تعریف حریم خصوصی به عنوان یک حق مستقل، دسترسی محدود می‌باشد. یعنی آنچه که انسان را از دسترسی ناخواسته دیگران به او محافظت می‌نماید. (9) با توجه به آنچه که گفته شد، در این دیدگاه علی‌رغم اتفاق نظر در مورد موجودیّت حریم خصوصی به عنوان یک حق مستقل، تنوّع رویکردهایی که دیدگاه‌های این نظریه پردازان را در خود جای می‌دهد، باعث ارائه تعاریف متفاوتی از موضوع شده است. دیدگاه مبتنی بر به رسمیّت شناختن حریم شخصی به عنوان حق مستقل، در کشورهای عضو گروه حقوق عرفی یا کامان لا از مقبولیت بیشتری برخوردار است. در یک جمع‌بندی کلی عناصر اصلی تعاریف زیرگروه این دیدگاه عبارتند از: (10)
1. کنترل بر اطلاعات شخصی
2. شخصیت و کرامت انسان
3. رابطه نزدیک و متقابل حریم خصوصی و صمیمیت
4. ارتباط حریم خصوصی و روابط اجتماعی
5. دسترسی محدود
6. محرمانگی (11)
همان‌طور که ملاحظه می‌گردد بین موارد فوق هم‌پوشانی وجود دارد و فایده‌ی آن عمدتاً دسته‌بندی عمده نظریات است و البته غالباً جامع و مانع نیستند.
به طور کلی در پژوهش‌های حقوقی صورت گرفته درباره حریم خصوصی، غالباً دو گرایش کلی مشاهده می‌گردد: (12)
1. دیدگاه‌های توصیفی (Descriptive accounts) که مشخص می‌نمایند در عمل چه مواردی به عنوان امور خصوصی شناخته می‌شوند و مورد حمایت قرار می‌گیرند. در حقیقت این دیدگاه مبتنی بر تبیین و توصیف وضع موجود است.
2. دیدگاه‌های دستوری یا هنجارین (Normative account) که از ارزش‌ها و محدوده لازم برای حمایت بحث می‌نماید. در این دیدگاه منافع و حقوقی که لازم است خصوصی تلقی و مورد حمایت قرار گیرد مطرح می‌شود.
در تعاریف ارائه شده گاهی حریم خصوصی به عنوان حق (Right) و گاهی به عنوان منفعت (interest) طرح گردیده است. در هر صورت صرف‌نظر از مناقشات در مورد استقلال یا عدم استقلال حق حریم خصوصی و قطع نظر از اینکه آیا حقوق جدید کشف یا آفریده می‌شود و اینکه حق است یا منفعت، واقعیّت است که هر چند حق حریم خصوصی یا حق بر خلوت، به عنوان حقی مستقل، به گونه‌ای شفاف سابقه تاریخی زیادی ندارد، ولی امروزه در متون قانونی بسیاری از کشورها مطرح گردیده است. برخی از نویسندگان ادعا نموده‌اند که تا سال 1900 میلادی به سخت می‌توان در نوشته‌های حقوقی، بحث مستقلی درباره این حق پیدا کرد.
برخی گفته‌اند حریم خصوصی و حق بر خلوت نخستین‌بار در مقاله‌ای در سال 1890 توسط ساموئل وارن (Samuel Warren) و لوئیس براندیس (Louis Brandies) حقوقدانان آمریکایی مطرح شد. و سپس اندیشمندان قرن نوزدهم هرچه بیشتر به مباحث هنجارین آن پرداختند. (13)
استوارت میل متفکر، و جان لاک فیلسوف انگلیسی بر لزوم رعایت آن توسط دولت اشاره نموده‌اند. میل در کتاب “درباره آزادی” می‌نویسد: “رفتار فرد، زمانی مربوط به خود اوست که بر منافع هیچ‌کس جز خود فرد تأثیر نگذارد یا آن که نیازی به تأثیر بر آنان نداشته باشد، مگر این که آنها خود مایل باشند”. (14)
در هر حال، در خصوص قدمت حریم خصوصی و مسائل مرتبط با آن در کشورها و فرهنگ‌های غربی، می‌توان آن را موضوعی جدید قلمداد نمود که دغدغه‌های حمایت از آن در ایالات متحده و کشورهای اروپایی، از قرن بیستم به ویژه سال‌های دهه 60، به طور جدی مطرح گشته است.
در منابع اسلامی گرچه تصریحاً این اصطلاح به کار نرفته ولی احکام مختلف مرتبط با حریم خصوصی از جمله در آیات قرآن و روایات معصومین (علیهم السلام) به طور آشکار و مشخص وجود دارد، که در جای خود به آن خواهیم پرداخت. در حقوق ایران نیز گرچه قانون مشخصی در زمینه حریم خصوصی به صورت مستقل تصویب نگردیده ولی در قوانین مختلف و به صورت پراکنده پاره‌ای از موارد آن مورد تقنین قرار گرفته است.
به هر حال آنچه مسلّم است علاوه بر متون قانونی که بر وجود این حق و ضرورت رعایت آن تأکید نموده است، امروزه عقلای عالم، آن را به عنوان اعتباری عقلایی پذیرفته‌اند، شارع نیز با جعل احکامی در جهت حمایت از این حوزه این بناء را ظاهراً تأیید کرده است، اگرچه عدم الردع ایشان نیز کاشف از رضا است. بسیاری معتقدند که صور مختلف حریم خصوصی از دیرباز در فرهنگ‌ها و تمدن‌های گوناگون وجود داشته است. برخی بر این عقیده‌اند که خلوت، مفهومی معنی‌دار و ارزشمند است. ولی دلائل ضرورت آن در نظر هر یک از صاحب‌نظران متفاوت است. گروهی آن را بر اساس ضرورت احترام به کرامت انسان لازم می‌دانند. گروهی دیگر آن را شرط گسترش روابط اجتماعی می‌شمارند. برخی آن را واجد جنبه ارزشی می‌دانند و برخی دیگر آمیزه‌ای از دلائل گوناگون را ذکر می‌کنند. (15)

دو- تعاریف

همان‌گونه که بیان شد، تعریف واحد و مشخصی از حریم خصوصی وجود ندارد. بلکه بر اساس دیدگاه‌های بسیار متنوع تعاریف مختلفی برای حریم خصوصی ارائه شده است.

ب) حقوق‌دانان

یک. تعاریف ارائه شده توسط حقوق‌دانان

در زیر برخی از تعاریف مشهور در مورد حریم خصوصی مطرح می‌گردد:
1. بلوستین (Bloustein)، حریم خصوصی را معیاری برای تمایز افراد با یکدیگر می‌داند و معتقد است انسانی که مجبور باشد همه دقائق زندگیش را با دیگران در میان بگذارد، از فردیت و شرافت بشری محروم است و احساسات او به دلیل آنکه آشکارا مطرح می‌شوند، اصیلی نیستند و ارزش او در حد اشیاء مادی خواهد بود. (16)
2. ویلیام پراسر (prosser)- استاد برجسته آمریکایی- حریم خصوصی را مشتمل بر چهار امر متفاوت می‌داند که تجاوز به آن موجب مسئولیت مدنی می‌گردد:
1. تجاوز به حریم شخصی یا خلوت افراد یا مداخله در امور خصوصی آنها،
2. افشای فراگیر وقایع خصوصی رنج‌آور در مورد فرد،
3. منتشر کردن اطلاعاتی که در جامعه از فرد چهره کاذبی می‌سازد،
4. استفاده از نام یا شباهت فرد برای استفاده خاص. (17)
3. وستین (Westin)، حریم خصوصی را چنین تعریف می‌کند:
“حق اشخاص نسبت به اینکه تعیین کنند چه هنگام و چگونه و تا چه میزانی اطلاعات مربوط به آنها قابل اعلام به دیگران باشد”. (18)
4. لوئیس براندیس (Louis Brandeis) یکی از قضات دادگاه عالی ایالات متحده آمریکا در اواخر قرن 19 در مقاله‌ای بنام “حق مصونیت حریم خصوصی”، برای اوّلین بار آن را حق افراد برای تنها بودن تعریف کرد. (19)
5. ای- ال- گودکین (E.L. Goodkin)، معتقد است که حریم خصوصی عبارت از حق تصمیم‌گیری در خصوص این امر است که دسترس به چه میزان از اطلاعات، احساسات، تفکرات، کردارها و شئون شخصی (یک فرد) برای دیگران جایز است. (دسترسی محدود دیگران به خود) (20)
6. سیسلابک (Sissela Bok)، حریم خصوصی را وضعیت ایمن بودن از دسترسی ناخواسته دیگران تعریف می‌کند. (21)
7. ارنست وان دن هاگ (Ernest Van Den Hagg)، می‌گوید حریم خصوصی عبارت است از دسترسی انحصاری یک شخص به حوزه‌ای که متعلق به خود اوست. حق حریم خصوصی این حق را به یک شخص می‌دهد که بتواند دیگران را از: الف) نگاه کردن، ب) استفاده کردن، یا ج) تعرض به حوزه خصوصی خود بازدارد. (22)
8. چارلز فراید (Charles Fried) حقوقدان مشهور آمریکایی، معتقد است حریم خصوصی صرفاً این نیست که در اذهان دیگران اطلاعاتی در مورد ما موجود نباشد، بلکه بیشتر کنترلی است که ما بر اطلاعات راجع به خویش اعمال می‌کنیم. (23)
9. جیمز مور (James H. Moor)، حقوقدان برجسته آمریکایی در تعریف حریم خصوصی تلفیقی از سه عنصر مهم عدم تعدی (Intrusion)، مداخله (Interference) و دسترسی به اطلاعات (Information Access) را مطرح کرده است. به نظر وی فرد در وضعیتی دارای حریم خصوصی است که در آن وضعیت به خصوص از تعدی، مداخله و یا دسترسی به اطلاعات توسط سایرین محفوظ باشد. (24)
در یک تعریف دیگر از حریم خصوصی، این حق یکی از حقوق اساسی و مهم بشر از دیدگاه اسلام و مشتمل بر موارد زیر دانسته شده است:
“1. حق افراد برای تنها بودن در زندگی خصوصی‌شان
2. حق بر مصون بودن از نظارت و دخالت دولتی
3. حق بر اینکه امور شخصی و خصوصی افراد بدون اجازه‌شان عمومی نشود
4. حمایت از اشخاص و مکان‌های زندگی آنها از تفتیش و ضبط
5. حمایت از اطلاعات و افکار اشخاص و جلوگیری از اقرار اجباری به جرم
6. محق نبودن دولت در زیرنظر داشتن اقتدار خصوصی افراد و حق پنهان نگه داشتن اطلاعات”. (25)
موارد ذیل نیز عناصر اصلی تعاریف ارائه شده توسط اندیشمندان غربی است:
– حق شخصی مبنی بر اینکه تنها (و به حال خود) رها شود.
– تمایل اشخاص به اینکه آزادانه تصمیم بگیرند که تحت چه شرایطی و تا چه میزانی خود، وضعیت و رفتارشان را برای دیگران فاش کنند.
– حق اشخاص دائر بر اینکه در مقابل هرگونه مداخله در زندگی یا امور شخصی یا امور خانوادگی از طریق ابزارهای فیزیکی یا افشا اطلاعات مصون بمانند.
– حریم خصوصی متشکل از سه رکن است: گمنامی، محرمانگی و تنهایی. (26)
در مجموع حریم خصوصی قلمروی از زندگی اشخاص است که نوع انسان با درک نیازهای جامعه در هیچ وضعیتی تجاوز به آن را جائز نمی‌شمارد. به دیگر سخن، حق افراد، گروه‌ها یا مؤسسات نسبت به اینکه چه موقع، چگونه و چه اندازه اطلاعات درباره آنها به دیگران منتقل شود، حق حریم خصوصی نام دارد. (27)

ج) اسناد بین‌المللی

یک. تعریف شورای اروپا

شورای اروپا در قطعنامه 1970 خود، در تعریف حریم خصوصی چنین آورده:
“حریم خصوصی عبارت است از امور مربوط به زندگی خصوصی، خانوادگی و مسکن، تمامیت جسمی و روحی، آبرو، اعتبار و شهرت و حیثیت افراد، امتناع از اینکه چهره‌ای کاذب از شخص ساخته شود، عدم افشاء وقایع و حقائق نامربوط و آزاردهنده، عدم افشای غیرمجاز تصاویر خصوصی، حمایت از عدم افشای اطلاعاتی که اشخاص بر اثر اعتماد به دست آورده یا در اختیار آنها قرار گرفته است”. (28)

دو. تعریف کنفرانس نروژ

“کنفرانس حقوقدانان درباره حق حریم خصوصی” در تعریف حریم خصوصی چنین مقرر نموده است: (29)
“… بند 2. حق حریم خصوصی حقی است نسبت به تنها ماندن، زندگی کردن با سلیقه خود و با حداقل مداخله دیگران. حقی است که اشخاص برای حفظ زندگی خود نسبت به موارد زیر دارند:
1. مداخله دیگران در زندگی خصوصی، خانوادگی و منزل آنها.
2. مداخله دیگران در تمامیت جسمانی یا روانی یا در آزادی معنوی و فکری آنها.
3. حملات و تعرضات به آبرو، شهرت و حیثیت آنها.
4. ساختن چهره‌ای کاذب و دروغین از آنها.
5. افشای وقایع نامربوط و آزاردهنده درباره زندگی خصوصی آنها.
6. استفاده از نام، هویت یا شباهت آنها.
7. جاسوسی یا فضولی کردن، پاییدن و به ستوه آوردن آنها.
8. مداخله در مکاتبات، مراسلات و مخابرات آنها.
9. سوء استفاده از ارتباطات خصوصی، اعم از کتبی یا شفاهی.
10. افشای اطلاعاتی که بر اساس اعتماد حرفه‌ای به فردی ارائه گردیده است.”

د) حقوق آمریکا، ایران و فقه امامیه

یک. حقوق آمریکا

برخلاف برخی مفاهیم و قوانین حقوقی که دارای سابقه‌ای طولانی می‌باشند مانند مالکیّت، حریم خصوصی و قوانین مربوط به آن موضوعی نسبتاً جدید است. در قانون اساسی آمریکا حریم خصوصی به عنوان یک “حق” به صراحت به رسمیّت شناخته نشده و مورد اشاره قرار نگرفته است. دیوان عالی کشور بر اساس مفاد اعلامیه جهانی حقوق بشر، حقوق اساسی محدودی را در این زمینه برای شهروندان قائل شده است. مسائل مربوط به ازدواج، تولیدمثل، پیشگیری از بارداری، روابط خانوادگی، پرورش و تربیت کودکان از جمله این حقوق است. (30) ایالات متحده فاقد یک قانون جامع و جدید در مورد حفظ حریم خصوصی است و بیشتر رویکرد موردی را مدنظر داشته است.
حریم خصوصی در آمریکا اوّلین بار در مقاله وارن و براندیس (Warren and Brandies) حقوقدانان آمریکایی، تحت عنوان “حق مصونیت حریم خصوصی” در سال 1890، “حق افراد جهت تنها بودن” تعریف شد. طبق تعاریف مستنبط از قوانین آمریکا، حریم خصوصی عبارت است از:
اطلاعات محرمانه و شخصی فرد که در صورت افشاء نزد دیگران موجبات شرمندگی، پریشانی و دردسر وی را فراهم می‌آورد. (31)
با توجه به قوانین و مقررات موجود در این زمینه اطلاعات محرمانه و شخصی افراد که مشمول این قوانین هستند بدین ترتیب طبقه‌بندی می‌شوند:
– حقایق
– تصاویر (شامل عکس، صدا و فیلم)
– عقاید
نکته مهم در این قوانین، سعی فرد بر حفظ حریم خصوصی خود است، بنابراین اگر شخصی آزادانه اقدام به افشاء اطلاعات نماید این اطلاعات در حیطه حریم شخصی او قرار نخواهد گرفت. اطلاعات واجد جنبه عمومی نیز اطلاعات محرمانه و خصوصی قلمداد نمی‌شوند.
مجموعه قوانین مرتبط با حریم خصوصی در ایالات متحده برای نقض حریم خصوصی چهار رکن اصلی برشمرده‌اند که محدوده و تعریف آن را مشخص می‌کند: (32)
1. تعدی به قلمرو حریم خصوصی افراد
2. افشایی کردن موارد حریم خصوصی زندگی افراد به شکلی که این کار باعث شرمندگی آنها گردد.
3. انتشار مکانی که شاکی را در شرایط ناحق و ناعادلانه در دیدگان عموم قرار داده باشد.
4. سوء استفاده از اسم و شهرت دیگران
در واقع “ویلیام پراسر” با ایجاد این تقسیم‌بندی از ارکان جرم در حیطه حریم خصوصی تأثیر چشم‌گیری بر رسمیت یافتن حریم خصوصی و توسعه قوانین آن در آمریکا گذاشته است. وی در ماده قانونی پیشنهادی خود بیش از 300 مورد از موارد حریم خصوصی را مورد مطالعه قرار داده است.

دو. حقوق ایران

در حقوق ایران گرچه پاره‌ای مواد مرتبط با رعایت حریم خصوصی وجود دارد که از درون آن‌ها می‌توان ضوابطی در این خصوص را استنباط نمود ولی تعریف مشخصی از این اصطلاح در قوانین وجود ندارد.
با این حال در ماده 2 لایحه “حمایت از حریم خصوصی” که به صورت طرح به مجلس شورای اسلامی ارائه گردیده به این نحو تعریف شده است:

1. حریم خصوصی:

“قلمروئی از زندگی هر شخص است که آن شخص عرفاً یا با اعلان قبلی در چارچوب قانون، انتظار دارد تا دیگران بدون رضایت وی به آن وارد نشوند یا بر آن بر نگاه یا نظارت نکنند و یا به اطلاعات راجع به آن دسترسی نداشته یا در آن قلمرو وی را مورد تعرض قرار ندهند. جسم، البسه و اشیاء همراه افراد، اماکن خصوصی و منازل، محل‌های کار، اطلاعات شخصی و ارتباطات خصوصی با دیگران «حریم خصوصی» محسوب می‌شوند”.
قانون تجارت الکترونیکی ایران (مصوب 1384) نیز هر چند صریحاً حریم خصوصی را تعریف ننموده ولی با بیان قواعد مربوط به بحث «حمایت از داده‌ها» (فصل سوم) در قالب مواد مختلف مانند حمایت از داده‌های حساس (ماده 58)، شرایط ذخیره، پردازش و توزیع داده‌ها با رضایت شخص (ماده 59)، حمایت از داده‌های مربوط به سوابق پزشکی و بهداشتی (ماده 60) و … سعی در حمایت از حریم خصوصی از طریق برشمردن مصادیق آن را دارد.

پی‌نوشت‌ها

1. انصاری، 1384، ص 12، به نقل از:
Solvo, Daniel J., Conceptualizing Privacy, California Law Review, 2002, vol. 90, p. 1088.
2. نوبهار، 1386، ص 199، به نقل از: Narreson, 2001.
3. DeCew, Judith, Privacy, Stanford Encyclopedia of philosphy, in: http://plato. Jstanford. edu/
4. تحویل گرایی به عنوان یک دیدگاه، ریشه در فلسفه یونان قدیم داشته و به عنوان یک رویکرد در علوم مختلف از جمله فیزیک؛ شیمی، زیست شناسی، مکانیک، ریاضی؛ هستی شناسی، زبان شناسی و فلسفه کاربرد دارد که مورد اخیر در اینجا مدنظر می‌باشد، چارچوب این رویکرد به طور کلی و به ویژه در فلسفه مبتنی بر این باور است که مجموعه‌ها یا پدیده‌ها هر قدر هم که پیچیده باشند، مرکب از واحدهای ساده و بنیادی‌ترند و برای درک بهتر و ارائه تعریف، هر مفهوم به اجزاء خود قابل تحویل است. به عبارت دیگر، مفاهیم و تعاریف هر پدیده از قوانین بنیادین آن قابل استنتاج است. تحویل‌گرایان به احاله هر لایه از مفهوم موردنظر به لایه زیرین خود اعتقاد دارند. برای مثال تعریف جسم انسان به عنوان مجموعه‌هایی از اتم‌ها، یا افکار انسان به ترکیباتی از ادراکات حسی بدون وضع صریح عنوان و اصطلاحی خاص. Reduction: احاله، احیاء، تقلیل، کاهش، تبدیل، اختصار
-آریانپور کاشانی، 1369، ص 1830.
Reductionism: in philosophy, a view that asserts that entites of a given kind are collections or combinations entities of simpler basic kind or that the experssions denoting such entities are definable in terms of expressions denoting the more basic entities. (quoted) from: Encyclopedia Britanica 2009 online, in: htpp://www. britanica. com
اطلاعات بیشتر در:
http// en. wikipedia. org/wiki/Reductionism
http://www. pajooh. com/fu/index. php?
http:// answers. com/reductionism
5. reductionists 6
6. DeCew, op.cit.
7. اطلاعات بیشتر در:
http:// plato. stanford. edu/
http://www. iep. utm. edu/ coherent
8. ر. ک: طباطبائی، بی‌تا، ج2، ص 142.
9. DeCew, op. cit.
10. Ibid.
11. عناوین فوق در قسمت تعاریف ارائه شئه توسط حقوق‌دانان مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
12. انصاری، 1386، ص 14.
13. نوبهار، 1386، ص 189، به نقل از: Gess, 2001, p. 105.
14. Patterson. Dennis, 2000, p 144.
15. Decew, Judith, Privacy, op.cit. p. 31.
16. Blustein, 1964, p. 970, in: http://www.nyu.edu/pages/lawreview; also, privacy and Human Rights, 2003, in: http://gilc. privacy. survey/intro.html
17. prosser, William,Handbook of Law of Torts, in: http://jrank.org/pages/1859/Williamprosser.html.
18. McDougall.2010, in: http??hp.com/ho/hp-create/?jujmid/
19. Warren and Brandis. The Right to Privacy, Harvard Law Review, vol. 4, Dec. 15, 1890, No, 5, in: http://groups.csail.mit.edu
20. Overview of privacy, 2006, in: http://www.privacyinternational.org/article.shtml
21. Bok, Sissela, Secrets: on the Ethic of Concealment and Revalation, New York: Pantheon, also in: http://www.siib.org/new/397
22. Uteck, Ann, Ubiquitous Computing and Spatial Privacy, in: http://www.idtrail.org/files/ID/
23. Homiak, 2004, in: http://www.Idt, mdh.se/
24. Computer and Information Ethics, Stanford Encyclopedia of philosophy, in: http://plato.stanford.edu/
25. Mohamded Berween, 2002, p. 27.
26. Banisar, David, 2000, p. 2.
27. مسئولیت مدنی رسانه‌های همگانی، 1381، ص 161.
28. Resoulution 428 of the Consulatie (Parliamentary) Assembly of the Conucil of Europe (1970)
29. انصاری، 1384، ص 17، به نقل از:
Nordic Conference of Jurists on the Right to Respect for Privacy, 1976
30. بروجردی، مهدخت، حریم خصوصی در جامعه اطلاعاتی، وب سایت باشگاه: bashgah.net
31. Do the Advantages of New Technology Outweight the Loss of privacy? In: http://usinfo.State-gov/index; also, http://www.Rbs2.com
32. http://www.privacilaw. org/nusiness/Privacytorts.html; also, www.digitalnative.org/History-of-U.S-Privacy-Laws

منبع مقاله :
علی اکبری بابوکانی، احسان؛ (1391)، تجسس از حریم خصوصی افراد در فقه امامیه، تهران: دانشگاه امام صادق، چاپ اول