پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «مَن ظَلَمَ أجیراً أَجرَهُ أَحبَطَ اللهُ عَمَلَهُ وَ حَرَّمَ عَلَیهِ ریحَ الجَنَّةِ وَ إنَّ ریحَها لَیُوجَدُ مِن مَسیرَةٍ خَمسَمِأَةِ عامٍ؛ هر کس به کارگری در مورد دستمزدش ستم روا دارد، خداوند عمل او را تباه می‌کند و بوی بهشت را که از فاصله‌ی پانصد سال راه استشمام می‌شود به او حرام می‌گرداند». (1)
در قرآن سه عنوان داریم: 1. حبط 2. احباط 3. تکفیر.
حبط:
به معنای باطل و بی‌خاصیّت نمودن عمل است.
احباط:
ثواب اعمال پیشین بر اثر گناهان بعد از بین برود.
تکفیر:
کیفر گناهان پیشین بر اثر اعمال نیک از میان برود.
از بررسی آیات و روایات استفاده می‌شود که حبط کاملاً واقعیت دارد و از جمله مواردی که حبط در آن مسلّم است مسأله‌ی کفر و ارتداد است؛ امّا گناهان دیگر آیا باعث حبط اعمال می‌شود یا نه؟ گناهانی داریم که در ردیف کفر و شرک است و موجب باطل شدن اعمال می‌شود، از جمله آن گناهان که در این حدیث آمده ظلم به کارگر است و از بین بردن حق او است. در حدیث دو جمله آمده: یکی اینکه ظلم به کارگر باعث حبط عملش می‌شود و دیگر اینکه این گناه باعث می‌شود که بوی بهشت را استشمام نکند چرا که بوی بهشت در فاصله پانصد سال راه به مشام می‌رسد؛ یعنی این افراد نزدیک بهشت هم نمی‌شوند که این نهایت دوری از رحمت خدا را می‌رساند. درباره‌ی عاق والدین هم روایت داریم که بوی بهشت به مشام کسی که عاق شده است نمی‌رسد.
در سفینة‌البحار مادّه‌ی «أجر» حدیثی از امام رضا (علیه السلام) از پدران بزرگوارش، از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‌کند که: «إنّ الله تَعالی غافِرُ کُلِّ ذَنبٍ، اِلاّ مَن حَجَدَ مَهراً أَو اِغتَصَبَ أجیراً أجرَهُ أو بَاعَ رَجُلاً حُرّاً؛ خداوند سه گناه را نمی‌بخشد کسی که حق اجیرش را ندهد، و کسی که مهر زنش را ندهد، و کسی که شخصی حرّ را به عبد درآورد و بفروشد».
یکی از نکاتی که از آیات و روایات به دست می‌آید این است که اصل انجام دادن عمل یک مطلب و نگاهداری آن مطلب دیگری است که مهمتر از خود عمل است؛ یک عمل سالم و مفید عملی است که از آغاز بی‌عیب باشد و تا پایان عمر از آن مراقبت و محافظت بشود. لذا در حدیثی از امام باقر (علیه السلام) وارد شده که فرموده است: «اَلإبقاءُ عَلَی العَمَلِ اَشَدُّ مِنَ العَمَلِ…؛ نگهداری عمل از خود عمل سخت‌تر است». (2) راوی سؤال می‌کند که منظور از نگهداری عمل چیست؟ امام می‌فرماید: انسان بخشش می‌کند و یا انفاق در راه خداوند می‌کند و به عنوان یک انفاق پنهانی برای او ثبت می‌شود، سپس در جایی آن را مطرح می‌کند این انفاق پنهانی حذف می‌شود و به جای آن انفاق آشکار نوشته می‌شود، دگر بار در جایی دیگر آن را مطرح می‌کند باز حذف می‌شود و به عنوان ریا نوشته می‌شود.
عواملی که باعث نابودی اعمال می‌شود فراوان است که چند نمونه‌ی آن را ذکر می‌کنیم:
1. منّت گذاردن و آزار دادن؛ «(یَا أَیُّهَا الّذینَ ءَالّذینَ ءَ امَنُوا لَا تُبطِلُوا صَدَقاتِکُم بِالمَنّ وَ الأَذَی کَالّذِی یُنفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَ لَا یُومِنُ بِاللهِ وَ الیَومِ الأَخِرِ)؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! صدقات خود را با منّت و آزار، باطل نسازید، همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می‌کند؛ و به خدا و روز واپسین، ایمان نمی‌آورد». (3)
خداوند در این آیه دو عامل بطلان عمل را بیان کرده یکی منّت و آزار، و دیگری ریا و کفر.
2. «عجب» عامل نابودی آثار اعمال است که در حدیث آمده: «العُجبُ یَأکُلُ الحَسَنَاتِ کَمَا تَأکُلُ النارُ اَلحَطَبَ؛ عجب حسنات انسان را می‌خورد همان‌گونه که آتش هیزم را از بین می‌برد». (4)
3. «حسد» باعث باطل شدن اعمال می‌شود، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «إیّاکُم و الحَسَد فَاِنَّ الحَسَدَ یأکُلُ الحَسَناتِ کَما تأکُلُ النّارُ الحَطَبَ؛ بر حذر باشید از حسد چون حسد حسنات را می‌خورد همچنان که آتش هیزم را می‌خورد». (5)
امام علی (علیه السلام) می‌فرمایند: «فَاَعتَبِروا بِما کانَ مِن فِعلِ اللهِ بإبلِیسَ إذا أحبَطَ عَمَلَهُ الطَّوِیلَ وَجُهدَهُ الجَهِیدَ، و کانَ قد عَبَد اللهَ سِتَّةَ آلافِ سَنَةَ؛ بنابراین از آنچه خداوند در مورد ابلیس انجام داده عبرت گیرد زیرا اعمال طولانی و کوشش‌های فراوان او را (بر اثر تکبر) از بین برد در حالی که او شش هزار سال خداوند را عبادت می‌نمود…». (7)
خدایا ما را از شرّ حسد و حاسدان دور نگه‌دار.

پی‌نوشت‌ها:

1. مکارم الاخلاق، ص 428؛ و سفینة‌البحار، مادّه‌ی «أجر».
2. اصول کافی، ج2، باب ریا، ح16.
3. سوره‌ی بقره، آیه‌ی 264.
4. روح البیان، ج8، ص 522.
5. بحارالانوار، ج73، ص 255.
6. نهج‌البلاغه، خطبه‌ی 192.

منبع مقاله :
عبدالله‌زاده؛ محمد، (1393)، گفتار معصومین (ع)، قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ سوم.