-واژه امام در لغت از ریشه‌ی «امّ یؤمّ» به معنای قصد کردن است و به معنای فرد یا شیء مورد اقتدا و تبعیت، مقدم، طریق و راه، قیّم و سرپرست آمده است. (1)
– واژه امام در قرآن به معنای پیشرو (إِنِّی جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا) (2)، نامه اعمال (یَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ) (3)، لوح محفوظ (وَكُلَّ شَیْءٍ أحْصَیْنَاهُ فِی إِمَامٍ مُبِینٍ) (4)، راه روشن (وَإِنَّهُمَا لَبِإِمَامٍ مُّبِینٍ) (5) و … آمده است. (6) اما در نزد عرب بر هر امری (انسان، کردار، گفتار، کتاب، حق یا باطل) اطلاق می‌شود که مورد تبعیت باشد. (7)
از دیدگاه علمای امامیه، امام، قائم مقام انبیا در تنفیذ احکام، اقامه‌ی حدود، حفظ شرایع و هدایت مردم، با همان درجه از عصمت اوست؛ (8) امام فردی است که برای او ریاست عام در دین و دنیا می‌باشد؛ (9) امام صاحب ریاست عام مسلمین در امور دنیا و دین به نیابت از پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است (10) و شخصی است که پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) اطاعت او در ترویج شریعت و اقامه عدل بر همه مردم واجب است. (11)
در تعریف شیخ مفید، مقام امامت مقام هدایت به معنای ایصال به مطلوب است، نه فقط ارائه طریق، و ایصال به مطلوب دو شاخه دارد:
الف) هدایت تشریعی و تحقق بخشیدن به برنامه‌های دینی از راه تشکیل حکومت و اجرای حدود و احکام الهی و عدالت اجتماعی و از راه تربیت و پرورش نفوس به طور عملی، که این امر، برنامه بسیار دشواری است و به درجات بالایی از نظر علم، تقوا، شجاعت و مدیریت نیاز دارد.
ب) هدایت تکوینی و رساندن به مقصود از راه تأثیر و نفوذ معنوی و روحانی و تابش شعاع هدایت در قلب انسان‌های آماده که یک سیر معنوی و درونی است و به یقین چنین برنامه‌ای، ویژگی‌ها و آمادگی‌های بیشتری را می‌طلبد. (12)

پی‌نوشت‌ها:

1.ابن منظور، لسان العرب، ج 12، ص 24 و فخرالدّین طریحی، مجمع البحرین، ج 6، ص 10.
2.بقره، آیه 124.
3.إسراء، آیه 71.
4.یس، آیه 12.
5.حجر، آیه 79.
6.تفلیسی، وجوه القرآن، ص 28.
7.راغب اصفهانی، المفردات، ص 24.
8.مفید، اوائل المقالات، ص 73 و سهروردی، مصنفات، ج 4، ص 65.
9.علامه حلی، باب حادی عشر، ص 66.
10.لاهیجی، گوهر مراد، 89.
11.یزدی، امامت پژوهی، ص 45، به نقل از نائینی، شجرة الهیه.
12.مفید، مصنفات، ج 4، ص 65.

منبع مقاله:
رستمی، محمدزمان و آل بویه، طاهره، (1390)، علم امام (با رویکرد قرآنی، روایی، عرفانی، فلسفی و کلامی)، قم: مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیّه قم)، چاپ دوم