با سلام و دعای خیر، اینک که با سخنان و حمایت های مقام رهبری زمینه ی تحول حوزه های علمیّه بسیار بیشتر از گذشته فراهم شده، جا دارد که تمامی صاحب نظرانِ دلسوزِ روشن فکر دست به دست هم دهند و این کار عظیم را محقّق نمایند.
حقیر به سهم خود موارد زیر را جهت تحقق این امر حیاتی پیشنهاد می نمایم، امید است که مؤثر واقع شود:
1-تشکیل دفتر یا ستاد پیگیری جهت جمع آوری نظرات، تشکیل کمیسیون های کارشناسی، برگزاری گردهمایی ها و … که متشکل از تمامی صاحب نظران دلسوز روشن فکر حوزه علمیّه بوده و بدور از هرگونه جاه طلبی و خودمحوری و هوای نفس آن چنان که زیبنده ی روحانی و وارث انبیاء باشد.
2- عده ای صاحب نظر خوش ذوق به طور مرتّب مباحث کمیسیون های چهارگانه زیر را به ترتیب یکی پس از دیگری تدوین و تبیین کنند و توجه شود که این چهار کمیسیون با یکدیگر رابطه طولی دارند و هر کدام زیر بنای کمیسیون بعدی می باشد.

کمیسیون اوّل – جایگاه حوزه و وظایف روحانیّون.

کمیسیون دوم – موانع تحول و تکامل حوزه.

کمیسیون سوم – ارزشها و روش ها.

کمیسیون چهارم – مدیریت و تشکیلات.

3- برگزاری سمینار در سطح کلّ حوزه های علمیّه ی ایران پیرامون مباحث کمیسیون های چهارگانه ی فوق الذکر با ارسال نتیجه ی کار کمیسیون ها برای تمامی مدعوین مورد نظر و دریافت نظرات آنها. بدیهی است فقط کسانی در سمینار شرکت خواهند کرد که پس از دریافت دعوت اولیه نظرات خود را کتباً ارسال داشته باشند و براین اساس کارت ورود به جلسات برای آنها ارسال شده باشد.
4- مجدداً تشکیل کمیسیون ها و سپس سمینار (گردهمایی) براساس بندهای 2 و 3 فوق الذکر پیرامون جزئیات کمیسیون شماره 4 (مدیریت و تشکیلات) و به عبارت دیگر جهت تدوین شرح وظایف قسمت ها و مسئولیت های مختلف و نیز تدوین آیین نامه ها و ضوابط کلّی.
5- محورهای هر یک از کمیسیون های چهارگانه فوق الذکر چنین پیشنهاد می گردد:

کمیسیون اوّل – جایگاه حوزه و وظایف روحانیون:

از آن جا که علما وارث انبیااند و حوزه های علمیه مرکز تربیت علما و روحانیون است و این وراثت در تمامی ابعاد و زمینه های علمی و عملی است، جایگاه حوزه، همان منصب رفیع انبیاء خصوصاً پیامبر عظیم الشأن اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه اطهار (علیهم السلام) می باشد و لذا وظایف حوزه ها و روحانیون عبارت است از:
1-تلقی وحی – فهم دین در تمامی ابعاد، نه در بعد خاصی.
2- ابلاغ رسالت – تبیین، تفسیر و ارائه دین در تمام ابعاد و در حد نیازهای انسان معاصر و انتظارات او از دین و نیز ارائه راه حل تمامی مشکلات هدایتی انسان.
3- شناسایی دشمنان دین و ترفندهای آنان برای حراست و حفاظت از دین.
4- دفاع و احیاناً مبارزه با دشمنان اسلام و جلوگیری از تحریف دین و یا انحراف مردم.
5- عینیت بخشیدن به دین و اداره ی جامعه براساس احکام الهی جهت تحقق «لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ كُلِّهِ».
6- خالی نگذاشتن زمین از حجّت و راهنمایی که «مصباح الهُدی و سَفینَةُ النَجاة» باشد.
7- قبل از هر چیز «اسوة حسنة» بودن و هدایت قبل از ارشاد و برای هر روحانی ضروری است.
یک مقدمه و صفت ضروری هر روحانی است. که اگر چنین نباشد آن وظایف را نمی تواند انجام دهد.

توجه:

در تمامی این موارد، «همه جانبه بودن رسالت و دین» و «نیازها و انتظارات جهان معاصر از دین و علمای اسلام» از اهمیّت ویژه ای برخوردار بوده و شاخص است.
(مبحث مهم دیگر این کمیسیون «شناخت ارزش های اصیل حوزه» است)

کمیسیون دوم – موانع تحول و تکامل حوزه:

1- علل درونی حوزه:

الف – عدم شناخت صحیح دین، جایگاه حوزه و رسالت همه جانبه ی روحانیون از ناحیه ی بعضی حوزویان.
ب – ضعف فرهنگی و بودن فرهنگ سنّتی ایستا در عده ای از حوزویان که با هر کار نوی مخالفت می نمایند.
ج – نگرانی گروهی از علاقه مندان به حوزه نسبت به خارج شدن حوزه از چهارچوب اصیل خود و ضعف قداست ها و ارزش های آن.
د – عدم آشنایی با نیازها و تحولات جامعه جهان معاصر.
هـ – دیدگاههای خاص اندیشمندان حوزوی نسبت به رابطه ی دین و جامعه.
و – بی توجّهی و وقت نگذاشتن نسبت به مدیریت حوزه و تحول آن از ناحیه ی مراجع.
ژ – نداشتن طرح های نو و پویای قابل اجرا که با حفظ همه ی قداست های حوزه، تحول و تکامل آن را محقق نماید و اطمینان بخش باشد.
ح – خودمحوری ها، خودپرستی ها، ضعف های نفسانی خصوصاً در زمینه ی صداقت و خلوص و حساسیّت نسبت به عزّت افراد به جای عزّت اسلام.

2- علل بیرونی و خارجی حوزه:

1-نظام دیکتاتوری و استبدادی رژیم شاه.
به نظر می رسد که تنها عامل بیرونی فوق الذکر چندان مؤثر نبوده و به علاوه خود حوزه ها و مراجع با قوّت خود می توانسته آن را جبران نمایند و به عبارت دیگر و به طور خلاصه می توان گفت «از ماست که بر ماست».

کمیسیون سوم – ارزش ها و روش ها:

1- شیوه های حفظ ارزش های حوزه و حل نشدن در نظام اداری:

الف – حاکمیت تقوی، زهد و توکل و ارزش ها انسانی بر ضوابط اداری که نوعاً خشک و بی روح و خارج از محدوده ی فضایل انسانی است.
ب – شناخت صحیح مفاهیمی هم چون هدف، ارتباط، پویا بودن و ثبات، ضوابط و تشکیلات، خصوصاً شناخت خاصیت و ضرورت ضوابط و تشکیلات و نظم ارگانیک.
ج – جلوگیری از تصویب قوانینی که مغایر با مطالب فوق الذکر است.
د – مسئولیت عمومی و مشارکت همگانی.
هـ – شخصیت دادن به افراد و پرهیز از سوء ظن های بی مورد.
ز – ضوابط براساس حساسترین مشکلات عمومی رایج باشد، نه یعنی تخلفات جزئی و موردی.
ژ – ملاک ارزشیابی، عملکرد (بالفعل) افراد در جامعه و صحنه های عمل باشد، نه در امتحان و …
ح – تکیه بر جریان های تکاملی طبیعی و پرهیز از حرکت ها و رفتارهای مصنوعی نظیر انتصاب مثل مرجع شدن یک مجتهد و استاد شدن یک مدرس.

2- عوامل رشد خلاقیّت ها و روش های تربیت نیرو:

الف – تأمین حداقل امکانات زندگی و رفع مشکلات معیشتی.
ب – شناسایی افراد مستعد و دادن شخصیت لازم به آن ها.
ج – ایجاد زمینه های مساعد نظیر مراکز پژوهشی و درس های اخلاقی یا برنامه های پرورشی و مسافرت ها و برگزاری سمینارهای مختلف،…
د – صَرفِ وقتِ اساتید برای طلاب زبده و با استعداد.

کمیسیون چهارم – مدیریت و تشکیلات:

1- طرح تشکیلاتی و شیوه ی مدیریت حوزه علمیه.

2- سطوح تشکیلاتی.

3- آیین نامه ها و ضوابط کلّی.

از این سه محور فعلاً محور اول ارائه می گردد و در صورت ضرورت در مراحل بعدی دو محور بعدی نیز تقدیم می گردد. و در محور اول نیز به لحاظ اهمیّت در بعضی موارد کلیّه وجوه قابل تصور ارائه می گردد تا مطالب بهتر و جامع تر روشن گردد.

1- شیوه و شکل مدیریت:

الف – شورایی (مجموعه کارها بین چند نفر تقسیم گردد و این افراد با هم نیز هماهنگ باشند).
ب – یک شورای عالی سیاستگذاری و نظارت در رأس و یک مدیر اجرایی زیر نظر شورا کار کند.
ج – یک مدیر اجرایی در رأس بوده و یک شورای مشورتی همراه و در کنار او باشد.
د – فقط یک مدیر اجرایی.
که با توجه به ساختار حوزه های علمیه وجه دوم صحیح و مناسب است.

2- شرایط اعضای شورا:

در وجه چهارم شورا وجود ندارد و در وجه سوم اعضای شورا به عهده و در اختیار مدیر است و وجه اوّل علاوه بر مردودیت قطعی، شرایط اعضایش عمدتاً مثل شرایط مربوط به بند ب است و لذا فقط شرایط شورایی ارائه می گردد که وظیفه عمده ی آن: 1- سیاست گذاری های کلی حوزه 2- نظارت بر عملکرد مدیر و وضع حوزه می باشد. این شرایط عبارتند از:
الف- مجتهد
ب – خوش فکر .
ج – فعال در امور اجرایی و دلسوز برای حوزه علمیه

3- وظایف شورا:

در خلال بحث فوق بیان شد.

4- نحوه ی انتخاب یا انتصاب اعضای شورا:

وجوه متصوره ی این موضوع عبارتست از:
الف – فقط از طرف مقام رهبری.
ب – فقط از طرف مراجع.
ج – از طرف مقام رهبری و مراجع.
د – ازطرف مقام رهبری، مراجع و جامعه مدرسین و طلاب.
هـ – از طرف مقام رهبری، مراجع، جامعه مدرسین و طلاب.
و – از طرف مقام رهبری، حوزه های علمیه نجف، قم، مشهد، اصفهان.

5- تعداد اعضای شورا:

وجه صحیح تر آن است که اعضای شورا به شکل وجه ششم فوق الذکر شوند هر کدام 3 نماینده و جمعاً 15 نفر در شورا باشند.

6- مدت شورا:

الف – پنج سال
ب – چهار سال
ج – دایمی

7- اگر شیوه ی مدیریت به شکل غیر شورایی (وجه اول محور اول) باشد، مدیر باید دارای شرایط زیر باشد:

الف – مجتهد
ب – مدیر
ج – مصاحبه انقلابی و امور اجرایی
د- * بجای مجتهد فاضل باشد * فاضل بودن هم شرط نباشد (جمعاً 3 وجه قابل تصور معقول)

8- و با فرض فوق الذکر نحوه ی انتخاب مدیر:

الف – از طرف مقام رهبری
ب – از طرف شوا به مقام رهبری معرفی و ایشان منصوب می نمایند.
ج – با سه چهارم رأی (12 نفر) شورای فوق الذکر.
د – با دو سوّم رأی (10 نفر) شورای فوق الذکر.
هـ –

9- مدت ریاست مدیر:

الف – پنج سال
ب – چهار سال
ج – دایمی و تا زمانی که صلاحیتش را از دست نداده است.
*طرح تشکیلاتی، شرح وظایف قسمت ها و مسؤلیت ها، آیین نامه ها و ضوابط کلی، طرح نظام نوین آموزشی حوزه ها نیز تدوین شده که وقتی به آن مرحله رسیدیم تقدیم می گردد.
منبع مقاله :
جمعی از نویسندگان؛ (1371)، کاستی ها و بایسته‌ها، قم: روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول