نگاهي به درونمايه و محورهاي سوره ي ممتحنه
آن تصوير آرماني که رسالتهاي الهي براي تمدن آينده بشر بدان مژده مي دهند، تصوير جامعه اي مکتبي است که از عوامل مادّي منفي، بسي والاتر است چندان که به افق ارزشهاي الهي مي رسد. در اين هنگام، تمام نيروها در بوته ي وحي ذوب مي شوند و از تعصب هاي اقليمي و قومي و کينه هاي طايفه اي، طبقاتي و حزبي دوري مي گزينند.
براي آنکه بشريّت در پي محقق ساختن اين تصوير آرماني باشد، وحي نمونه اي زيبا و انساني پيش مي نهد، که به حزب الله، امتِ گواه و گزيده نامبردار است، تا سيره ي اينان سرمشق ديگران باشد و اينان به سان زرهي نگهدارنده، امّت را فراگيرند و از گسيختگي و چندگروهي در امانش دارند.
آيا نديده ايد پروردگار چگونه کوهها را چونان ميخي در زمين فرو برد تا آن را در برابر طوفانها، گردبادها، تکانها و زلزله ها نگاه دارند؟ حزب الله نيز همين گونه در ميان مردمان پراکنده مي شوند تا نگذارند آنان زير فشار منافع و هوسها و از روي اختلاف و از هم گسيختگي، يکديگر را بکشند.
گويا سوره ي ممتحنه، گروه حزب الله را در ميان اُمت پرورش مي دهد، سپس در پي پرورش افرادي بهتر و بهتر از ميان کساني است که از روش حزب الله پيروي مي کنند و از سيره ي آنها سرمشق مي گيرند. اين گونه است که روي سخن در سرآغاز سوره با مؤمنان است، تا اينکه از دوستي کفار و دشمنان پيامبر دوري جويند. اين بدان سبب است که شما [مؤمنان] خود را وقف جهاد در راه خدا کرديد و در پي خشنودي او هستيد و خدا گفتگوهاي سرّي و محرمانه ي شما را مي داند (آيه 1). از آن رو که اين دوستي، گمراهي از راه راست است، آنان [کافران و دشمنان پيامبر] امروز به دوستي با شما تظاهر مي کنند، ليک اگر بر شما دست يابند با دست و زبان خود، شما را از آزار سير مي سازند و در پايان بايد گفت که آنان نزد خدا جز سرگرداني در بهره ي شما نمي کنند و اينجاست که مؤمنان از کافران جدا مي گردند. (آيات 2-3)
پروردگار براي اينکه مؤمنان را عليه کافران و دشمنان برانگيزد، آنان را ترغيب مي کند تا از ابراهيم (عليه السلام) و مؤمنان روزگار او سرمشق گيرند؛ آنان که از قوم کافر خود، دوري جستند و با آنان به ستيز پرداختند و بر خداي تعالي توکل کردند. (آيات 4-6)
پروردگار اين موضعگيري استوار را سبب ساز پيروزي مسلمانان بر کافران قرار مي دهد، يا دست کم کاري مي کنند تا آنان به کافران و دشمنان پيامبر گرايش پيدا نکنند. امّا پروردگار اجازه مي دهد تا مؤمنان با برخي از کافران [که در کار دين با مؤمنان جنگ نکرده اند و آنان را از ديارشان بيرون نرانده اند] دوستي ورزند، زيرا خدا مؤمنان را از دوستي با کافراني که دشمني نمي کنند و از داد ورزيدن با آنها باز نمي دارد، چون خداوند دادگران را دوست دارد. (آيات 7-8)
سياق سخن، از زنان مهاجر مي گويد، شايد بدين سبب که رسم معمولاً اين است که زن بايد به مرد خود بپيوندد، ليک پيوند ديني نزديکتر از پيوند زناشويي است. اينگونه بود که زن براي پيوستن به هم کيشان خود، مرد خويش را ترک مي گفت. امّا قرآن فرمان مي دهد تا زنان مهاجر آزموده شوند، پس اگر فهميده شد که با ايمان هستند بايد از مرد خود جدا گردند. از سوي ديگر اگر مرد ايمان بياورد نبايد زن کافر خود را نگاه دارد. (آيات 9- 11)
پس از بيان دسته اي از احکام که ويژه ي اين جدايي است، قرآن بندهاي بيعت زنان را بيان مي کند که برجسته ترين آنها ستيز با شرک است (که به معناي ستيز با هر حاکميتي به جز حاکميت خداست) و از ديگر بندهاي آن امانت داري در مال و ناموس، نگاهداري از فرزندان، پرهيز از اتهام وارد ساختن به کسي (که گويا به امانتداري در نسب مربوط است) و فرمانبرداري از رهبري است. (آيه 12)
در پايان سوره، پروردگار فرمانبرداري از رهبري حکيمانه را به ما يادآور مي شود و فرمان مي دهد تا از رهبري هاي گمراه، پيروي نکنيم. (آيه 13)
منبع مقاله :
مدرسي، سيد محمدتقي؛ (1386)، سوره هاي قرآن: درونمايه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمي صابري، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوي، چاپ اول.