نگاهي به درونمايه و محورهاي سوره ي نور
همانگونه که ديوار بلند، خانه، شرف و ارزشهاي آدمي را نگاه مي دارد، قوانين الهي در جامعه نيز، چنين اند.
خانواده همانند چراغدان است که نور فطرت و وحي را در برابر وزش طوفانهاي شهوت و پليديهاي هواي نفس در امان مي دارد.
پرتوهاي الهي، که از آسمان فرود آمدند، در خانه هايي جاي گرفتند که خداوند چون نام او در آنها ياد شد، قدر و منزلت آن خانه ها را بالا بُرد.
موضوعات سوره ي نور، گرد اين محور مي گردند، امّا چگونه؟
(آيه 1) سوره، به خود سوره ي نور اشاره دارد که خداوند نزولش را بايسته ساخت و در آن، آياتي روشن فرو فرستاد، با اين هدف که مردمان را هشدار دهد. اين سوره با آيات خود که دورانديشي و قاطعيّت در آن موج مي زند، از چندين راه، فطرت آدمي را نگاهباني مي کند:
اول: با واجب کردن حدّ زناکار و تهديد ضمني به اينکه مرد و زن مؤمن، زنا نمي کنند. (آيات 2-3)
دوم: استحکام بخشيدن به خانواده در برابر تجاوزکاري فاسقان و واجب کردن حدّ قدف بر کسي که زن و مرد متأهل را به زنا متهم کند، بدون اينکه چهار شاهد ارايه کند. (آيات 4- 5)
سوم: با وضع حکم لعان ميان زن و شوهر، آن هنگام که مرد، زن را به فحشا نسبت دهد، بايد چهار سوگند ياد کند و در سوگند پنجم لعنت صورت مي گيرد. (آيات 6-10)
قرآن بيماري شايعه پراکني را بررسي مي کند، که از نظر تاريخي بودن در پيرامون داستان افک يا هر شايعه ي باطل ديگري مي گردد. (آيات 11-25)
قرآن اينگونه، جوّ آلوده موجود را پاکيزه مي دارد، پس تهمت و شايعه نبايد باشد. (افک، تهمتي دسته جمعي بود).
(آيه ي 26) به سازگاري اجتماعي ميان مرد و زن پليد و زن و مرد پاک، اشاره دارد.
پس از آنکه آيات نخستينِ سوره، جوّ جامعه را از آلودگي زنا، تهمت و شايعه پراکني پاک مي دارد سياق سخن به بيان «حرمت خانه» و «آزادي انسان در خانه» منتقل مي شود. خداوند، انسانها را از ورود به خانه ها بازداشته، مگر پس از اينکه رخصت گيرند و بر اهل آن خانه سلام کنند، امّا اگر اجازه نيافتند بايد برگردند، چه، بازگشت براي آنان سزاوارتر است ليک اين رخصت، شامل اماکن عمومي و خانه هاي غيرمسکوني نمي شود. (آيات 27-29)
(آيات 30-31) ضرورت به کارگيري تقواي اجتماعي و جنسي در کردار و اعمال را سفارش کرده است و بر اين بنيان مؤمنان را فرمان مي دهد ديده فرو نهند و پاکدامني ورزند.
در چارچوب پاسداري از خانواده، قرآن فرمان مي راند تا راهها و مراکز عمومي را از گزند تيرهاي شيطاني در امان نگاه داريم، همانگونه که بانوان را به اين کار و نيز به حجاب و پوشش فرمان داده است.
هنگامي که دين توحيدي اسلام، درهاي فساد را مي بندد، دروازه ي ازدواج را مي گشايد و بدان تشويق مي کند و کساني را که به زناشويي راه نمي يابند، فرمان مي دهد، پاکدامني بورزند. قرآن وضعيت بندگان و کنيزان را بررسي مي کند و فرمان مي دهد براي بندگاني که در آنان خيري مي يابند، قرارداد کتبي بازخريد بنويسيد. پروردگار مي فرمايد: کنيزکان خود را در صورتي که تمايل به پاکدامني دارند، به زنا وادار مکنيد. (آيات 32- 33)
برچه اساس مستحکمي، پايه هاي خانه ي پاک، برافراشته مي شود؟ آيا اين پايه ها بر اساس وحيي که بر آن خانه فرود مي آيد، برافراشته نمي شود؟ يا بر اساس يادي که از خدا، در آن خانه به آسمان مي رود؟ آري، و از همين رو است که سوره ي نور، سوره ي خانواده است و نورِ خانه از پرتوهاي وحياني است و خانواده، چراغداني است که در آن از نور وحي، چراغي است که درِ شيشه اي شفافي از مردان حقيقت بين يا مردان پرهيزگاري که نگاهبان خانواده اند، آن را فراگرفته است، اين چراغ پرتوهايي از خورشيد معرفت را مي تاباند… خانه هاي نبوت، که خدا رخصت داد قدر و منزلت آنها رفعت يابد، دژهاي متسحکمي براي وحي الهي در سطح امّت بودند، همانگونه که خانه، دژ ارزشها در سطح و اندازه ي خانواده است.
امتي که خاندان نبوت را گرامي ندارد، همانند خانواده اي است که به ارزشها اهميتي نمي دهد، بدين سبب از گستره ي اين امّت کاسته مي گردد و ارزشهاي آن به تاريکي شديدي مي گرايد.
نور جامعه، از خاندان نبوت است و نور خانواده از پرتوي ارزشها و اين دو نور از نور خدا گرفته مي شوند. (آيات 34-40)
آسمانها و زمين از نور خدا روشن شده، آيا نمي نگري که هرچه در آسمانها و زمين است، خدا را تسبيح مي گويد و پادشاهي از آنِ اوست و اوست که ابر را به آرامي مي راند و صاعقه را مي انگيزد و شب و روز را با هم جابجا مي کند و اوست که هرجنبنده اي را ابتدا از آبي آفريد؟ آري؛ او همان پروردگاري است که آياتي روشنگر فرود آورد و هر که را بخواهد به راه راست هدايت مي کند. (آيات 41- 46)
سياق سخن از رهگذر (آيات 47-54) جنبه هاي معنوي خانه ي رفيع را در برمي گيرد، سپس به موضوع اطاعت از خدا مي پردازد که از مهمترين پايه هاي تربيت است. اين آيات مي گويند: ناگزير بايد در برابر حکم خدا و پيامبرش تسليم شويم و به حق، خشنود باشيم، اگرچه به سود يا زيان ما باشد. قرآن پس از اينکه مؤمنان را به فضيلت فرمانبرداري از خدا متصف مي کند، کساني را به باد نکوهش مي گيرد که ادّعاي اطاعت از خدا را دارند و به آن سوگند ياد مي کنند، ليک هنگامي که کار سخت مي شود، مي هراسند.
قرآن آنان را فرمان مي دهد براي اينکه به هدايت برسند، از خدا و رسولش اطاعت کنند و يادآور مي شود خداوند مؤمنان و نيکوکاران را وعده داده که آنها را در زمين جانشين خود قرار دهد. قرآن مؤمنان را به برپاداري نماز و پرداخت زکات و اطاعت از پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمان مي دهد و اينکه نبايد از رحمت الهي، نوميد گردند، اگر نه، کافراني به شمار مي آيند که مي خواهند خدا را در زمين درمانده کنند. (آيات 55-57)
قرآن در (آيات 58-61) بار ديگر از حرمت خانواده سخن مي گويد و فرمان مي دهد از کودکان و خدمتکاران شرم کنيم. آنان نبايد هنگام استراحت و در حالي که جامه هاي خود را بيرون آورده ايم، به خانه درآيند، مگر پس از اينکه رخصت بگيرند. قرآن از زنان کارافتاده، تکليف پوشش و حجاب را برمي دارد، همانگونه که بر نابينا، لنگ و بيمار سخت نمي گيرد. همچنين از ديدگاه قرآن، مشکلي نيست که درخانه ي نزديکان و يا دوستان غذا بخوريم. نيز قرآن فرمان مي دهد هنگام واردشدن به خانه، سلام کنيم.
کلام وحي برخي آداب جامعه را بيان کرده، مي گويد: هنگام بسيج شدن براي جنگ يا کارزاري شبيه به آن، نبايد به خانه رويم، مگر پس از اجازه گرفتن از رهبري، قرآن ما را باز مي دارد که پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) را آن گونه خطاب کنيم که برخي از ما ديگران را خطاب مي کنند و پس از تمامي اين گفتارها، کساني را که دزدانه از نزد پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) مي گريزند، با بلا يا عذابي دردناک بيم مي دهد. قرآن سخن خود را با يادآوري اين نکته به پايان مي برد که علم خدا مردمان را در برگرفته و او آنان را از کاري که انجام مي داده اند، آگاه مي کند. (آيات 62-64)
منبع مقاله :
مدرسي، سيد محمدتقي؛ (1386)، سوره هاي قرآن: درونمايه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمي صابري، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوي، چاپ اول.