در بین تمام مخلوقات، نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) بزرگترین، محبوب ترین و بافضیلت ترین وجود است. خدای تبارک و تعالی امتیازات زیادی برای آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) قائل شده که به هیچ پیامبر دیگری قبل از ایشان نداده است؛ مثلاً پاک قرار دادن تمام روی زمین برای نماز، و حلال شمردن مال غنیمت. از جمله ی ویژگیهای نبوی، یکی هم خاصّیت شفاعت است. در این زمینه، حدیثی متفق علیه را ملاحظه فرمایید:
1- عن جابر بن عبدالله ان النبی ( صلی الله علیه و آله) قال: اعطیت خمساً لم یعطهن احد قبلی. نصرت بالرعب مسیرة شهر و جعلت لی الارض مسجداً و طهوراً فایما رجل من امتی ادرکته الصلوة فلیصل و احلت لی المغانم و لم تحل لاحد قبلی واعطیت الشفاعة وکان النبی یبعث الی قومه خاصة و بعثت الی الناس.
از جناب جابر بن عبدالله انصاری ( رضی الله) رسیده است که رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: پنج چیز به من بخشیده شد که به کسی قبل از من بخشیده نشده بود. با ایجاد رعب در دل دشمن، به اندازه ی مسافتی یک ماهه کمک شدم، برای من تمام روی زمین مسجد و پاک کننده ( جای تیمم) قرار داده شد، [ برای من خاک سجده گاه و پاک کننده قرار داده شد. به نظر می رسد در اینجا مقصود کره ی زمین نباشد. خود نویسنده ی محترم هم به موضوع اشاره کرده است. بحث کلامی آن بماند برای اهل تحقیق و کلام. م. ] بنابراین هر گاه کسی از امّت من زمان نماز را درک کرد، همانجا نماز بخواند. برای من مال غنیمت حلال گردید که برای هیچ کس پیش از من حلال نشده بود و به من شفاعت عطا گردید و پیش ازین هر نبی ای برای قوم خاصی مبعوث می گردید و من برای تمامی مردم مبعوث گردیدم.

منابع:

1- صحیح بخاری، ج 1، ص 48.
2- صحیح مسلم، ج1، ص 199.
3- این حدیث را امام احمد بن حنبل ( رح) در مسند خویش ج1، ص250 از جناب ابن عباس ( رضی الله) روایت کرده.
4- همان کتاب، ج 5، ص 125 از جناب ابوذر ( رضی الله) روایت کرده است.
5- همان کتاب، ص 148.
6- امام ابونعیم در حلیة الاولیاء، ج5، ص 117 روایت کرده است.
7- همان کتاب، ج8، ص 316.
8- امام بیهقی در شعب الایمان از جناب جابر بن عبدالله، ج 1، ص 283، زیر حدیث 304 روایت کرده است.
9- همان کتاب، ص 177، ح 1480[؟] 10- به همین شکل در سنن الکبری، ج2، ص 433 از هم او روایت کرده است.
از نظر امام بیهقی، رجال روایت امام احمد ثقه هستند.
در الترغیب و الترهیب حافظ منذری ( رح) ج4، ص 433 حدیث را صحیح الاسناد دانسته است. حافظ الهیثمی در مجموع، ج 8، ص 269 روایتی را که از جناب ابوسعید ( رضی الله) وارد شده می آورد و اسناد آن را حسن می داند.
در مسند حمیدی، ص 421 از جناب ابوهریره ( رضی الله) از رجال صحیح این حدیث روایت شده است.
حافظ ابن کثیر در تفسیر خویش ( ج 2، ص 255) اسناد آن را جیّد قوی دانسته است.

نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) شفاعت را ترجیح دادند

2- عن عوف بن مالک الاشجعی قال: قال رسول الله( صلی الله علیه وآله): أتانی آت من عند ربی فخیرنی بین ان یدخل نصف امتی الجنة و بین الشفاعة فاخترت الشفاعة و هی لمن مات لا یشرک بالله شیئاً.
جناب عوف بن مالک اشجعی ( رضی الله) روایت کرده است که نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: پیام خداوند به من رسید و خدایتعالی اختیار داده بود که نیمی از امّت مرا وارد بهشت کند یا من شفاعت کنم. من شفاعت را برگزیدم و این شفاعت برای هر مسلمانی است که در شرک نمیرد.

منابع:

1- جامع ترمذی، ج 2، ص 67.
2- سنن ابن ماجه، ح 4307.
3- المعجم الکبیر، ج 18، ح 133.
4- مسند احمد بن حنبل، ج 6، صص 23 و 24.
5- الشریعة الآجری، ص 342.
6- به همین شکل، این حدیث صحیح را ابن حبّان در ج 16، ح 7207 با سند صحیح از عرف بن مالک روایت کرده است.
7- در مسند احمد بن حنبل از جناب ابوموسی اشعری در ج5، ص 232 آمده است.
8- همان کتاب، ج 6، ص 28 از جناب عوف بن مالک روایت شده است.
9- در همین کتاب در صص 427 و 428 این روایت از جناب ام حبیبه آمده است.
نبی اکرم رئوف و رحیم ( صلی الله علیه و آله) خواهان نیکی و خوشبختی امّت خویش بوده و نسبت به امّت بی اندازه شفیق هستند. خدایتعالی در قرآن مجید پیرامون این شقفت و رحمت آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) می فرماید:
لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ‌ {9/ 128} همانا رسولی از جنس شما برای ( هدایت) شما آمد که فقر و پریشانی و جهل و فلاکت شما بر او سخت می آید و بر ( آسایش و نجات) شما حریص و با مؤمنان مهربان است.
آیه ی کریمه ی فوق، آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) را نسبت به مؤمنین بسیار شفیق و اهل رحمت دانسته است. آن رحمت و شفقتی که به خاطرش آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) برای امّت شفاعت را برگزیدند زیرا اگر بخشودگی نیمی از امّت را پذیرفته بودند در باقی امّت، خطاکار و گناهکاری که دست به دامان آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) می شد. با نظر کرمی که ایشان داشتند با نبودن اختیار چگونه می توانستند برای بخشش او دعا کنند؟ بنابراین حضرت رسول ( صلی الله علیه و آله) شفاعت را ترجیح دادند. دلیل دوم برگزیدن شفاعت این بود که پروردگار تعالی احوال امّت را پس از ایشان به آن حضرت نشان داد چنانکه درحدیث شریف آمده است:
3- عن ام حبیبه عن النبی ( صلی الله علیه و آله) انه قال أریت مایلقی امتی بعدی و سفک بعضهم دماء بعض و سبق ذلک من الله کما سبق فی الامم قبلهم فسألته ان یولینی یوم القیامة شفاعة فیهم ففعل.
از جناب ام حبیبه رضی الله عنها روایت شده که نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: به من آن اوضاع و احوال را نشان دادند که امّت پس از من پیش خواهد گرفت. به ویژه آنکه یکدیگر را می کشند [ و خون یکدیگر را می ریزند]. این امر در علم الهی به طور قطع و یقین آمده بود؛ چنانکه در امت های پیشین، تصمیم عذاب های حتمی در علم الهی گرفته شده بود. بنابراین از خدایتعالی عاجزانه خواستم به من برای امّتم در روز قیامت حق شفاعت عطا فرماید. پس خدایتعالی چنین کرد.

منابع:

1- المستدرک، ج1، ص 68.
2- فردوس الاخبار ( از دیلمی)، فصل اریت، ح 1619 ( روایت ام سلمه).
3- کنزالعمال، ج 14، ح 39076.
این حدیث را امام حاکم هم نقل کرده و آن را بر شرط شیخین صحیح دانسته است.

نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) نخستین شفیع و مقبول الشّفاعه هستند

4- عن انس بن مالک قال: قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله): أنا اول شفیع فی الجنة لم یصدق نبی من الانبیا ما صدقت و ان من الانبیا نبیاً ما یصدقه من امته الا رجل واحد.
جناب انس بن مالک رضی الله عنهما گفته است که رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: از بین افراد، من نخستین هستم که برای بهشت شفاعت خواهم کرد. از انبیای کرام هیچ کدام این اندازه که من تصدیق می شوم [ مورد تأیید قرار می گیرم] مورد تصدیق قرار نخواهند گرفت. پیامبری از انبیاء هست که از امتش بیش از یک نفر او را تصدیق نکرد.
از این حدیث شریف روشن می شود که نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) نخستین شفیع هستند و رتبه ی نخست را در پذیرفته شدن شفاعتشان دارند.
5- عن ابن عباس قال: جلس ناس من اصحاب رسول الله ( صلی الله علیه و آله) ینتظرونه. قال: فخرج حتی اذا دنا منهم سَمِعَهُم یتذاکرون فَسَمِعَ حدیثهم فقال بعضهم عجباً ان الله عزوجل اتخذ من خلقه خلیلاً و قال آخر ماذا با عجب من کلام موسی کلمه تکلیما و قال آخر فعیسی کلمة الله و روحه و قال آخر آدم اصطفاه الله فخرج علیهم فَسَلَّم و قال قد سَمِعتُ کلامکم و عجبکم اَنَّ ابراهیم خلیل الله و هو کذلک و موسی نَجِیُّ الله وهو کذلک وعیسی روح الله و کَلِمتُهُ وهو کذلک و آدم اصطفاه الله و هو کذلک الا و أنا حبیب الله و لافخر و انا حامل لواء الحمد یومُ اصطفاه الله و هو کَذلک و عیسی روح الله و کَلِمتُهُ و هو کذلک و آدم اصطفاه الله و هو کذلک الا و أنا حبیب الله و لا فخر و انا حامل لواء الحمد یومُ القیامة و لافخر و أنا اول شافع و اول مشفع یوم القیامة و لافخر و أنا اول من یحرک حِلَقَ الجنّة فیفتح الله لی فید خلیتها و معی فقراء المؤمنین و لافخر و انا اکرم الاولین و الاخرین و لا فخر.
از جناب عبدالله بن عباس روایت شده است که چند تن از صحابه ی کرام در انتظار نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) نشسته بودند. در این هنگام آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) تشریف آوردند. همین که پیامبر صلوات الله علیه و آله به نزدیک آنها رسیدند، گفتگوی آنان را شنیدند. دراین گفتگو، یکی از آنها می گفت شگفت این است که خدایتعالی از آفریده های خویش حضرت ابراهیم را خلیل خویش قرار داد. دیگری گفت آیا شگفت تر گفتار موسی نیست که خدایتعالی او را همکلام خویش قرار داد؟ دیگری می گفت حضرت عیسی کلمة الله و روح الله است. یکی می گفت خدایتعالی حضرت آدم را برگزید. حضرت رسول ( صلی الله علیه و آله) نزد آنان تشریف آوردند. سلام کردند و فرمودند: من گفتگوی شما و تعجب کردنتان را شنیدم که حضرت ابراهیم خلیل الله است. بی تردید او این گونه است. حضرت موسی نَجیّ الله است و بی تردید او نیز چنین است. حضرت عیسی روح الله و کلمة الله است و بی تردید او نیز چنین است. اما بشنوید و بخوبی آگاه شوید که مقام من چنین است: من حبیب خدایتعالی هستم و در این فخری نیست. من در روز قیامت بردارنده ی پرچم حمد الهی هستم و فخری نیست. اولین فردی هستم که کوبه ی درِ بهشت را خواهد کوبید. خدایتعالی برای من آن را خواهد گشود و مرا وارد آنجا خواهد نمود. همراه من مؤمنین فقیر و بی چیز خواهند بود و فخری نیست. من در بین نخستین و آخرین مردم، مکرّم ترین و معزّزترین هستم ولی هیچ فخر نمی کنم.

منابع:

1- جامع ترمذی، ج5، ح 3616. در این [منبع] این حدیث غریب است.
2- دارمی ، ج 1، ص 31.
3- تفسیر حافظ ابن کثیر، ج 1، ص 560.
6- عن ابی هریرة قال: قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله): أنا سید ولد آدم یوم القیامة و اول من ینشق عنه القبر و اول شافع و اول مشفع. از جناب ابوهریره ( رض) روایت شده که رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: روز قیامت سرور تمامی فرزندان آدم من خواهم بود و نخستین قبر که شکافته خواهد شد قبر من است. من نخستین شفاعت کننده و نخستین کسی هستم که شفاعت او مورد قبول واقع خواهد شد.

منابع:

1- صحیح مسلم، ج1، ص 245.
2- سنن ابی داوود، ج 4، ح 4673.
3- سنن ابن ماجه، ج 2، ح 4308.
این گفته بجا و روایت که سیدنا آدم صفی الله، سیدنا ابراهیم خلیل الله، سیدنا موسی نَجیّ الله و سیدنا عیسی روح الله است اما پیامبر اسلام ( صلی الله علیه و آله) که حبیب الله هستند، فضیلت های دیگری هم دارند که جایگاه برتر ایشان را نشان می دهد. آن فضیلت ها به طور خلاصه در زیر آورده شده اند:
1- آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) حبیب الله هستند.
2- ایشان ( صلی الله علیه و آله) حامل لوای حمد الهی هستند.
3- آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) نخستین شفاعت کننده اند.
4- آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) نخستین مقبول الشفاعه اند.
5- آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) نخستین کسی هستند که درِ بهشت را به صدا در می آورند.
6- برای آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) به عنوان نخستین فرد دروازه ی بهشت گشوده خواهد شد.
7- ایشان ( صلی الله علیه و آله) نخستین کسی هستند که وارد بهشت می شوند.
8- آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) به همراه خویش مؤمنان فقیر را وارد بهشت خواهند کرد.
9- آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) در بین نخستین تا آخرین مخلوق، معزّزترین و مکرّم ترین هستند.
10- ایشان ( صلی الله علیه و آله) سرور تمامی بنی آدم هستند.
11- قبر مبارک آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) نخستین قبر است که باز خواهد شد.
خلاصه اینکه خداوند ربّ العزّت به آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) آن فضیلت ها و عطاهایی را داده است که در حدّ و حصر نیاید؛ با این وجود، ایشان ( صلی الله علیه و آله) در آن درجه از مقام بی نیازی هستند که فرموده اند فخر نمی کنم . این سعادت ما و لطف بزرگ خداوند است که ما هم درخواست می کنیم آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) کرم نموده ما را به عنوان امّت خویش بپذیرند و امید داریم که روز قیامت حتماً شفاعتمان را بفرمایند.

واگذار کردن حق شفاعت پیامبر اسلام ( صلی الله علیه و آله) به سایر انبیاء

آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) نه تنها امّت خویش را شفاعت خواهند کرد، بلکه روز قیامت برای سایر انبیاء ( علیه السلام) هم از بارگاه الهی حق شفاعت می گیرند.
7- عن الطفیل بن ابی بن کعب عن ابیه انّ رسول الله ( صلی الله علیه و آله) قال اذا کان یوم القیامة کنت امام النبیین و خطیبهم و صاحب شفاعتهم غیر فخر.
از جناب ابن کعب روایت شده که رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: من در روز قیامت، امام همه ی انبیاء هستم و از طرف ایشان با خدایتعالی گفتگو می کنم و برای ایشان از خدایتعالی حق شفاعت خواهم گرفت و این مطلب را از سر فخر نمی گویم.

منابع:

1- جامع ترمذی، ج 5، ح 3613.
2- سنن ابن ماجه، ج 2، ح 4314.
3- المستدرک، کتاب الایمان، ج 1، ص 71.

دعای شفاعت پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله)

8- عن ابی هریره قال: قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله): لکل نبی دعوة فارید ان شاء الله أن أختبیء دعوتی شفاعة لامتی یوم القیامة. از جناب ابوهریره روایت شده است که رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: هر پیامبری دعایی مقبول دارد. من می خواهم [ان شاء الله] دعایم را محفوظ نگه دارم تا روز قیامت امتم را شفاعت کنم.

منابع:

1- صحیح بخاری، ج5، ح 5945.
2- همان کتاب، ج6، ح7036.
3- صحیح مسلم، ج1، ح 340.
4- سنن ابن ماجه، ج 2، ح 4307.

فائز شدن نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) به مقام محمود

قبلاً اقسام شفاعت را بیان کردیم و در مطلبی تحت عنوان شفاعت کبری روایتی را که از جناب انس وارد شده و متفّق علیه است آوردیم.
در آن روایت، با تفصیل زیاد این مطلب آمده است که چگونه روز قیامت مردم برای شفاعت، گروه گروه خدمت انبیاء خواهند رسید. ولی پاسخ همه این خواهد بود که مقام شفاعت مربوط به فرد دیگری است و در آخر، همه به صورت جمع به بارگاه نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) خواهند آمد تا [ حضرت] در بارگاه الهی شفاعت کنند. ایشان ( صلی الله علیه و آله) خواهند فرمود که بله این کار، کار من است. سپس شفاعت خواهند فرمود. در زیر، با همین مفهوم، حدیث دیگری می آوریم که از جناب عبدالله بن عمر( رضی الله) منقول است و در بخاری شریف در کتاب التفسیر آمده است. ملاحظه فرمائید:
9- عن آدم بن علی قال سمعت ابن عمر یقول ان الناس یصیرون یوم القیامة جثاً کل امة تتبع نبیها یقولون یا فلان اشفع یا فلان اشفع حتی تنتهی الشفاعة الی النبی ( صلی الله علیه و آله) فذلک یوم یبعثه الله المقام المحمود.
آدم بن علی گفته است که از جناب ابن عمر ( رضی الله) شنیدم که می گفت روز قیامت مردم گروه گروه به دنبال پیامبرشان راه خواهند افتاد و عرض خواهند کرد ای نبی! برای ما شفاعت فرمائید. ای نبی! برایمان شفاعت فرمائید. تا اینکه جستجوی شفاعت به نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) پایان خواهد پذیرفت. و این همان روزی است که خدایتعالی آن حضرت( صلی الله علیه و آله) را به مقام محمود فائز خواهد فرمود.

منبع:

صحیح بخاری ، ج 2، ص 686.
این حدیث شریف را امام احمد بن حنبل ( رح) در مسند خویش از:
1- جناب ابوهریره ( رضی الله)، ج2، ص 441، 444، 528 روایت کرده است.
2- امام بیهقی از کتاب شعب الایمان باب 8 فی حشر الناس بعد ما یبعثون من قبورهم، فصل فی اصحاب الکبائر اذا اوافو القیامه بلاتوبه، ج1، ص 282، ح 299 این حدیث را آورده است

بیان عمومیت شفاعت پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله)

شفیع المذنبین حضور رحمت عالم ( صلی الله علیه و آله) چون فائز به مقام محمودند، سرور اولین و آخرین هستند. همان گونه که نبوت ایشان ( صلی الله علیه و آله) نبوت عام است و به هیچ قبیله و قومی محدود نمی شود، شفاعت ایشان هم برای یک فرد یا جماعت نخواهد بود بلکه تمامی گناهکاران امّت را در بر می گیرد. پیش از این گفتیم که به جای بخشش نیمی از امت، شفاعت را برگزیدند. بنابراین، شفاعت ایشان ( صلی الله علیه و آله) عمومیت یافته است. در روایات زیر هم این گفته به اثبات می رسد:
10- عن عبدالله بن بشیر قال: قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله): ان جبرئیل أتانی الفاً فبشرنی ان الله قد اعطانی الشفاعة. قیل له یا رسول الله! فی بنی هاشم خاصة!؟ قال لا. قیل أ فی قریش عامةً؟ قال لا. قال أ فی امتک؟ قال: هی فی امتی للمذنبین المثقلین.
از جناب عبدالله بن بشیر ( رضی الله) روایت شده است که پیامبر ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: جبرئیل ( علیه السلام) هم اکنون نزدم آمد و خبر خوش به من داد که خدایتعالی حق شفاعت را به من عطا فرمود. عرض شد یا رسول الله آیا خاصّ بنی هاشم است؟ فرمودند خیر. عرض شد. برای قریش به طور عموم است؟ فرمودند خیر. عرض شد آیا این برای همه ی امّت شماست؟ فرمودند: این برای گناهکاران امّت من است. ( کنزالعمال، ج 14، ح 39103).
11. عن ام هانی قالت: قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله): ما بال اقوام یزعمون أنّ شفاعتی لاتنال اهل بیتی وان شفاعتی تنال جاء وحکم. جناب ام هانی گفته است که رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمودند پایان آن اقوام چه خواهد شد که گمان می کنند شفاعت من برای اهل بیتم سودبخش نخواهد بود؛ در حالی که تا به قبیله ی جاء و حکم خواهد رسید. [ بعضی اقوام را چه شده است که گمان می کنند شفاعتم به اهل بیتم نمی رسد ولی به این و آن می رسد. م.]

منابع:

– معجم الکبیر، ج 24، ص 1060.
– کنز العمال، ج 4، ح 39108.
پیرامون شفاعت عظمای نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) و امتیازات اختیار شفاعت ایشان ( صلی الله علیه و آله) در احادیث فوق همراه با مقداری شرح و بسط توضیحاتی داده شد. از این مباحث یک نکته به طور قطع و یقین به دست می آید که آن اینکه شفاعت امتیاز ویژه ی ایشان است و کسی هم پایه شان در این موضوع نیست. از شفاعت پیامبر خاتم ( صلی الله علیه و آله) تنها امّت مسلمان بهره مند نخواهد شد بلکه اعضای دیگر امت های پیشین هم از شفاعت ایشان ( صلی الله علیه و آله) سود خواهند برد. و آنان هم از بخشش و مغفرت بارگاه ربوبیّت به فیض خواهند رسید. شافع محشر شدن نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) و مقام رفیع شفاعت کبری که ایشان بدان نائل خواهند شد، بر این امر دلالت دارد. تمام مخلوقات در صحرای محشر، زیر پرچم شفاعت عظمای ایشان ( صلی الله علیه و آله) گرد خواهند آمد و این بزرگداشت و اعزاز منحصر به آن حضرت ( صلی الله علیه و آله) است و تمامی امّت های انبیا [ علیه السلام] در بارگاه پیامبر اسلام ( صلی الله علیه و آله) حاضر خواهند شد.
منبع مقاله:
القادری، دکتر محمد طاهر، (1390)، عقیده شفاعت، سید عبدالحسین رئیس السادات، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی- معاونت فرهنگی، چاپ اول.