1-وصیّت نامه ی مالی

حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) در روزهای پس از رحلت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، در مورد اموال موقوفه و شخصی خویش وصایایی داشت و بسیاری از اموالی را که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به وی رسیده بود، وقف کرد. نقل شده است:
بعد از رحلت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، عبّاس بن عبدالمطّلب، نزد دختر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) رفت و از وی خواست تا مقداری از اموال رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را برای پذیرایی از مهمان ها و مصارف دیگرش به وی بدهد، لیکن معلوم شد دختر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) همه ی آنها را در راه خدا وقف کرده و چیزی باقی نمانده است.
در اینجا دو نمونه از وصایای مالی آن حضرت را ذکر می کنیم.

1-1-حیطان سبعه

«حیطان سبعه»، باغ های هفت گانه ای بود که اطراف آن دیوار کشیده شده بود. بنا به روایتی، حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) وصیّت کرده بود تا این باغ ها وقف امور خیریّه شود. ابوبصیر می گوید:
خدمت امام باقر (علیه السّلام) رسیدم. او فرمود:«آیا وصیّت نامه ی مادرم فاطمه (علیهاالسّلام) را دیده ای؟» عرض کردم: نه. سپس درخواست کردم که آن را بر من بخواند. امام باقر (علیه السّلام) زنبیل کوچکی را آوردند و نوشته ای را در مقابلشان نهادند که درباره ی حیطان سبعه بود. در آن وصیّت نامه آمده بود:

«بسم الله الرحمن الرّحیم. هذا ما اَوصَت بِهِ فاطَمَةُ بِنتُ رَسولِ الله (صلی الله علیه وآله و سلم) اَوصَت بحوائطها السبعه: العواف و الدلال و البرقه و المثیب و الحُسنی و الصافیه و مالام ابراهیم اِلی علیٌ بن ابی طالب (علیه السّلام) فإن مضی علیّ فإلی الحسن فإن مضی الحسن فإلی الحسن فإن مضی الحسین فالی الاکبر من ولدی. شهدالله علی ذلک و المقداد بن الاسود و الزبیربن عوام و کتب علی بن ابی طالب (علیه السّلام)؛
به نام خداوند بخشنده مهربان، این، چیزی است که فاطمه، دختر محمّد رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) بدان وصیّت کرده است. فاطمه (علیهاالسّلام) وصیّت می کند به باغ های دیوار کشیده ی هفت گانه که عبارتند از: العواف، الدلال، البرقه، المثیب، الحسنی، الصافیه و مشربه امّ ابراهیم… که درآمد اینها باید در راه خدا برای نصرت اسلام مصرف شود. من وصیّ خود را علیّ بن ابی طالب (علیه السّلام) قرار می دهم. چنانچه او درگذشت، وصیّ من، فرزندم حسن است و اگر او درگذشت، فرزند دیگرم، حسین وصیّ من است و چنانچه حادثه ای برای او پیش آمد، بزرگترین فرزند پسر باقیمانده ام، آن را برعهده می گیرد. خداوند را بر این وصیّت شاهد می گیرم و همچنین مقداد بن اسود و زبیر بن عوام بر آن گواهی خواهند داد.»

امام باقر (علیه السّلام) فرمودند:
«مادرم فاطمه (علیهاالسّلام) این وصیّت را انجام داد و پدرم علیّ بن ابی طالب (علیه السّلام) آن را نوشت و برای همیشه باقی ماند.»(1)

1-2-أمّ العیال

امّ العیال از دیگر موقوفات حضرت فاطمه ی زهرا (علیهاالسّلام) است که بیست هزار نخل داشت و نیز میوه هایی چون لیمو، پرتقال و … در آن کشت می شد. حضرت فاطمه ی اطهر (علیهاالسّلام) آن را نیز وقف فقرا و سادات می کرد که در کتاب های عامّه و خاصّه چنین آمده است:

«أمُّ العَیالِ صَدَقَةِ فاطِمَةِ بِنتَ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)؛
امّ العیال، صدقة فاطمه دختر رسول خداست.»

حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) برای آن هم وصیّت نامه خاصّی نوشت؛ زیرا این منطقه از اهمیّت والایی برخوردار بود. امّ العیال امروز هم دارای چشمه های پرآب است و از مناطق سرسبز و ییلاقی به شمار می رود.(2)

2-وصیّت نامه الهی-سیاسی

آن حضرت وصایای شفاهی و غیر مکتوب نیز داشت و به حضرت امیرمؤمنان (علیه السّلام) سفارش هایی کرد که این وصیّت در آخرین ساعات عمر مطرح شد و فرازهای مختلفی دارد.

2-1- ای علی! مرا یاد کن

او در لحظه های واپسین زندگی به امیرمؤمنان، علی (علیه السّلام) فرمودند:

«یا اَبَاالحَسَنِ لَم یَبقَ لِی اِلّا رَمَقٌ مِنَ الحیاةِ وَ حَانَ زَمانُ الرَّحیلِ وَ الوِداعِ فَاستَمِع کَلامِی فَِانَّکَ لا تَسمَعُ بَعدَ ذلِکَ صَوتَ فاطِمَةَ أَبداً اوُصیکَ یا اَبَاالحَسَنِ اَن تَنسانِی وَ تَزُورَنی بَعدَ مَمَاتِی؛(3)
ای اباالحسن! برای من لحظه ای بیش از زندگانی نمانده و زمان کوچ و خداحافظی فرا رسیده است. سخنان مرا بشنو؛ زیرا پس از این صدای فاطمه را هرگز نخواهی شنید. ای اباالحسن! تو را وصیّت می کنم که مرا فراموش نکنی و پس از وفات من، همواره مرا زیارت کنی.»

2-2-خواندن قرآن

همچنین حضرت زهرا (علیهاالسّلام) در کلمات ارزشمند دیگری، به امام علی (علیه السّلام) وصیّت فرمود که:

«اِذا اَنا مِتُّ فَتَولَّ اَنتَ غُسلِی وَ جَهِّزِنی وَ صَلِّ عَلَیَّ وَ اَنزِلِنی قَبرِی وَ ألحِدنِی وَ سَوِّ التُّرابَ عَلَیَّ وَ اجلِس عِندَ رَأسِی قَبالَةَ وَجهِی فََاکثِر مِن تِلاوَةِ و الدُّعَاءِ فَِانَّها ساعَةٌ یَحتاجُ المَیِّتُ فِیها اِلی اُنسِ الاَحیاءِ وَ انَا اَستَودِعُکَ اللهَ تَعَالی و اُوصیِکَ فِی وَلَدی خَیراً؛(4)
وقتی وفات کردم، تو غسل و کفن مرا به عهده گیر و بر من نماز بگزار و مرا درون قبر گذاشته؛ دفنم کن و خاک را بر روی قبر من ریخته، سپس هموار ساز و بر بالینم رو به روی صورت من بنشین و زیاد قرآن بخوان و دعا کن؛ زیرا در چنین لحظه هایی مردگان به انس گرفتن با زندگان نیاز دارند. من تو را به خدا می سپارم و درباره ی فرزندانم سفارش نیکوکاری دارم.»

3-ازدواج با امامه

از وصایای دیگر حضرت زهرا (علیهاالسّلام) به امام علی (علیه السّلام)، توصیه به ازدواج با دختر خواهر فاطمه (علیهاالسّلام)، امامه بود که فرمودند:

«جَزاکَ اللهُ عَنِّی خَیرَ الجَزاءِ یَابنَ عَمِّ رَسولِ اللهِ اَوصیِکَ اَوَّلاً اَن تَتَزَوَّجَ بَعدی بِابنِةِ اُختِی اَمامَةَ فَِانَّها تَکونُ لِوَلِدِی مِثلِی فَاِنَّ الرَّجالَ لابُدَّ لَهُم مِنَ النِّساءِ؛(5)
ای پسر عموی پیامبر! خداوند تو را پاداش نیکو دهد. اوّلین وصیّت من به تو این است که چون مردان به زنان نیاز دارند، پس از من با دختر خواهرم امامه ازدواج کن؛ زیرا او همانند من با فرزندانم مهربان است.»

4-آنان را آگاه مساز!

حضرت زهرا (علیه السّلام) در تداوم مبارزات منفی علیه کودتاگران سقیفه، به امام علی (علیه السّلام) وصیّت کرد:

«إنِّی اُوصیِکَ اَن لایَلِیَ غُسلِی وَ کَفَنی سِواکَ وَ اِذا اَنَا مِتُّ فَادفِنِّی لَیلاً و لا تُوذِّنَّن بِی اَحَداً، وَلا تُؤذِنَّنَ بِی اَبابَکرِ وَ عُمَرَ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ رَسولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) اَن لا یُصَلِّیَ عَلَیَّ اَبوبَکرٍ وَ لا عُمَرُ؛(6)

همانا من تو را وصیّت می کنم که غسل و کفن کردن مرا کسی غیر از تو انجام ندهد و وقتی وفات کردم، مرا شب دفن کن و هیچ کس را خبر نکن و ابوبکر و عمر را نیز مطلّع نساز و تو را سوگند می دهم به حقّ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) که ابوبکر و عمر بر جنازه ی من نماز نخوانند.»
امام صادق (علیه السّلام) نقل فرمود که:
حضرت زهرا (علیهاالسّلام) در لحظه های آخر زندگی خطاب به حضرت علی (علیه السّلام) فرمودند:

«اِذا تَوَفَّیتُ لا تُعلِم اِلّا اُمَّ سَلَمَةَ وَ أُمَّ أَیمَنَ وَ فِضَّة وَ مِنَ الرِّجالِ أَبنَیَّ وَ العَبَّاسَ وَ سَلمانَ وَ عَمّاراً وَ المِقدادُ وَ اَباذَرَ وَ حُذیفَةَ وَ لا تُدفِنِّی اِلّا لَیلاً وَ لا تُعلِم قَبرِی اَحَداً؛(7)
وقتی وفات کردم به هیچ کس اطّلاع نده؛ جز اینکه از زنان به امّ سلمه، امّ ایمن و فضّه و از مردان، به دو فرزندم حسن و حسین (علیهم السّلام) و عبّاس، سلمان عمّار، مقداد، اباذر و حذیفه خبر ده. مرا دفن نکن، مگر در شب و قبر مرا به هیچ کس اطّلاع نده تا مخفی بماند.»

حضرت زهرا (علیهاالسّلام) به اسماء بنت عمیس فرمودند:

«یا أَسمَاءُ اِذا مِتُّ فَاغسِلینِی أنتَ وَ عَلِیُّ بنُ اَبِی طالبٍ (علیه السّلام) و لا تُدخِلِی عَلَیَّ اَحداً؛ (8)
ای اسماء! وقتی من از دنیا رفتم، تو و علی (علیه السّلام) مرا غسل دهید و هیچ کس را در کنار جنازه ی من راه ندهید.»

4-1- دشمن من و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را آگاه مکن!

همچنین آن حضرت خطاب به امیرالمؤمنین، علی (علیه السّلام) فرمودند:

«اُوصِیکَ اَن لا یَشهَدَ اَحدٌ جِنازَتِی مِن هَؤلاءِ الَّذینَ ظَلَمونِی وَ اخَذَوا حَقِّی فَانَّهُم عَدُوِّی وَ عُدوُّ رَسولِ اللهِ وَ لا تَترُک اَن یُصَلِّیَ عَلَیَّ اَحَدٌ مِنهُم وَ لا مِن اَتباعِهِم وَ ادفِنِّی فِی الَّیلِ اِذا هَدأت العُیُونُ وَ نَامَتِ الأبصارُ؛(9)
(ای علی) تو را وصیّت می کنم هیچ یک از آنان که به من ظلم روا داشتند و حقّ مرا غصب کردند، نباید در تشییع جنازه ی من شرکت کنند؛ زیرا آنان دشمنان من و دشمنان رسول خدا هستند و اجازه نده که فردی از آنها و پیروانشان بر من نماز بگزارد. مرا شب دفن کن؛ آن هنگام که چشم ها آرام گرفته و دیده ها به خواب فرو رفته باشند.»

5-وصیّت نامه مکتوب

سخنان حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) در آخرین لحظات با شوهر مظلومش به پایان رسید. او با ذکر شهادتین برای همیشه چشمان خود را بر روی دنیا بست و به دیار ابدی، نزد پدرش رسول گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) شتافت. حضرت علی (علیه السّلام)، به اطراف خانه ی خویش نگاه کرد. چشمش به بسته ای افتاد که از همسرش به یادگار مانده بود. آن را باز کرد و دید حضرت فاطمه (علیهاالسّلام)، چنین وصیّت کرده است:

«بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم. هذا ما اَوصَت بِهِ فاطِمَةُ بِنتُ رَسُولِ الله، اَوصَت وَ هِیَ تَشهَدُ أنَ لا الهَ اِلّا اللهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَ رسولُهُ وَ اَنَّ الجَنَّةَ حَقُّ وَ النّارَ حَقُّ وَ اَنَّ السّاعَةَ آتیَةُ لا رَیبَ فیها وَ اَنَّ اللهَ یَبعَثُ مَن فُی القُبورِ، یا عَلِیُّ اَنا فاطِمَةُ بِنتُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) زَوِّجنَی اللهَ مِنکَ لأکونَ لَکَ فِی الدُّنیا والاخِرَةِ، و اَنتَ اَولی بِی مِن غَیرِی. حَنِّطنی و غَسِّلنِی وَ کَفِّنِّی بِاللَّیلِ وَ صَلِّ عَلَیَّ وَ ادفِنِّی بِاللَّیلِ وَ لا تُعلِم اَحَداً وَ استَودِعُکَ اللهَ و اقرَءُ عَلی وُلدِی السَّلامَ اِلَی یَومِ القِیامَةِ؛(10)
به نام خداوند بخشنده مهربان. این وصیّت نامه ی فاطمه دختر رسول خداست و در حالی وصیّت می کند که شهادت می دهم خدایی جز خدای یگانه نیست و محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) بنده و پیامبر اوست و بهشت، حق است و آتش جهنّم، حق است و همانا روز قیامت فرا خواهد رسید و شکّی در آن نیست و خداوند مردگان را از قبر زنده کرده، وارد محشر می فرماید.

ای علی! من فاطمه، دختر محمّد هستم، خدا مرا به ازدواج تو درآورد تا در دنیا و آخرت برای تو باشم. تو از دیگران بر من سزاوارتری. حنوط، غسل و کفن کردن مرا در شب به انجام رسان و شب بر من نماز بگزار و شب مرا دفن کن و به هیچ کس اطّلاع نده. تو را به خدا می سپارم و بر فرزندانم تا روز قیامت سلام و درود می فرستم».

پی‌نوشت‌ها:

1. کلینی، محمّد بن یعقوب، فروع کافی، ج7، ص، 48، ح5؛ بحارالأنوار، ج43، ص 235.
2. البلادی، عاتق بن غیث، معجم معالم الحجاز، ج6، ص 194.
3. ر.ک: کتاب زهرة الرّیاض کوکب الدّری، ج1، ص 253.
4. بحارالأنوار، ج79، ص 27.
5. بحارالأنوار، ج43، ص 217؛ علل الشّرایع، ج1، ص 188.
6. روضة الواعظین، ذکر حدیثاً فی مرض فاطمه، ص 130.
7. دلائل الامامة، ص 44؛ بحارالأنوار، ج78، ص 310.
8. ذخائرالعقبی، ص 53.
9. بحارالأنوار، ج43، ص 209؛ ج78؛ ص 253.
10. کتاب عوالم، ج11، ص 514؛ بحارالأنوار، ج43، ص 314.

منبع مقاله: واحد پژوهش مؤسسه فرهنگی موعود عصر(عج)، (1391)، بدانید من فاطمه هستم، تهران: موعود عصر، چاپ اول.