زیارت قبور، مایه احترام صاحبان آنهاست. بر این اساس زیارت قبور کفار، فساق و منافقین مطلوب و پسندیده نیست زیرا:
الف-زیارت قبور، یکی از جلوه های احترام به شخص متوفی است.
ب- زیارت اهل قبور از عوامل رهایی از بند غفلت و دنیازدگی برای بازماندگان می باشد.
ج- دعاهای آدمی در کنار قبور (نیکان، صلحا و معصومین و …) زودتر مورد اجابت درگاه خداوند متعال واقع می شود.
نتیجه: زیارت قبور هرگز جنبه قبرپرستی ندارد. اگر چنین بود رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بدان تشویق نمی کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم فرمود:
«زوروا القبور و لا تقولوا هجراً»(1)
«به زیارت قبور بشتابید و در کنار آنها جز کلام خداپسند بر زبان نیاورید».
سمهودی یکی از علماء مشهور اهل سنت می نویسد:
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در برابر قبور شهداء اُحُد ایستاد، به آنان سلام داده و فرمود:
«فلن یسلّم علیهم احد ما قامت السماوات و الارض الا ردّوا علیه».
«تا آسمانها و زمین برقرارند، کسی به شهدا اُحد سلام نمی دهد جز آنکه آنان پاسخ او را می دهند».
سپس فرمود:
«هؤلاء اصحابی، اشهد لهم یوم القیامه».
«اینان اصحاب من هستند، و به این مسأله در قیامت گواهی می دهم».
ابوبکر که در کنار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ایستاده بود گفت: مگر ما اصحاب شما نیستیم؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«ولکن لا ادری کیف تکونون بعدی، انهم حرجوا من الین خماصاً».
«نمی دانم سرنوشت شما پس از من چه خواهد شد، ولی اینان عاقبت به خیر شدند».(2)
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم همواره به زیارت شهدای اُحُد رفت. همچنین فاطمه زهرا، امیرمؤمنان و ائمه معصومین علیه السلام و نیز بزرگان صحابه به زیارت اهل قبور به ویژه، زیارت شهدای اُحُد می رفتند.
در سیره عملی حضرت زهرا دختر گرامی حضرت رسول صلی الله علی و اله و سلم آمده است:
«کانت تزور قبر حمزه علیه السلام ترمّه و تصلحه و قد تعلمه بحجر»(3).
«فاطمه زهرا علیها السلام قبر حضرت حمزه علیه السلام را زیارت کرده، ترمیم می کرد و اصلاح می نمود، آنگاه با سنگهایی آن قبر را علامت گذاری می کرد».
صاحب «المغازی» یادآور می شود: فاطمه علیها السلام در هفته دو یا سه بار به زیارت مزار شهدای اُحُد می رفت و برای آنان می گریست.
«نووی دمشقی»(4) از بُریده نقل می کند:
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم به یاران تعلیم داد که چگونه به زیارت قبور اموات بشتابند و نیز تعلیم داد که در آنجا چه بخوانند. از جمله اینکه فرمود کنار قبور اموات بخوانند:
«السّلام علیکم اهل الدیار من المؤمنین و المسلمین و انّا ان شاء الله بکم لاحقون نسأل الله لنا و لکم العافیه».
دمشقی می افزاید: این حدیث را مسلم در صحیح نیز نقل نموده است. همچنین راز تجویز و تحریض زیارت قبور را می توان در بیانی دیگر از رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم نیز جویا باشد، آنجا که فرمود:
«اکثروا ذکرهادم اللذات (یعنی الموت)(5)».
«همواره به یاد نابودکننده لذّات غفلت آور باشید، و آن چیزی جز مرگ نیست».
آمدن فاطمه زهرا علیها السلام کنار قبر پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم (6) و نیز سفر زیارتی بلال به سوی قبر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم (7) در کتب معتبر اهل سنت دیده می شود.
قابل ذکر است که این مسأله اختصاص به زیارت قبر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم ندارد، بلک همه اموات، نیز این چنین اند.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«هیچ کس به زیارت قبر برادر مؤمن خود نمی رود جز آن که صاحب قبر جواب سلام او را می دهد».
سمهودی پس از نقل این حدیث می نویسد:
وقتی مردم عادی این چنین باشد، پس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چگونه است(8)؛ یعنی نمی توان گفت که او پاسخ سلام زوار خود را نمی دهد و به آنان توجه ندارد. سمهودی در این جا یادآور می شود:
«اجماع و اتفاق دیدگاه های علماء امت بر آن است که زیارت قبور برای مردان، مستحب است ولی برای زنان بعضی مستحب می دانند و بعضی نمی دانند، البته در باب زیارت قبر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم این امتیاز موجود است که زیارت آن برای زنان نیز مستحب است».(9)
تشویق به زیارت اهل قبور، مطابق جهان بینی اصیل اسلامی است. در بینش اسلامی، انسان نه تنها پس از مردن دست از زندگانی نمی شوید، بلکه به زندگانی متکامل تری روی می آورد، مردگان، اگر چه به ظاهر از ما جدایند، لکن می توانند از رفتار و کردار ما مطلع گردند، و در صورت لزوم برخورد مناسب نیز داشته باشند.(10)

برخی از موارد زیارت قبور توسط برجستگان صدر اسلام

1) زیارت قبر مادر:

پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم به زیارت قبر مادرش آمنه می رفت و برای او به شدت متأثر گشته و اشک می ریخت.
«… ان النبی [صلی الله علیه و آله و سلم] زار قبر امه فی الف مقنع فمارئی اکثر باکیاً من ذلک الیوم(11)».
«… پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، به همراه هزار نفر به زیارت قبر مادرش رفت و مانند آن روز دیگر هیچ گاه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را ندیده بودند که بگرید.»

2) زیارت شهدای اُحُد:

روزی پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم به قبور زیارت شهدای اُحُد رفت و خطاب به خداوند عرضه داشت:
«پروردگارا، بنده و پیامبرت گواهی می دهد که اینان شهیدان اند و گواهی می دهد که هر کس که به زیارت آنان برود و بر آنان سلام دهد تا روز قیامت آنان پاسخ سلام را خواهند داد».(12)
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برای زیارت شهدای اُحد، به ویژه حضرت حمزه علیه السلام، تأکید خاصی داشت، آن حضرت فرمود:
«من زارنی و لم یزر عمّی حمزه فقد جفانی(13)».
«کسی که مرا زیارت کند ولی عمویم حمزه را زیارت نکند بر من ستم کرده است».

3) تأکید بر زیارت قبور:

حاکم نیشابوری در «مستدرک» می نویسد:
«عن ابی ذر رضی الله عنه قال: قال لی رسول الله [صلی الله علیه و آله و سلم]، زرالقبور تذکر بهالاخره(14)».
«ابوذر گفت: پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: به زیارت قبور بشتابید، زیرا مایه یادآوری آخرت است».

4) زیارت قبور توسط حضرت فاطمه علیها السلام:

همچنین حاکم نیشابوری در «مستدرک» نقل می کند:
«ان فاطمه بنت النبی [صلی الله علیه و آله و سلم] کانت تزور قبر حمزه کل جمعه فتصلی و تبکی عنده(15)».
«فاطمه علیها السلام دختر پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم همیشه هر جمعه به زیارت قبر حمزه می رفت، برای او درود می فرستاد و برایش اشک می ریخت».

5) زیارت قبور توسط عایشه:

همچنین حاکم نیشابوری در «مستدرک»(16) می نویسد:
در سال53 ه عبدالرحمن بن ابی بکر در مکه از دنیا رفت، همان سال عایشه به منظور انجام حج به مکه رفت.
«فلمّا حجت عایشه اتت قبره فبکت…».
پس از اعمال حج در کنار قبر عبدالرحمن رفت و گریست. عبدالرحمن از کسانی است که همراه عایشه در جنگ جمل شرکت داشت.
همچنین حاکم نیشابوری در «مستدرک»(17) نقل می کند که:
روزی عایشه از زیارت قبور باز می گشت و به او گفته شد که مگر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از زیارت قبور نهی نکرد؟
پاسخ داد:
«نعم. کان نهی، ثم امر بزیارتها».
«بلی، نهی کرد ولی بعداً بدان امر نمود».

پی نوشت ها :

1. مجمع الزوائد، هیثمی، ج3، ص 58.
2. وفاء الوفاء، سمهودی، ج3،ص 931.
3. مغازی، ج1، ص 313، وفاء الوفاء، ج3، ص 923.
4. «نووی دمشقی» یکی از علماء اهل سنت است و این حدیث را در کتاب معروف خود «ریاض الصالحین» ص 111، ح 585 آورده است.
5. صحیح ترمذی، ج4، ص 479، ح 2307؛ صحیح ابن ماجه، ج2، ص 1422، ح 4258؛ مجمع الزوائد الهیثمی، ج10، ص 308؛ مسند احمد، ج2، ص 568، ح 7865؛ ریاض الصالحین، دمشقی، ص 110، ح 581؛ و …
6. اخرج الحافظ ابن عساکر فی «التحفه» من طریق طاهرین یحیی الحسین قال: حدثنی ابن عن جدّی عن جعفر بن محمد عن ابیه عن علی رضی الله تعالی عنه قال: «لمّا رمس رسول الله جاءت فاطمه رضی الله عنها فوقفت علی قبره و اخذت قبضهً من تراب القبر و وضعت علی عینیها وبکت و انشأت تقول:
ماذا علی من شمّ تربه احمد
ان لا یشمّ مدی الزمان غوالیا
صبّت علیّ مصائب لوانها
صبّت علی الایام عدن لیالیا
حافظ بن عساکر در «التحفه» از طاهر بن یحیی الحسین نقل می کند که گفت: پدرم مرا از کلام جدش، از جعفر بن محمد، از پدرش علی علیه السلام آگاه کرد که فرمود: آن هنگام که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در قبر گذاشتیم، حضرت فاطمه صلی الله علیه و آله و سلم بر بالای قبر پدر ایستاد و مقداری از خاک آن را برداشت و آن را روی چشمانش گذاشت و گریست و سپس این ابیات را زمزمه کرد: آن کس که ترتب احمد را استشمام کرد، تا آخر نیازی به استشمام بوی خوش ندارد.
بلاهایی بر من نازل شد که اگر بر روزگار نازل می شد، روزها دیگر طلوع نمی کردند و همیشه شب باقی می ماند.
(الغدیر، ج5، ص 147).
7. عن ابی الدّرداء قال: انّ بلالاً (مؤذن النّبی صلی الله علیه و آله و سلم) رأی فی منامه رسول الله [صلی الله علیه و آله و سلم] و هو یقول«ما هذه الجفوه یا بلال؟ اما ان لک ان تزورنی یا بلال؟! فانتبه حزیناً و جلا خائفاً فرکب راحلته و قصد المدینه فاتی قبر النّبی [صلی الله علیه و آله و سلم] فجعل یبکی عنده و یمرّغ وجهه علیه فاقبل الحسن و الحسین رضی الله عنهم فجعل یغمّهما و یقبّلها الحدیث».
ابوالدّرداء نقل می کند که: بلال(مؤذن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) شبی در خواب رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم را دید که به وی می فرمود: این هجر و فراق برای چیست؟ ای بلال چرا به زیارت من نمی آیی؟ بلال از خواب برخاست در حالی که ترس و وحشت او را فراگرفته بود، روز بعد به سمت مدینه سفر کرد و هنگامی که به قبر پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم رسید، شروع کرد به گریستن و صورت خود را روی قبر آن حضرت گذاشت، و در این هنگام امام حسن و حسین علیها السلام به سمت وی آمدند و روی آنها را در آغوش کشید و می بوسید الحدیث».
ابن عساکر این جریان را در تاریخ مدینه دمشق نقل کرده است (الغدیر، ج5، ص 147).
و در ریاض الصالحین، دمشقی ص 1042 آمده است:
قال رسول الله [صلی الله علیه وآله و سلم]:
«من حج فزار قبری بعد وفاتی کان لمن زارنی فی حیاتی. و قال: من حج البیت و لم یزرنی فقد جفانی».
«پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: هر کس بعد از وفاتم به حج برود و به زیارت قبر من بیاید، گویی که مرا در مدت زندگیم زیارت کرده است. و هر کس که به حج بیاید و به زیارت قبر من نیاید، مرا ترک کرده است».
قال رسول الله [صلی الله علیه و آله و سلم]:
«من زار قبری حلبت له شفاعتی-من زار قبری وجبت له شفاعتی».
رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم فرمود: «هر کس به زبارت قبر من بیاید، شفاعتش را خواهم کرد-شفاعتش بر من واجب خواهد بود».
قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
«من زارنی فی المدینه، کنت له شهیداً و شفیعاً».
رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم فرمود: «هر کس که قبر مرا در شهر مدینه زیارت کند، من نیز او را زیارت کرده و شفاعتش خواهم نمود».
قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم]:
«من زارنی بعد موتی فکانما زارنی فی حیاتی و انا حیّ و من زارنی کنت له شهیداً و شفیعاً یوم القیامه».
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «هر کس که بعد از وفاتم به زیارتم بیاید گویی به زیارت من آمده، آن زمانی که من در قید حیات بوده ام. و هر کس که مرا زیارت کند من نیز او را زیارت کرده و شفاعتش را در روز قیامت خواهم نمود».
8. «ما من احد یمرّ بقبر اخیه المؤمن کان یعرفه فیسلم علیه الّا عرفه و ردّ علیه السلام (اذا کان هذا فی آحاد المسلمین فکیف سید المرسلین[صلی الله علیه و آله و سلم]؟)».
«اگر کسی از قبر آشنایی رد شود و بر او سلام دهد آن مرده نیز جواب سلام وی را می دهد(در جایی که یکی مسلمانی از دنیا رفته، بتواند جواب سلام کسی که به زیارت قبر او رفته است را بدهد، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به طریق اولی قادر به جنین کاری خواهد بود)».
9. سمهودی در کتاب معروف خود «وفاء الوفاء» می نویسد:
«فاجمع العلماء علی استحباب زیاره القبور للرجال کما حکاه النووی … و قد اختلفوا فی النساء و قد امتاز القبر الشریف بالادله الخاصه و لهذا اقول: انه لا فرق ی زیارته بین الرجال و النساء».
«نظر علما بر این است که زیارت قبر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، توسط مردان امری مستحب است همان گونه که نووی گفته است. و در مورد زنان با یکدیگر اختلاف دارند، ولی به دلایل خاصی قبر آن حضرت دارای امتیاز ویژه ای است و به همین خاطر، هیچ تفاوتی بین زن و مرد در زیارت قبر شریف آن حضرت نیست».
(الغدیر، ج5، کلمات الاعلام، ص 115).
10. ر.ک: مجمع الزوائد، هیثمی،ج3، ص 57-60.
11. مستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، ج1، ص 375.
«… زار النبی [صلی الله علیه و آله و سلم] قبر امه فی الف مقنع فلم یرباکیاً من یومئذ».
«… پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم، به همراه هزار نفر به زیارت قبر مادرش رفت و مانند آن روز دیگر هیچ گاه پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم را ندیده بودند که بگرید.»
«… زار رسول الله [صلی الله علیه و آله و سلم] قبر امه فبکی و ابکی من حوله».
«… پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به زیارت قبر مادرش رفت و گریست و اطرافیان خود را نیز گریاند».
و نیز آن حضرت فرمود:
«فزوروا القبور فانها تذکرالموت».(مستدرک، حاکم، ج1، ص 375).
به زیارت قبرها بروید چرا که شما را به یاد مرگ می اندازند».
12. مستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، ج3، ص 29 و ج2، ص 248.
«ان النبی [صلی الله علیه و آله و سلم] زار قبور الشهداء باحُد فقال: «اللهم ان عبدک و نبیک یشهد ان هؤلاء شهداء و انه من زارهم و سلم علیهم الی یوم القیامه ردّوا علیه».
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم، به زیارت قبر شهدای احد رفت و به خداوند عرضه داشت: «بار خدایا این بنده و رسول تو شهادت می دهد که این افراد شهید هستند و هر کس آنها را زیارت کند و به آنها سلام دهد تا روز قیامت، آنها نیز جواب وی را خواهند داد.»
«عن ابی هریره، ان رسول الله [صلی الله علیه و آله و سلم] حین انصرف من اُحُد مرّ علی مصعب بن عمیر و هو مقتول علی طریقه فوقف علیه رسول الله [صلی الله علیه و اله و سلم] و دعاله ثم قرا هذه الایه، من المؤمنین رجال صدقوا ما عاهدوالله علیه فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر و ما بدّلوا تبدیلا»(سوره احزاب، آیه 23).
ثم قال رسول الله [صلی الله علیه و آله و سلم]:«اشهد ان هؤلاء شهداء عندالله یوم القیامه فاتوهم و زوروهم و الذی نفسی بیده لا یسلم علیهم احد الی یوم القیامه الا ردّوا علیه».
«از ابوهریره نقل است که پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم هنگام غزوه اُحد در وقت عقب نشینی از کنار مصعب بن عمیر که شهید شده بود گذشت، پیامبراکرم صلی الله علیه و اله و سلم ، بر بالای سر وی ایستاد و برای وی دعا کرد و این آیه را تلاوت نمود: از مؤمنین مردانی هستند که به وعده خود نسبت به خداوند عمل کردند و کسانی که در این راه جانشان ا از دست دادند و عده ای نیز منتظر هستند و هیچ گاه نظر خود را تغییر نداده اند».
سپس رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: « شهادت می دهم که اینها شهید هستند پس به زیارت آنها بروید و قسم به او که جان من در دست اوست که هر کس از امروز تا روز قیامت آنها را زیارت کند و سلام دهد جواب او را خواهند داد.»
13. سفینه البحار، محدث قمی، ماده «حمز».
14. مستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، ج1، ص 377 و ج4، ص 330.
15. مستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، ج1، ص 377 و ج3، ص 28.
16. همان، ج3، ص 476.
17. همان، ج1، ص 376.

منبع : تهرانی، حسین؛ (1427 ه.ق)، سؤالات ما شامل 313 سؤال پیرامون مسائل اعتقادی، کلامی، فقهی، تفسیری و تاریخی، قم: نشر حاذق، چاپ دوم(1427ه.ق).