دورویی، بیماری رایج این روزهاست علما برای درمانش چه راهکاری دارند؟

دورویی و نفاق به قدری از نظر اسلام و پیشوایان دینی سرزنش شده که خداوند در آیات ابتدایی سوره بقره، 3 آیه را به ویژگی های پرهیزکاران، 2 آیه را به خصوصیت های کفار و پس از آن 13 آیه را به مشخصات دورویان اختصاص داده، علاوه بر این، یک سوره هم به نام منافقون نازل و در آیات بسیاری از کتاب خدا به بیماری دورویی و نفاق و نشانه های آن اشاره هایی شده که مرور آنها انسان را به تأمل وامی دارد. این همه سفارش و گزارش قرآن از احوال دورویان حاکی از خطرناکی بیماری دوررویی و آثار مخرب آن در زندگی است. اگر به این عارضه اخلاقی دچارید و راه رهایی از آن را نمی دانید، علما در مطلب زیر راه های خوبی برایتان دارند.

1. دورویی از نگاه قرآن و امام علی (ع)

توکل کن!
بعضی ها عادت دارند در گفتگو با افراد مختلف، شخصیت های متفاوت و گاه متضادی از خود بروز دهند. اینها در حضور افراد به گونه ای سخن می گویند و پشت سر آنان به گونه ای دیگر حرف می زنند تا از این طریق به منافع خود برسند. این کار نشان دهنده نفاق و دورویی این افراد بوده و عاملی برای سلب اعتماد عمومی است.
امیرالمؤمنین (ع) در خطبه 194 نهج البلاغه در توصیف منافقین مطالب جالبی دارند که با خواندن آنها، به لایه های عمیق تری از این صفت زشت خواهیم رسید. حضرت در این خطبه راه علاج این صفت زشت اخلاقی را توکل به خدا دانسته اند. با توکل به خدا و ایمان به قدرت او در اداره امور، دیگر نیازی نیست هر روز به رنگی درآییم و از هر وسیله ای برای فریب دیگران بهره بگیریم. از ویژگی های منافقین این است که در ایمان به خداوند متعال ضعیف هستند در حالی که با تقویت بنیه های معنوی و ایمان به خدا می توان این صفت زشت اخلاقی را برطرف کرد. واقعاً چرا عده ای برای رسیدن به منافع دنیایی و زودگذر تن به دورویی می دهند؟ خداوند در آیه 22 سوره ذاریات آورده است: «[خداوند] به هر کسی هر آنچه را بخواهد می بخشد». همچنین در آیه 107 سوره یونس می فرماید: «به هر کس بخواهد سودی رساند، کسی را یارای بازداشتن آن نیست». افرادی که به این پیام ها ایمان دارند و همه چیز را در دستان پرقدرت خداوند می بینند، برای امور پست و ناچیز تن به ذلت نمی دهند و همیشه چشم امیدشان به خداست و به او توکل می کنند.

2. امام خمینی(ره)

حرف هایمان را در ظاهر و باطن یکی کنیم
امام خمینی (ره) درمان دورویی را از دو طریق ممکن می دانند: «تفکر در مفاسد دنیوی و اخروی که به دنبال انجام این رذیله به وجود می آید؛ اینکه در دنیا اگر مردم، آدمی را به نفاق و دورویی بشناسند و او به این صفت زشت معرفی شود، از چشم مردم می افتد و رسوایی خاص و عام می شود. او را از مجالس شان طرد و شخصیت او را دچار تشویش و پریشان حالی می کنند. در آخرت هم نیتش آشکار می شود و با منافقین و شیاطین محشور خواهد شد. راه دیگر برای دور شدن از این صفت زشت، جدیت و تلاش در عمل است؛ اینکه انسان مدتی مراقب کارهای خودش باشد و حرف ها و عملکردهایش را در ظاهر و باطن یکسان کند. مهم تر از همه از خداوند کمک بگیرد تا بتواند بر نفسش مسلط شود».

3. آیت الله مصباح یزدی

کفه ترازوی خوبی هایمان سنگین تر شود.
خطرناک ترین و پست ترین گروه های اجتماعی در بعد اخلاق، منافقین هستند. خطر نفاق برای جامعه، از خطر هر دشمنی بیشتر است؛ کما اینکه گفته اند: «کافر شمشیر را از رو می بندد و منافق از پشت ضربه می زند.»
آیت الله محمدتقی مصباح یزدی، توجه به عقوبات دنیوی و اخروی را مهم ترین راه درمان این رذیله اخلاقی می داند و می گوید: «راه دفع این عادت ناپسند این است که در بدی عاقبت و سرانجام این رفتار در دنیا و آخرت فکر کنیم. اگر انسان به عواقب سوء نفاق بیندیشد، درخواهد یافت که باعث رنج و هلاکت خویش و ضرر دیگران شده و خود را در دنیا دچار حزن و سرگردانی کرده است و آخرت خویش را از دست داده و موجبات خشم خداوند را فراهم آورده است. هر کسی آنقدر مال و روزی که برای او مقدر شده از خدای سبحان دریافت می کند و هر که تقوای الهی داشته باشد و به خدا توکل کند، خداوند در کارش گشایش ایجاد می کند و اگر شیطان او را گول بزند و به تحصیل در آمدهای پلید و حرام بپردازد، بیش از آنچه مقدر است، به او نخواهد رسید و در آخرت بدبخت و بیچاره خواهد شد».
او همچنین تقویت فضایل را به عنوان راهکار دیگری معرفی می کند و در توضیح آن به صورت مختصر می گوید: «هر قدر کفه فضایل سنگین تر شود، کفه رذایل سبک تر و بی وزن تر می شود. بنابراین باید در تقویت فضایل و انجام عبادات سخت کوشش کنیم تا گرفتار رذایل اخلاقی نشویم».

4. علامه محمدباقر مجلسی

نظر دیگران بر ایمان اهمیتی نداشته باشد.
از دلایلی که افراد به دورویی و نفاق روی می آورند، میل به ستایش خواهی، خودنمایی، جلب توجه کردن، سرشناس شدن و مقبولیت اجتماعی است. علامه محمد باقر مجلسی در کتاب «بحار الانوار» نوشته است: «کوتاه ترین راه عقلی برای رسیدن به اخلاص و ریشه کن کردن «دورویی»، تقویت توحید در دل است. منظور از توحید، توحید افعالی است؛ یعنی انسان باور کند که فاعل و موثری در عالم جز خداوند نیست. اگر برای ما روشن شود که هیچکس به غیر از خدا منشاء اثری نیست و بفهمیم که رزق، عطا، منع، غنا، فقر، مرض، سلامتی، ذلت، عزت، زندگی، مرگ و… همه در دست خداوند است و هر چه در جهان هست، مقهور امر حاکم بی شریک است، دیگر دل به دیگران نمی بندیم و خودنمایی در مقابل دیگران برایمان لذتی نخواهد داشت».
این چهره بزرگ علمی و دینی دنیای اسلام در ادامه این گونه نوشته است: «انسان عاقل به کاری که برای او نفعی ندارد، رغبت پیدا نمی کند و به امری که به حال او ضرر رساند، بی میل است. برای او رضا و خشنودی آدمیان زودگذر و ناپایدار است و دل بستن به تعریف یا دلگیر شدن از نکوهش مردم فایده ای ندارد. به علاوه اینکه نظر مردم به اندک چیزی متغیر می شود. بنابراین اخلاص و چشم نداشتن به مخلوقات و امید و اعتماد به خداوند، اطمینان و آرامش دل را افزون می کند».

5. شیخ عباس قمی

خودمان را تنبیه یا تشویق کنیم.
کسانی که برای بقا در پست و مقام خود را در برابر هر کسی سر فرود می آورند و از ترس اینکه مبادا حقوق و مزایا و میز ریاست شان از دست برود، برخلاف عقیده و میل باطنی خود موضع می گیرند، ایمانشان به خدای بزرگ بسیار ضعیف است زیرا انسان مومن از کسی جز خدا نمی ترسد و به کسی غیر از او دل نمی بندد. شیخ عباس قمی در کتاب «معراج السعاده» چند راهکار برای درمان نفاق و دورویی وارائه کرده: «دورویی لذتی آنی بوده و رضایت مخلوق را در پی دارد؛ بنابراین هر دو زود تمام می شوند ولی اخلاص لذتی عقلی بوده و رضایت خداوند و کمال فرد را در پی دارد که جاوید و ماندگار است. راهکاری که شیخ عباس قمی پیشنهاد می کند، دعا و توسل به اهل بیت (علیهم السلام) برای خلاصی از شر شیطان و هوای نفس و درخواست توفیق عمل خالصانه از خداوند متعال است. مطمئن باشید تکرار ذکر صلوات و لا اله الا الله، وجود خداوند متعال را در قلب و روح ما زنده نگه می دارد و عاملی برای رهایی از رفتار دوگانه می شود. راه دیگر، افزایش بینش و آگاهی درباره هدف خلقت و صفات خدا و تفکر و تأمل درباره این موضوعات است که باعث می شود به فانی بودن دنیا وگذرا بودن این امور پی ببریم و دیگر برای دستیابی هر چه بیشتر آن حرص و آز نداشته باشیم. راه دیگر، معاشرت با افراد مخلص است که باعث تقویت روحی انسان می شود و خود یک الگوی عملی زنده برای رفتارهای ماست. آخرین راه درمان هم خود تشویقی هنگام انجام عمل خالصانه و خودتنبیهی هنگام تظاهر است».

6. آیت الله مجتهدی تهرانی

پایتان را اندازه گلیم تان دراز کنید!
بپذیرید دورویی نوعی سفاهت است که انسان خط زندگی خود را مشخص نمی کند و برای اینکه پیشرفت کند، میان هر گروهی که می رود به رنگ همان گروه درمی آید. حجت الاسلام شاکر برخوردار(از شاگردان آیت الله مجتهدی) درباره راه درمان این رذیله اخلاقی به نقل از استادش می گوید: «گاهی رو آوردن به نفاق و دورویی ناشی از زیاده خواهی است. بعضی افراد به دلیل اینکه زیاده طلب هستند و می خواهند پا را از گلیم خود درازتر کنند، برای رسیدن به اهدافشان، به هر وسیله ای از جمله نفاق متوسل می شوند. در حالی که قناعت پیشگی انسان را از بسیاری امور از جمله نفاق و چاپلوسی بازمی دارد». او ضعف در شخصیت افراد را عامل دیگری برای رو آوردن آنها به دورویی می داند و راه رفع این صفت زشت اخلاقی را تقویت شخصیت فردی و اجتماعی بیان می کند؛ «در بعضی موارد دورویی ریشه در ضعف شخصیت فردی و اجتماعی بیان می کند؛ «در بعضی موارد دورویی ریشه در ضعف شخصیت فردی یا اجتماعی افراد دارد. این عده چون خود را پست و حقیر می دانند، به هر کاری دست می زنند در حالی که برای رفع این مشکل، باید شخصیت شان را تقویت و ارزش و کرامت شان را به آنان گوشزد کرد».

7. آیت الله یثربی

نتایج شومش را یادآوری کنیم.
توجه به آخر و عاقبت دنیوی و اخروی هر کاری، بهترین دلیل برای انجام دادن یا انجام ندادن آن محسوب می شود. حجت الاسلام علی الماسی، از شاگردان آیت الله یثربی به نقل از استاد خود راه درمان دورویی و نفاق را این طور بازگو می کند: «آگاهی دادن و توجه به پیامدهای ناخوشایند دورویی، شیوه ای موثر در درمان این بیماری به شمار می رود. محرومیت از هدایت الهی، ناتوانی از چشیدن طعم ایمان، فرو افتادن در گرداب کفر، مسخ شدن در روز قیامت، سقوط در آتش دوزخ، دوری از جوانمردی و حیا، بی اعتمادی دیگران، ذلت و آثار شوم دیگر همه و همه از پیامدهایی هستند که یادآوری مداوم آنها شخص مبتلا به نفاق را در درمان این بیماری یاری می کنند. غفلت از پیامدهای زشت و ناخوشایند این رذیلت های اخلاقی، از مهم ترین عوامل گرفتاری انسان به آنهاست که با یاد آوری، می توان آنها را برطرف کرد».
منبع: همشهری آیه 7