علما و بزرگان دین برای کنترل عصبانیت چه راهکارهایی ارائه می دهند؟

از قدیم رسم بر این بود که هر کس عصبانی می شد و به قول معروف کنترل رفتارش را از دست می داد فوراً یک لیوان آب سرد دستش می دادند و او را مجبور می کردند آن را سر بکشد تا کمی آرام شود. ولی بهتر است به جای درمان به پیشگیری فکر کنیم و کارهایی انجام دهیم که بتوانیم خشم و عصبانیت مان را کنترل کنیم. بسیاری از علمای دین توصیه کرده اند قبل از آنکه آتش غضب زبانه بکشد و گوشت و خون انسان را فرا بگیرد، باید جلوی آن گرفته شود چرا که خاموش کردن آن قبل از دامنه دارشدنش راحت تر است. راهکارهای بسیاری در احادیث و روایات آمده که با انجام آنها می توان خشم و غضب خویش را کنترل کنیم.

1. ثقه الاسلام کلینی

چرتکه بیندازید

قبل از آنکه شعله های آتش خشم بر قلب و جان ما چیره شوند و آن را احاطه کنند خوب است درباره آثار زیانبار آن بیندیشیم و مرتب به خود بگوییم: «غضب خرمن ایمان را به آتش کشیده و دنیا و آخرت انسان را به باد فنا می دهد. غضب دوستی ها را کم و دشمنی ها را زیاد می کند. غضب ما را در معرض آتش خشم خدا قرار می دهد. غضب عمر را کوتاه و سلامتی انسان را به خطر می اندازد.» مطمئنا این تلقین های مثبت کم کم بر جان آدمی اثر گذاشته و دل را آرام می کنند.
اما مهم ترین راهکار را ثقه الاسلام کلینی در صفحه 304 کتاب «کافی» آورده است؛ « یادآوری عذاب الهی، گستردگی قدرت و حاکمیت او و اینکه توانایی انسان بر کسی که مورد خشم او قرار گرفته در برابر قدرت لایزال خداوند ناچیز است و نیاز فرد خشمگین به عفو و اغماض الهی به مراتب بیشتر از نیاز مردم به عفو اوست. در این زمینه امام صادق (ع) چنین می فرمایند: «در تورات نوشته شده ای فرزند آدم! مرا (خداوند) به هنگام خشم خویش به یاد آور تا تو را به هنگام خشم خود (خداوند) یاد آورم و گناهت را بر تو ببخشم.»

2. ملا احمد نراقی

فرو خوردن خشم

مرحوم ملا احمد نراقی برای درمان خشم راهکارهای مختلفی ارائه داده ؛ «اخبار و آثاری را که در مذمت غضب رسیده ملاحظه کند. از جمله آنها روایت امام صادق (ع) است که فرمودند: « خشم نابود کننده دل شخص حکیم است ». یا این فرمایش نورانی از حضرت علی (ع) که می فرمایند: « خشم و غضب باعث فساد و تباهی عقل است و آدمی را از راه صلاح و صواب دور می سازد.» همچنین روایاتی را که در مدح و ثواب فرو خوردن خشم و خودداری از غضب وارد شده ملاحظه و به آن توجه کند؛ مثل این روایت از امام محمد باقر(ع) که فرموده اند: « کسی که خشم خود را فرو خورد در حالی که می تواند آن را اعمال کند خداوند در قیامت دلش را از ایمنی و ایمان پر کند.»
راه درمان دیگر این است که با اهل علم و حلم و وقار مجالست کند و از مصاحبت با کسانی که درشتخو هستند پرهیز کند. از همه مهم تر اینکه باید به یاد آورد که تسلط و قدرت خدا بالاتر و قوی تر از قدرت بر انسان ضعیفی است که بر او غضب می کند.

3. علامه محمد باقر مجلسی

یک روش کاملاً خاص و عجیب

محمد باقر مجلسی در کتاب «بحار الانوار» یادآوری فضیلت کظم غیظ را برای کاهش خشم مؤثر می داند و می گوید «باید عفو و بردباری و نیز پاداش عظیمی را که خدای متعال برای دارندگان این صفات تعیین کرده بر خود یادآوری کرد؛ از جمله اینکه پیامبر اکرم (ص) فرموده اند: « آنکه خشم خود را باز دارد، خداوند عذابش را از او باز خواهد داشت.» همچنین امام صادق (ع) تماس بدنی از طریق لمس را پیشنهاد داده اند. البته این نوع درمان مربوط به خویشاوندان محرمی است که انسان نسبت به آنها خشمگین شده. در این روش آمده اگر شخصی که از شما خشمگین است، او را در آغوش بگیرید از این طریق خشمش فروکش می کند و آرام می گیرد.

4. ملا محسن بن مرتضی فیض کاشانی

سجده کنید

ملا محسن بن مرتضی فیض کاشانی در کتاب «المحجه البیضاء» سجده کردن را راه مؤثری برای کنترل خشم پیشنهاد کرده و در توضیح آن آورده: « به هنگام عصبانیت صورت را بر زمین گذاشته و به درگاه خداوند بی همتا سجده کنید و از آن قدرت بی مثال برای فروکش کردن این آتش شیطانی کمک بخواهید». ابوسعید خدری از پیامبر اسلام (ص) نقل می کند که فرمودند: « غضب جرقه ای است که در قلب انسان قرار می گیرد. آیا نمی بینید که چشمان او سرخ و رگ های او متورم می شود؟ کسی که چنین حالتی را درخود مشاهده کرد، صورتش را بر زمین بگذارد و برای خدا سجده کند. به یقین هر کس چنین کند و به درگاه خدا پناه ببرد و از او رفع شیطان و خشم را بخواهد، آرامش می یابد.» همچنین در صفحه 307 این کتاب آمده: « برای ریشه کن شدن عصبانیت «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» مهم ترین نقش را می تواند ایفا کند.»

5. میرزا حسن نوری

صلوات بفرستید تا عصبانیت تان فروکش کند

غریزه خشم و غضب مثل سایر غرایز انسانی نیرویی کور است که تنها ارضاء خود را می طلبد. اگر این غریزه بی قید و بند باشد و لجام گسیخته عمل کند، باعث فساد و تباهی می شود و مصیبت های جبران ناپذیری به بار می آورد اما اگر تحت رهبری عقل قرار بگیرد و به اندازه از آن استفاده شد، باعث خوشبختی و سعادت انسان می شود. در کتاب «مستدرک الوسائل» به نقل از میرزا حسن نوری آمده است: « ذکر «لاحول و لا قوه الا بالله العلی العظیم» برای کاهش خشم مؤثر است. » ایشان راه درمان دیگری در این کتاب پیشنهاد کرده اند؛ « فرستادن صلوات بر پیامبر و آلش به مؤمنان کمک می کند تا بتواند آتش خشم خویش را فرو نشانده و آسمان دل خود را با آن بهاری کنند.»

6. محمد بن حسن حر عاملی

تغییر حالت بده

محمد بن حسن حر عاملی در کتاب «وسائل الشیعه» تغییر حالت را راهکار مناسبی برای غلبه بر خشم می داند. در حدیث 536 این کتاب آمده: « در روایات ائمه معصومین (ع) آمده اگر شخص عصبانی نشسته، بایستد و اگر ایستاده، بنشیند و صورت از آن صحنه برگرداند یا دراز بکشد یا از محل دور شود و خود را به کار دیگری مشغول سازد. این تغییر حالت در فرو نشاندن آتش خشم بسیار مؤثر است». امام باقر (ع) در این زمینه می فرمایند: « همانا مرد خشمگین می شود تا جایی که هرگز خشم او فرو نمی نشیند و خشنود نشده وارد جهنم می شود. پس هر مردی که در حال ایستاده به خشم آمده، بنشیند زیرا در این صورت پلیدی شیطان بیرون می رود و اگر نشسته، باید بایستد.»

7. شیخ عباس قمی

فرد عصبانی تعادل ندارد
هنگامی که خشم تمام وجود انسان را فرا گرفت، روح یک حالت سرکش به خود گرفته و عقل و خرد و ایمان از انسان سلب می شود. از این رو لازم است ابتدا خشم را خوب بشناسیم و در راه کنترل و مهار آن تلاش کنیم. بهترین راه درمان غضب، پیشگیری از آن است اما در صورت ابتلا به این نقص اخلاقی، باید ابتدا جنبه های معرفتی خود را نسبت به عواقب سوء خشم افزایش داد، و آنگاه با عواملی که موجب غضب می شوند، مقابله و آنها را نابود کرد.
شیخ عباس قمی در کتاب «سفینه البحار» راه درمان این نقص اخلاقی را این طور بیان کرده: « پناه بردن به خدا از شر شیطان و وسوسه های او ( اعوذ بالله من الشیطان الرجیم). این دستوری است که گاهی رسول خدا (ص) به افراد خشمگین می فرمود.»
راه درمان دیگر این است که فرد خشمگین تصور کند هنگام غضب چقدر چهره انسان کریه شده و از حالت تعادل خارج می شود.

8. شهید آیت الله دستغیب

عصبانیت، شجاعت نیست

عده ای از روی نادانی عصبانیت را شجاعت می دانند و از خشم و غضبی که از خود به نمایش می گذارند، تعریف و تمجید می کنند در حالی که غضب، نشانه ضعف ایمان و شجاعت، نشانه قوت ایمان است. شهید آیت الله دستغیب در کتاب «اخلاق اسلامی» درباره ی راه درمان این صفت بد نوشته است: «توجه به اینکه غضب در اکثر موارد نشانه ضعف ایمان است نه شجاعت می تواند به ممانعت از بروز این اخلاق ناپسند در انسان کمک کند. همچنین بهتر است مسلمان از همنشینی با کسانی که خشمگینند اجتناب کند چرا که طبیعت و روح آدمی از دیگران متأثر می شود. عدم معاشرت با افراد خشمگین مانع از تأثیرپذیری آنها می شود.» ایشان در جای دیگری نوشته اند: «اگر کسی کلمه تندی به شما گفت، سعی کنید زود خشمگین نشوید؛ نه این که جواب بدهید و چندین برابر تلافی کنید و از حد بیرون بروید. در این صورت به خود ضرر زده اید. شیعیان باید فرو بردن خشم را از امام کاظم (ع) یاد بگیرند.»

9. عبدالواحد بن محمد تمیمی آمُدی

سکوت کنید

بارها این نکته را خودمان یا دیگران تجربه کرده ایم که هر تصمیمی که انسان به هنگام غضب می گیرد، نسنجیده و نادرست است و غالباً موجب پشیمانی است. بنابراین بهتر است این جمله معروف را همواره با خود زمزمه کنیم که به هنگام غضب، نه تصمیم، نه تنبیه و نه مجازات. در کتاب «غررالحکم » درباره راه حل فرو نشاندن خشم و غضب آمده است: « سکوت و آرامش در پیشگیری از خشم مؤثر است.» امیرالمؤمنین (ع) پیرو این مطلب فرموده اند: « خشم را با سکوت درمان کنید.»

10. محمد محمدی ری شهری

با آب سرد وضو بگیرید
خشم آتشی است که از درون انسان برمی خیزد و آثارش در ظاهر انسان نمایان می شود؛ به گونه ای که کمتر عضوی از اعضای بدن است که تحت تأثیر آن قرار نگیرد. طبیعی است. محمد محمدی ری شهری در کتاب «میزان الحکمه» درباره راه درمان غضب آورده: « وضو گرفتن یا غسل کردن با آب سرد در فرونشاندن آتش خشم مؤثر است.» پیامبر اکرم(ص) در همین خصوص فرموده اند: « هرگاه یکی از شما را خشم فرا گرفت، با آب سرد وضو بگیرد زیرا خشم از آتش است.
منبع مقاله: نشریه همشهری آیه شماره 8