ما ایمان داریم که خداوند متعال، مکلّفان را آفرید تا حق پرستش او را در مقام آفریدگار و ولی نعمت و زندگی بخش و ارزانی دارنده نعمت زندگی، عقل، بیان و نعمت تسخیر تمام جهان هستی به سود مردم و نعمت فرستادن پیامبران و فرود آوردن کتابهای آسمانی را به جای آورند؛ تمامی نعمتهایی که خلق خدا در پرتو آنها به زندگی می پردازند، از سوی خداوند جلّ شأنه است:«و ما بکم مِّن نِّعمةٍ فمن الله…» (نحل/53)(و هر نعمتی دارید، از خداوند است…)؛ «و إِن تعدُّوا نعمت الله لا تحصوها…»(ابراهیم/34 و نحل/18)(و اگر نعمتهای خداوند را بر شمارید نمی توانید آنها را به شمار آورید.)از این روی چنین خداوند بزرگ و والایی که «الَّذی خلق فسوَّی، والَّذی قدَّر فهدی»(الاعلی/2 و3) (آن که آفرید و به اندام ساخت و آن که اندازه کرد و راه نمود) حق داشته که مردم رو به پرستش او گذارند و به همان کاری بپردازند که هدف از آفرینش آنان بوده است:«و ما خلقت الجنِّ و الإِنسَ إِلاَّ لیعبدون »(الذاریات/ 56)( و پریان و آدمیان را نیافریدم، جز برای آنکه مرا بپرستند.)
عبادات را نیز هدفهایی است: نخست، تحقق بندگی میان بنده و پروردگار وی؛ دوم، تحکیم پیوند محبت میان بنده و تمام مردم تا خردترین آفریده ها؛ و سوم، تزکیه خود بنده. این سه هدف به یکدیگر پیوسته اند.
برخی از عبادات جنبه واجب دارند و برخی مستحبی اند. برخی ظاهری و برخی باطنی هستند. مهم ترین عبادات واجب و ظاهری، عبادات بزرگ شعائری است که آنها را در شمار ارکان اسلام و شالوده های اصلی آن بر شمرده اند و شامل نماز، زکات، روزه و حج بیت الله الحرام می شود و هر کس واجب بودن آنها را منکر شود و حرمتشان را پاس ندارد، از اسلام بیرون شده است.
در شمار این عبادات، برخی چون نماز و روزه صرفاً بدنی به شمار می روند؛ هر چند نماز مبتنی بر انجام کاری و روزه مبتنی بر عدم انجام کارهایی است. برخی نیز چون زکات، صرفاً مالی است و برخی چون حج و عمره، هر دو گونه مالی و بدنی را با هم داراست.
عبادات دیگری در شمار مستحبات هست که به عبادات واجب می پیوندند؛ از جمله: نمازهای مستحبّی، صدقه مستحبّی، روزه مستحبّی و حجّ مستحبّی.
شماری از عبادتهای داوطلبانه دیگری چون تلاوت قرآن مجید، ذکر خداوند متعال به صورت تسبیح، تحمید، تهلیل، تکبیر [ذکر سبحان الله، الحمد الله، لا اله الا الله و الله اکبر] و دعا و استغفار و صلوات بر پیامبر و خاندانش هم وجود دارد.
عبادات باطنی از جمله خلوص نیت، توجه به درگاه خدا، شرم از خدا، خشوع در برابر او، توکل بر او، شکر نعمتهای او، شکیبایی در برابر گرفتاریها، و خشنودی به آنچه مقتضی دانسته و محبت در راه خدا و محبت برای خدا و امید به رحمت خداوندی و ترس از عذاب او و رعایت حضور او در هر کاری وجود دارد که در دین جایگاهی و نزد خدا مقامی دارند.
شماری از عبادات غیر شعائری نیز هست که بیشتر آنها برای تحکیم پیوند محبت آمیز میان همه مردم و حتی احسان به تمامی جانوران و گیاهان است؛ عباداتی چون: نیکی به پدر و مادر، صله رحم، نیکی به همسایگان، کمک به ضعفا، یاری رساندن به نیازمندان و گشودن گرهی از کار درماندگان، همکاری در نیکی و تقوا، امر به معروف و نهی از منکر، دعوت به خیر، اندرزهای دینی، سفارش به حق، سفارش به شکیبایی، سفارش به محبت و مهربانی، بزرگداشت یتیمان و تشویق به اطعام مستمندان، ایستادگی در برابر ظلم و فساد و مبارزه با منکر با دست، زبان یا حتی قلب که [ برخاسته از ] ضعیف ترین ایمانهاست. جهاد با دست یا با مال یا با زبان، و هر کار نیکی که فرد مسلمان برای مردم انجام می دهد؛ هر چند لبخند شیرینی باشد یا سخنی نیکو یا برداشتن مانعی از سر راه. اینها همه در شمار عبادات است؛ زیرا عبادت عنوان هر اقدامی زبانی، عملی یا باطنی (قلبی) است که مورد رضای خداوند باشد.
حتی کوشش آدمی در کسب روز خود در صورت پاکی نیت و پای بندی به حد و مرزهای الهی و رعایت حقوق مردم، بهترین کار برای تقرّب به درگاه خداوندی (و عبادت) به شمار می رود.
عباداتی نیز هست که شهوتهای درونی بندگان را پاک می گرداند و از آن مهم تر اینکه وقتی فرد مسلمان شهوت خود را ضمن پای بندی به راههای حلال و اجتناب از حرام ارضا نماید. نوعی عبادت به شمار می رود. در حدیث آمده است:«و همبستری با زنانتان نیز صدقه است. گفتند: ای رسول خدا اگر کسی شهوتش را ارضا کرد اجری دارد؟ فرمود: مگر نه آن است که اگر در راه حرام به کارش گرفت مرتکب گناه گردیده است؟ همچنین اگر آن را در راه حلال ارضا کند اجر و پاداش دارد.»(1)
چنین است که عبادات در گستردگی، تمام زندگی را در بر می گیرند و همه اعمال آدمی اعم از ظاهری و باطنی را شامل می شوند. مسلمان می تواند با نیت پاک خود و درستی راهی که بر می گزیند، تمام عبادتها و مباحات زندگی خود را تبدیل به عبادت و وسیله تقرّب به درگاه خداوند کند. در حدیث صحیح نیز آمده است:«به درستی که کارها به نیت هاست و برای هر کس آنچه در دل نیت کرده است، منظور می شود».(2)
به این ترتیب، تمام زمین برای مسلمان تبدیل به محراب و مسجد می شود که با هر فعالیت و تلاش، خدای را پرستش می کند. کشاورز با زراعت درست، صنعتگر با صنعت درست، تاجر با تجارت درست، کارمند با انجام درست کار خود و دانش آموز و دانشجو با درست درس خواندن، همه و همه خدا را می پرستند و این گونه، هر کس با درست انجام دادن کاری که به وی محول شده و مورد اعتماد قرار گرفته، خدای خود را می پرستد. در نتیجه، زندگی شکوه دیگری می یابد و انسان پاکی می گیرد و ملتها والایی می یابند و اگر دست در دست خدا بگذارند، شیطان شکست خورده و وامانده، از محیط آنان بیرون می شود.

پی نوشت ها :

1.”صحیح مسلم” کتاب الزکاة، باب بیان ان اسم الصدقة یقع علی کل نوع من المعروف، شماره (1674) به نقل از ابوذر، و “سنن ابو داود”، کتاب الصلاة الضحی، شماره (1093) و “مسند احمد”، کتاب مسند الانصار، باب حدیث ابوذر غفاری، شماره (20496).
2. این حدیث متفق علیه است.”صحیح بخاری”، کتاب بدء الوحی. باب بدء الوحی. باب بدء الوحی شماره (1) به نقل از عمر بن الخطاب (رضی الله عنه) و نیز کتاب “الایمان و النذور” باب النیة فی الایمان، شماره (6195)، و “صحیح مسلم”، کتاب الامارة، باب قوله إنما الاعمال بالنیات، شماره (3530) به نقل از عمر بن الخطاب (رضی الله عنه).

منبع: اتحادیه جهانی علمای مسلمان، منشور اتحادیه جهانی علمای مسلمان، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی- معاونت فرهنگی، اول، 1389، ه-ش.