1- آیت الله حق شناس:

اثرات منفی آن را یادآوری کنیم
حاج ماشاءالله عابدی از شاگردان آیت الله حق شناس است و درباره راهکار از نگاه استادش می گوید:« علمای علم اخلاق برای درمان بیماری های اخلاقی انسان دو راه «علمی» و «عملی» سفارش می کنند که راه علمی آن آگاهی های بازدارنده و راه عملی آن رفتارهای برطرف کننده است. وقتی انسان به صورت موقت و اتفاقی به دروغ آلوده می شود، با یادآوری زشتی آن، به راحتی می تواند بر این رفتار ناپسند چیره شود و آن را به صورت کامل کنار بگذارد ولی زمانی که دروغگویی به شکل ویژگی در او پدیدار می شود، در این صورت باید برای درمان خود به طور دائم بکوشد و از هر دو راه «علمی» و «عملی» بهره گیرد. نخست اینکه آگاهی دادن و توجه به پیامدهای ناخوشایند دروغ، شیوه ای مؤثر در درمان این بیماری به شمار می رود. محرومیت از هدایت الهی، ناتوانی از چشیدن طعم ایمان، فروافتادن در گرداب نفاق و کفر، مسخ شدن در روز قیامت، سقوط در آتش دوزخ، دوری از جوانمردی و حیا، بی اعتمادی دیگران، ذلت و آثار شوم دیگر همه و همه از پیامدهایی هستند که یادآوری مداوم آنها شخص مبتلا به دروغ را در درمان بیماری یاری می کند. غفلت از پیامدهای زشت و ناخوشایند این رذیلت های اخلاقی از مهم ترین عوامل گرفتاری انسان به آنان است که می توان آنها را با یادآوری برطرف کرد. خداوند در آیه 51 سوره ذاریات می فرماید:« به یاد (مؤمنان) آور! پس همانا به یادآوردن برای مؤمنان سودمند است».

2- علامه مجلسی:

به عواقب آن بیندیشیم
علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار درباره درمان دروغ نوشته است:« یکی از مهم ترین روش های عملی در درمان دروغ آن است که انسان پیش از آنکه کلمه ای بر زبان بیاورد، درباره درستی یا نادرستی آن بیندیشد و به آثار و عواقب آن توجه کند. امام حسن عسکری(ع)می فرماید:« قلب الاحمق فی فمه و فم الحکیم فی قلبه/ قلب احمق در دهانش و دهان فرد حکیم در قلب اوست». دستور بر گفتار و سخن گفتن باید از خانه خرد صادر شود، نه آنکه انسان، کلام بدون اندیشه را بر زبان جاری سازد و سپس از پیامدهای ناخوشایند آن افسوس بخورد. افرادی که خود را با سخن نسنجیده به پرتگاه نابودی انداخته اند کم نیستند». روش دیگری که علامه مجلسی به آن اشاره می کند این است که از معاشرت با دوستان دروغگو بپرهیزد؛ «بسیاری از زشتی ها در اثر رفت و آمد و همنشینی با افراد ناصالح پدید می آید و بالعکس، بسیاری از زیبایی های اخلاق هم در همنشینی با خوبان و صالحان پدیدار می شود. « پسر نوح با بدان بنشست/ خاندان نبوتش گم شد/ سگ اصحاب کهف روزی چند/ پی نیکان گرفت و مردم شد».

3- ملامهدی نراقی:

با فضایل اخلاقی، با دروغ مقابله شود
روش پادزهر از راهکارهایی است که ملامحمدمهدی نراقی در کتاب « جامع السعادات» درباره درمان دروغ به آن اشاره کرده: «در نظام اخلاقی اسلام یکی از روش های مقابله با رذایل اخلاقی این است که « عمل به ضد» شود. بدین ترتیب که در برابر هر صفت مذموم و نکوهیده، صفت ممدوح و پسندیده ای که در مقابل آن قرار دارد تقویت شود و انسان برای خودسازی خود سعی وافر داشته باشد که پیوسته در برابر هر کنش ناصواب و زشت، واکنش سالم و زیبا نشان دهد. یعنی در برابر تکبر تواضع ورزد، در مقابل ریا به اخلاص روی آورد و در مقابل حسدورزی نسبت به بندگان خدا به خیرخواهی درباره آنان متمایل شود. این نوع عملکرد را که علمای اخلاق بر آن اصرار دارند می توان روش « پادزهر» در برابر« زهر» نامید و بدین ترتیب با «فضایل اخلاقی» به مقابله با « رذایل اخلاقی» پرداخت. این امر در مورد دروغ نیز صدق می کند. زمانی که زبان به گرد دروغ می چرخد، اگر بتوانیم آن را در خود مهار کنیم و با نگفتن دروغ به مقابله با این رذیله اخلاقی برخیزیم، در حقیقت موفق شده ایم روش پادزهر را به کار گیریم».

4- علامه طباطبایی:

همه چیز را به خدا بسپارید
آیت الله فقهی از شاگردان خاص علامه طباطبایی است و به نقل از استاد بزرگوارش درباره راه درمان دروغ می گوید: «راه اول این است که انسان همه چیز را به خدا بسپارد و هر امری که از نظر ما خیر یا شر است از او بداند.
گاه سرچشمه دروغ، ترس از فقر، پراکنده شدن مردم از دور شخص، از دست دادن مقام و موقعیت و نیز به دلیل علاقه شدید به جاه و مقام و… است و شخص از این راه نامشروع برای تأمین مقصود خود کمک می گیرد اما زمانی که انسان به این درجه از تقوا برسد که همه چیز از جانب خدا رخ می دهد دیگر به دلیل ترس از دوری جستن مردم یا از دست دادن جاه و مقام یا … به امر الهی بی توجه نمی شود. در واقع راه حل اصلی برای غلبه بر چنین رذیلت های اخلاقی، توجه به مسئله مهم تقواست. علامه طباطبایی برای بهتر عمل کردن به مسائل اخلاقی، شاگردانش را به تقوا سفارش می کند. در قرآن نیز بارها و بارها در مورد مسئله تقوا و متقین صحبت به میان آورده شده است. در سوره شمس می خوانیم که خداوند متعال بعد از چند بار قسم خوردن، مسلمانان را به تقوا دعوت می کند. برای دوری از دروغ،‌ تقوا پیشه کردن بهترین راهکار است. به طور کلی داشتن تقوا کمک می کند تمام صفات ناشایستی که در انسان وجود دارد از بین برود.»

5-آیت الله بهجت:

بر زبانمان نظارت کنیم
آیت الله بهجت(ره) درباره دروغ و راه درمان آن این طور راهنمایی می کند:«‌یکی از محرمات و آفات خطرناک زبان، دروغ است که از گناهان کبیره و عامل بسیاری از گناهان شمرده می شود. آفات و خطرات ناشی از کذب و دروغ، افراد و گروه های اجتماعی را به مرداب های گندیده می کشاند و آب های آلوده را به آنها می نوشاند. همین جاست که بذر دروغ در سرزمین جان و روح آنان رشد کرده و به نهال و پس از آن به درختی تبدیل می شود که ریشه های خود را مستحکم و میوه های تلخ و هلاکت بار تولید می کند. لذا باید به درمان این مرض مهلک اخلاقی پرداخت و این آفت زبان را با آموزه های قرآن و سنت از مسیر رشد و تعالی نفس خویش زدود تا زمینه تزکیه عملی نفس و رسیدن به کمالات والای انسانی فراهم آید. راه درمان این رذیله اخلاقی، به خصوص برای کسانی که این کار برایشان به صورت یک عادت درآمده این است که بر زبان و صحبت هایشان نظارت دقیق داشته باشند.

6-آیت الله مکارم شیرازی:

به نتایج دروغگویی توجه کنیم
از نظر آیت الله مکارم شیرازی مهم ترین راه برای درمان این رذیله اخلاقی، توجه به پیامدهای سوء مادی و معنوی، فردی و اجتماعی آن است؛ «خداوند سبحان چه با زبان تکوین و چه با زبان تشریع، با صداقت و راستی با بندگانش سخن می گوید و می فرماید صداقت برای شما بهتر است. دین اسلام اهمیت فراوانی به تربیت درست مسلمانان می دهد که بر پاکی قلب و زبان استوار باشد.»
رسول اکرم(ص) را قبل از پیامبری به دلیل صداقتش، امین لقب داده بودند زیرا دروغی از ایشان شنیده نشده بود.اگر انسان به این نکته توجه کند که دروغ او را از چشم مردم می اندازد و به عنوان فردی خائن و ناتوان در جامعه معرفی کرده و پیوند اعتماد و اطمینان را در جامعه متزلزل می کند، از نماز شب محروم می شود و خدا او را هدایت نمی کند، خداوند به این سبب گناه 70 زنا که کمترین آن زنا با مادر است در نامه عملش می نویسد. اگر فرد دروغگو در این امور دقت کند، به یقین از کار خود پشیمان و منصرف می شود. امام صادق(ع) می فرمایند همانا دروغ باعث خرابی ایمان می شود.

7- آیت الله مجتهدی:

خودمان را جریمه کنیم
حجت الاسلام شاکر برخوردار که از صحبت های استاد خود آیت الله مجتهدی چند کتاب به رشته تحریر درآورده، به نقل از استادش در درمان دروغ می گوید:« دروغ از آفات زبان و خراب کننده ایمان است. دروغ در دنیا و آخرت انسان را از رحمت الهی محروم و در میان مردم بی اعتبار می کند. از سوی دیگر وقتی در جامعه گسترش یابد اعتماد عمومی را سلب و جامعه را به بیماری نفاق دچار می کند. بنابراین انسان باید به مقابله با آن برخیزد. نخست اینکه فرد باید با یاد خدا و اندیشیدن درباره عقوبت های دنیوی و اخروی این رفتار ناپسند، انگیزه های دروغ و ریشه های انحراف اخلاقی از قبیل طمع، ترس، خودخواهی، حب و بغض های افراطی و امثال آن را در خود بخشکاند تا این رذیله خطرناک، زمینه مساعد برای نشو و نما در وجود انسان نداشته باشد.»
منبع: همشهری آیه، شماره 3 تیر 1391.