پس از انتشار کفایه الاصول و در حالی که آوازه ی آخوند خراسانی به تمام کشورهای اسلامی گسترش یافته بود، از اغلب این سرزمین ها برای تحصیل علم اصول به نجف می آمدند و در مجلس درس ایشان حاضر می شدند. اما جنبش علمی آخوند در نجف کنجکاوی کسان دیگری را هم برمی انگیخت.
روزی حاکم نجف به حضور ایشان آمد و گفت: «بعضی از فضلای استانبول برای او نامه ای ارسال داشته و در آن نگاشته اند: به ما اطلاع داده اند که دانشمندی خراسانی در نجف ظهور کرده که پایه های علم اصول را تجدید نموده، و او در این عصر مانند عضدی در زمان خودش می باشد. تا آنجا که ممکن است شرح حال او را برای ما بفرست». (1)
اما شوق دانستن درباره ی آخوند خراسانی در این حد نماند. به طوری که کنجکاوی علمای آن سرزمین باعث شد که شیخ الاسلام اسلامبول [استانبول] بعد از سفر به بغداد، به نجف برود و در درس آخوند خراسانی شرکت کند.
طلبه ها که از ظاهر و لباس شیخ الاسلام او را شناختند به او احترام گذاشتند و برایش جا باز کردند. آخوند خراسانی نیز شیخ الاسلام را به جا آورد و مبحث درسی خود را به یکی از گفته های ابوحنیفه پیشوای مذهب سنی کشاند. در ابتدا نظر او را مطرح کرد و دلایل ابوحنیفه را با بیانی دقیق و رسا توضیح داد. به طوری که شیخ الاسلام عثمانی از دفاع آخوند و عالم مذهب جعفری از نظرات پیشوای مذهب سنی متعجب شد.
در این موقع آخوند دلایل و اشکالات خود در ردّ نظرات ابوحنیفه را بیان کرد. شیخ دید که دلایل و مستندات علمی آخوند خراسانی جای هیچ گونه ابهامی را باقی نمی گذارد.
در پایان آخوند از شیخ الاسلام دعوت کرد که در مجلس درس ایشان به سخنرانی بپردازند. اما شیخ عثمانی که هیبت علمی و جمعیت حاضر در درس آخوند او را به تعجب و تحسین واداشته بود با فروتنی از آخوند تشکر کرد و در کنار ایشان به روی زمین نشست.
حضور در درس آخوند خراسانی و مجذوب روش درسی ایشان شدن خاص شیخ الاسلام عثمانی بود. اغلب رجال سیاسی که به نجف می آمدند نیز قادر به درک محضر ایشان بودند.
اما نکته ی دیگری که در روش درسی آخوند وجود داشت و حیف است بی تفاوت از کنار آن بگذریم جوابگویی به آرا و نظرات علمی دانشمندان و متفکران با استدلال، دلیل و برهان بود. به راستی روش و منش علمای راستینی همچون آخوند خراسانی، مجالس مباحثه ی علمی ائمه ی معصومین – علیهم السلام اجمعین – را به یاد می آورد که همیشه با زیباترین بیان و ارائه ی دلایل و روش های علمی الگویی همیشگی برای زندگی در تمام اعصار آفریدند.

مبارزه مصلح خراسانی با عقب ماندگی

آخوند خراسانی که دلیل عقب ماندگی جوامع اسلامی را جمود فکری و عادت کردن مردم به نادانی می دانست با انتشار نشریاتی همچون اخوت، دره النجف، العلم و نجف اشرف تلاش می کرد سطح آگاهی های سیاسی و فرهنگی مردم را بالا ببرد. به راستی می توان شخصیت چند بُعدی آخوند خراسانی را از این نظر در کنار مصلحان بزرگی همچون سید جمال الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده و دیگر نوگرایان و نواندیشان دنیای اسلام قلمداد کرد.
منبع: سیدکاظمی، احمد؛ زندگی نامه اندیشه ها و مبارزات آخوند محمدکاظم خراسانی؛ گروه پژوهشهای تاریخی شرکت انتشارات قلم؛ 1382.