عصر غیبت

پس از شهادت امام حسن عسکری (ع)، جامعه ی شیعه و به ویژه نزدیکان و وفاداران امام (ع)از فتنه ی بزرگ جریانات ضاله ی فکری از جمله فرقه ی انحرافی موسوم به عسکریه (معتقد به مهدویت آن حضرت)در امان نبودند و از دیگر سو، عده ای دیگر سر برآوردند و با حذف امامت حضرت مهدی (عج)، قائل به امامت (جعفر بن علی)برادر امام حسن عسکری شدند و فرقه ی جعفریه را به وجود آوردند، و نیز برخی با سوء استفاده از منزلت اجتماعی خود از اطاعت و نزدیکی با نائبان معروف و برگزیده ی امام عصر عدول کرده و مردم را به سوی خود که به کذب داعیه ی نیابت را داشتند فراخوان می کردند. در این باره می توان از افرادی چون: احمد بن هلال کرخی، حسن شریعی و… نام برد.
با بیان موارد یاد شده می توان استنباط نمود که شخصیت احمد بن اسحاق بر خلاف مدعیان دروغین در امر نیابت امام زمان (ع)، نه تنها در زمان امامان پیشین در اوج اخلاص و تدین بوده بلکه در عصر امامت حضرت مهدی (عج)نیز توفیق خدمت گزاری و مورد تکریم و عنایت خاصه ی امام عصر قرار گرفته است و هیچ گاه وظیفه ی سنگین خود را با زرق و برق دنیا معاوضه و یا کم رنگ ننمودند.
در تاریخ نقل است که یکی از شیعیان نزد احمد بن اسحاق می آید و دست نوشته ای از جعفر (کذاب)، برادر امام عسکری (ع)را با ادعای این که پس از حضرت ابا محمد حسن بن علی العسکری (ع)، جعفر پایگاه مراجعات شیعه و پاسخ به سؤالات آنان باشد به وی تسلیم می کند. احمد بن اسحاق آن نامه را با نامه ای که خود مرقوم می دارد، محضر امام عصر (مهدی موعود(عج))می فرستد. پس از ملاحظه ی نامه توسط امام (ع)، امام (ع)احمد بن اسحاق را مأمور می سازد که با درایت، جعفر را رسوا و چهره ی دروغین وی را با تفسیر آیه ای ار آیات الاهی و با بیان مسئله ای شرعی پیرامون نماز او را درمانده
کند. (طبرسی، 1403ه.ق، ج2، ص468). این مسئله و دیگر مسائل مشابه بیانگر این است که احمد بن اسحاق علاوه بر مرجعیت شیعه و برخورد آگاهانه در مواجه با گروه های منحرف عصر خویش، اجازه ی مکاتبه ی مستقیم با امام زمان (عج)خود نیز داشته است.
و اما نکته ی قابل توجه ای که در پاسخ به نامه ی احمد بن اسحاق آمده است این است که حضرت (عج)در سه مورد احمد بن اسحاق را دعا می کند که بسیار زیبا و قابل تأمل است. در مورد اول می فرماید: أبقاک الله (خدا تو را پایدار کند)، در مورد دوم و سوم حضرت رحمت و توفیق خدای سبحان را برای احمد بن اسحاق در خواست می فرمایند. (همان، ص469)

احمد بن اسحاق و بنای مسجد امام عسکری (ع)

احمد، وکیل ائمه (ع)در شهد مقدس قم بود و در دفاع از اهل بیت هیچ کوتاهی ننمود. پاسخ گوی مسائل شرعی و اعتقادی مردم بود. وجوهات شرعیه ی آنان را جمع آوری می کرد و به محضر امام حسن عسکری (ع)می فرستاد. وی به دستور امام در قرن سوم ه.ق شروع به ساخت مسجد مهمی کرد، که به مسجد امام حسن عسکری (ع)معروف است. این مسجد امروزه یکی از بناهای قدیمی به شمار می آید و مدت هاست که شیعیان و عاشقان اهل بیت به منظور ادای فریضه ی نماز، دعا و مراسم مذهبی از آن مکان مقدس بهره می گیرند. مراجع بزرگی از جمله آیت الله اراکی (علیه الرحمه)در این مسجد، امامت نماز جماعت را به عهده داشته اند.
به گواهی تاریخ و دانشمندان، احمد فردی تیزهوش، لایق و عالم بود و در کنار وظایف حساس و سنگین خود، در صدد تعلیم و آموزش تعدادی شاگرد که بعدها سیره ی او را ادامه می دادند برآمد.

شاگردان احمد بن اسحاق

1-احمدبن محمدبن عیسی اشعری
وی فقیه و محدث نامدار قم بود و به توفیق دیدار امام رضا، امام جواد و امام عسکری (علیهم السلام)دست یافت. دانشمندان علم رجال نه تنها از وسعت اطلاع و مهارتش در حدیث خبر می دهند بلکه قداست نفس و عظمت روحش را می ستایند، نامش در سند بیش از دویست و بیست و نه حدیث قرار دارد، آثار فراوانی چون «التوحید، المتعه، فضل النبی، کتاب المنسوخ، فضائل العرب و…» از احمد به جا مانده است. (خوئی، ج2، ص40)
2-احمد بن ادریس قمی «ابو علی اشعری»
احمدبن ادریس، سرآمد فقهاء و محدثان امین امامیه در نیمه ی دوم سده ی سوم هجری و از اصحاب امام حسن عسکری (ع)است و حضرت با عنوان «معلم» از وی یاد کرده است. کلینی و تلعکبری از شاگردان برجسته اش به شمار می آیند. نامش در سند، بیش از دویست و هشتاد حدیث به چشم می خورد و معروف ترین اثر احمدبن ادریس، کتاب «نوادر» است. (همان، ص304)
بزرگان دیگری چون: عبدالله بن جعفر حمیری، سهل بن زیاد آدمی، عبدالله بن عامر اشعری، علی بن ابراهیم قمی، محمدبن عبدالجبار قمی، علی بن سلیمان زراری، محمدبن فروخ صفار، محمدبن یحیی عطار قمی و… در نزد احمد تلمذ نموده که شرح احوالات آن ها در کتب معتبر آمده است.

نمونه هایی از روایات احمد بن اسحاق

احمد به دلیل ممارست و تسلط علمی و به ویژه قرین و آشنایی نزدیک با امامان (ع)عصر خویش، چون دیگر راویان موثق، روایتی را نقل کرده است که به چند نمونه ی آن که در کافی آمده است اشاره می کنیم:
1-فضیلت عالم بر عابد
احمدبن اسحاق از سعدان بن مسلم از معاویه بن عمار نقل می کند که به امام صادق (ع)عرض کردم: مردی است که از شما روایت بسیار نقل می کند و میان مردم انتشار می دهد و دل مردم وشیعیانتان را استوار می کند و شاید عابدی از شیعیان شما باشد که در روایت چون او نباشد کدام یک بهترند؟ امام فرمود: آن که حدیث ما را روایت کند و دل های شیعیان را استوار سازد از هزار عابد بهتر است. (کافی، 1365، ج1، ص32)
2-نص بر امامت حضرت مهدی (عج)
احمد بن اسحاق از ابوهاشم جعفری روایت کرده است: به امام حسن عسکری (ع)عرض کردم شکوه و عظمت شما مانع می شود سؤالی را که دارم از شما بپرسم؟ آیا اجازه می دهی پرسشم را مطرح کنم؟ فرمود: بپرس. گفتم سرورم آیا فرزند داری؟ فرمود : آری. عرض کردم : اگر برای شما حادثه ای پیش آمد او را کجا بجویم؟ فرمود: در مدینه (همان، ص328)
3-پاداش خوشحال کردن مؤمن
احمد بن اسحاق از سعدان بن مسلم از عبدالله بن سنان نقل می کند: که مردی خدمت امام صادق (ع)بود و این آیه را قرائت کرد «کسانی که مردان و زنان مؤمن را به غیر آن
چه کرده اند (بدون گناه)(1)آزاردهند، بهتان و گناه آشکار به گردن گرفته اند» امام صادق (ع)فرمود: پس ثواب کسی که به مؤمنی شادی رساند چیست؟ عرض کردم: قربانت، ده حسنه. فرمود: آری به خدا، و هزار هزار حسنه (یعنی به مقدار افزایش شادی و خلوص نیت و زحمتی که در راه آن تحمل می کند حسنه افزایش یابد. (کافی 1365، ج2، ص192).

افول ستاره ی قم

ستاره ی تابناک قم بعد از یک عمر تلاش در راه احیاء ارزش های اسلامی و ترویج معارف ائمه ی اطهار (علیهم السلام)، خبر رحلت خویش را همراه با کفن از حضرت ولی عصر (عج)دریافت کرد، شیخ ابو عمر کشی می گوید: ابوعبدالله بلخی طی نامه ای که به من نوشت از حسین بن روح قمی سخن به میان آورد و از جمله در آن نامه نوشته بود که حسین بن روح می گوید احمد بن اسحاق نامه ای به محضر امام زمان (عج)نوشت و اجازه خواست که به حج برود حضرت نیز به وی اجازه داد و پارچه ای هم برایش فرستاد. احمد وقتی پارچه را دید گفت: امام(ع)خبر مرگ مرا داده است و هنگام بازگشت از سفر حج در حلوان (سرپل ذهاب)در گذشت. (طوسی، 1404ه.ق، ج2، ص454)
آرامگاه خادم اهل بیت (ع)در شهرستان سرپل ذهاب از توابع استان کرمانشاه و در امتداد جاده قصر شیرین که کمتر از سی کیلومتر با مرز عراق فاصله دارد واقع شده است. این مقبره، ابتداء در زمان پهلوی اول بنا شده و به همان صورت تا پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران باقی بود. اما به جهت عدم امنیت و هجوم نابرابرانه ی دشمنان خارجی به نوارهای مرزی غرب کشور، فرصتی نبود که بازسازی شود.
در زمان جنگ تحمیلی این مقبره، بارها مورد اصابت گلوله های دشمن خبیث قرار گرفت و حال شهدای کثیری (از شهدای دوران انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی)در جوار مرقد مطهر و منور خویش جای داده است. و نیز به جهت حرمت و شخصیت والای علمی و معنوی ایشان، نه تنها مورد تکریم و توسل این خطه از میهن اسلامی مان بوده بلکه ملجاء و پایگاهی بی بدیل برای رزمندگان اسلام در طول جنگ تحمیلی به حساب می آمده است. لیکن پس از دوران دفاع مقدس و با اهتمام جدی متولیان نظام و مردم خداجوی این دیار، مقبره ی مطهر احمد بن اسحاق قمی (ره)به شکلی زیبا و موسع تجدید بنا گردید و هم اکنون چون گذشته های دور محل زیارت زائرین در اقصی نقاط کشور و به ویژه زائرین عزیز عتبات عالیات در عراق می باشد.

نتیجه گیری

حیات پر فراز و نشیب ائمه ی معصومین، به ویژه در عرصه ی جهاد علمی و تبیین احکام
الاهی بر پیکر تاریخ ثبت و ضبط است. بدون تردید محققین و پژوهشگران با نگرشی خردمندانه، عدالت جویانه و فارغ از تعصبات سوء و سلایق ناصواب تاکنون توانسته اند به اهمیت این مهم و تبیین جایگاه محاجه ی علمی امامان معصوم (علیهم السلام)پی ببرند و با مداقه به قضاوت آن بنشینند.
در پی رسالت الاهی ائمه ی معصومین (علیهم السلام)، تربیت نواب و وکلاء به منظور نشر احکام خدا و نیز رفع مشکلات و شبهات فقهی و کلامی مردم، امری لازم و حیاتی بوده و شخص احمد بن اسحاق به عنوان یکی از محدثین نامدار و وکلای موفق و مورد وثوق امامان حیات خویش، بزرگترین خدمت را در عصر خود به جهان اسلام و به خصوص عالم شیعه ارائه نمودند. لذا در دنیای کنونی اسلام، ضمن الگو پذیری از خدام اهل بیت، لازم است در امر احتجاج و پاسخ مستدل و علمی به شبهات دیگران و نیز اثبات عقلانیت مسائل دینی در برابر شعار جهانی سازی غرب که فقط در چارچوب ماده و قدرت تعریف شده است قدم های مؤثری برداریم و با لحاظ نمودن ارکان ماندگار دین و تجهیز شدن به علوم مختلف روز و با استعانت از حضرت حق، فرج امام زمان خویش، حضرت مهدی (عج)را بخواهیم تا جهانی سازی و جهانی شدن دینی که خواست واقعی بشریت است تحقق پیدا کند.

پی نوشت ها :

1-احزاب/58.

منابع و مآخذ:
1-احمد محمدبن خالد البرقی، 1383، رجال، نشر دانشگاه تهران.
2-ابوالحسن، علی بن عیسی ابی الفتح اربلی، 1381، کشف الغمه فی الائمه، نشر مکتبه بنی هاشمی تبریز.
3-ابو منصور، احمد بن علی طبرسی، 1403ه.ق، الاحتجاج، نشر مرتضی مشهد.
4-باقری بید هندی، ناصر، چاپ اول، 1376، احمد بن اسحاق (امین امامت)نشر سازمان تبلیغات اسلامی قم.
5-ثقه الاسلام کلینی، چاپ چهارم، 1365، الکافی، نشر دارالکتب الاسلامیه تهران.
6-(شیخ)حر عاملی، چاپ اول، 1409ه.ق، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، نشر مؤسسه ی آل بیت قم.
7-خوئی، سید ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، مرکز نشر آثار الشیعه قم.
8-(شیخ)صدوق، 1413 ه.ق، من لا یحضره الفقیه، نشر جامعه ی مدرسین قم.
9-طبرسی نوری، میرزا حسین، چاپ هفتم، 1382، نجم الثاقب، نشر مسجد جمکران قم.
10-قمی، شیخ عباس، چاپ دهم، 1376، منتهی الآمال، نشر هجرت قم.
11-مجلسی، محمد باقر، 1404، ه.ق، بحارالانوار، نشر مؤسسه الوفاء بیروت.
12-محمد بن حسن طوسی، 1404ه.ق، رجال کشی، نشر مؤسسه ی آل بیت قم.
13-محدث نوری، چاپ اول، 1408ه.ق، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، نشر مؤسسه ی آل بیت قم.
منبع: نشریه فکر و نظر، شماره 5-4.