بعد از تحولات میدانی در عراق و سوریه تروریست­‌های داعش از تشکیل شورای خراسان (شرق ایران، افغانستان، ترکمنستان و غرب پاکستان) در منطقه سخن گفتند و ابوبکر البغدادی به­‌عنوان سرکرده این گروه دو نفر به نام­‌های «سعید خان» و «خادم رئوف» را به عنوان حاکم و معاون وی در شورای خراسان منصوب کرد.

خبرگزاری فارس: داعش و رویای تشکیل شورای خراسان

باشگاه خبری توانا؛ ابوالفضل آقاحسنی:

شناخت پدیده‌­های منطقه‌­ای و بین‌­المللی نیازمند آگاهی نسبت به ابعاد مختلف و بررسی ویژگی‌های آن‌هاست و گروه تروریستی دولت عراق و شام (داعش) نیز به‌­عنوان یک پدیده شوم از این قاعده مستثنی نیست. شکل‌­گیری این گروه تروریستی با هدف حذف بشار اسد از قدرت در سوریه از یک سو زمینه ساز انتقال جریان­های تروریستی به مناطق دیگر شده و از سوی دیگر کشورهای منطقه را با چالش‌های امنیتی مواجه کرده است.

این گروه به دلیل وجود دو عامل اصلی نسبت به جریان­‌های تندرو دارای تفاوت‌های اساسی است:

1. تفکر راهبردی: سیاست گذاران این گروه با توجه به نگاه ایدئولوژیک خود نسبت به مسائل، همواره ازیک دید کلان بهره می‌‌برند که این عامل ریشه در اهداف آن‌ها دارد؛

2. حمایت جبهه غربی- عربی: تروریست­‌های چند ملیتی داعش به د‌لیل حمایت­‌های اقتصادی، تسلیحاتی و اطلاعاتی برخی از کشورهای غربی و منطقه­ای توانسته‌­اند از نفوذ و تأثیرگذاری بیشتری نسبت به سایر گروه‌های تروریستی حاضر در منطقه برخوردار شوند.

حضور داعش در افغانستان

بعد از تحولات میدانی در عراق و سوریه تروریست­‌های داعش از تشکیل شورای خراسان (شرق ایران، افغانستان، ترکمنستان و غرب پاکستان) در منطقه سخن گفتند و ابوبکر البغدادی به­‌عنوان سرکرده این گروه دو نفر به نام­‌های «سعید خان» و «خادم رئوف» را به عنوان حاکم و معاون وی در شورای خراسان منصوب کرد. این اقدامات از یک سو نگرانی مقامات افغانستان را به دنبال داشت به گونه‌­ای که «اشرف غنی احمد زی» رئیس جمهور این کشور در کنفرانس امنیتی مونیخ خواهان توجه جامعه جهانی نسبت به آینده منطقه شد و خاطر نشان کرد که ورود عوامل تندرو داعش به کشورش سبب جنگ داخلی و تهدیدی علیه امنیت ملی خواهد بود.

از سوی دیگر نیز طالبان با انتشار بیانیه­‌ای که در وب سایت این گروه به زبان‌­های عربی، اردو، پشتو و دری قرار گرفت؛ اعلام کردند هرگونه مبارزه و جهاد در کشور افغانستان زیر یک پرچم واحد خواهد بود و در غیر این صورت طالبان با آن مخالفت کرده و آن را به رسمیت نمی‌شناسد.

در این میان روسیه به‌­عنوان یکی از کشورهایی که دغدغه اساسی در مورد حضور داعش در منطقه دارد با فرستادن کوباکوف نماینده ویژه رئیس‌جمهور این کشور به افغانستان، عمق نگرانی خود را در مورد داعش بیان داشت. کوباکوف در این سفر از وجود هزاران جنگ­جوی تندرو در مرزهای ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان خبر داد و از عدم اتفاق نظر در مبارزه با پدیده تروریسم در منطقه ابراز نگرانی کرد.

افغانستان به دلیل وجود عوامل متعدد به عنوان مقصد بعدی تروریست­‌های داعش مطرح است:

1. موقعیت جغرافیایی: این کشور در ناحیه شمالی خود در مناطق بدخشان، قندوز، فاریاب و سرپل دسترسی مناسبی به کشورهای آسیای مرکزی به خصوص تاجیکستان داشته و جذب نیرو توسط داعش نیز در همین مناطق صورت می‌­گیرد. آسیای مرکزی به‌­عنوان حیات خلوت روسیه اهمیت ویژه­‌ای در سیاست منطقه‌­ای کرملین دارد لذا روسیه ترجیح می‌دهد که در زمین افغانستان و از طریق کمک‌­های تسلیحاتی و اطلاعاتی با تروریست­‌ها مبارزه کند؛

2. وضعیت سیاسی: ظهور طالبان در افغانستان و حمله آمریکا به این کشور از یک سو تضعیف دولت مرکزی را در پی داشته به ­گونه­ای که دولت­‌های مختلف در افغانستان همواره نتوانستند بحران نفوذ و اقتدار خود را حل و فصل کنند و از سوی دیگر زمینه نفوذ و دخالت کشورهای دیگر نیز فراهم شده است؛

3. ظرفیت اقتصادی: مهم‌ترین محصول کشاورزی در افغانستان کشت خشخاش در ابعاد گسترده و در مناطق مختلف است لذا داعش با توجه به نیاز مالی خود برای بقا علاوه بر کمک‌­های جبهه مرتجع و کشورهای غربی به ترانزیت مواد مخدر نگاهی ویژه دارد؛

4. نیروی انسانی: ساختار قبیله‌­ای و بافت موزائیکی کشور افغانستان باعث شکل­­‌گیری شکاف‌­های عمیق اجتماعی در این کشور شده­­­­­­­­­­­­­­ و زمینه بروز اختلافات قومی را فراهم کرده است از طرفی به دلیل عدم توفیق کشورهای غربی در ایجاد امنیت پایدار در این کشور، فقر و بیکاری یکی از عوامل اصلی جذب جوانان به وسیله گروه­‌های تروریستی است.

در تحلیل تحولات آینده افغانستان دو دسته عوامل داخلی و بین‌­المللی قابل بازشناسی است عوامل داخلی بازتاب ویژگی‌­های ساختار اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در افغانستان و عوامل بین­‌المللی برآیند بازی قدرت بازیگران منطقه­‌ای و بین­‌المللی برای دستیابی به منافع است. اما شرایط داخلی افغانستان از یک سو زمینه‌­ساز خیزش دوباره گروه‌­های تروریستی و از سوی دیگر تأثیر عمیقی بر آرایش بازیگران منطقه­‌ای دارد.

درهم تنیدگی امنیتی ایران و افغانستان

کشور افغانستان از زمان صفویه و محاصره اصفهان توسط اشرف و محمود افغان تا بسترسازی برای صدور اندیشه طالبان همواره به عنوان یکی از چالش­‌های اساسی در گفتمان امنیتی ایران مطرح بوده ­است اما امروزه با ورود تروریست­‌های چند ملیتی داعش به این کشور فصل جدیدی در نگاه جمهوری اسلامی ایران به تحولات منطقه‌­ای شکل گرفته است لذا شناخت ماهیت و عملکرد این گروه از مهم‌ترین مسائل خواهد بود و از طرفی تلاش گروه غیراسلامی و تکفیری داعش برای تسلط بر مناطقی همچون افغانستان نشان دهنده برنامه تروریست‌­ها برای استفاده از ظرفیت‌­های منطقه‌­ای در راستای اهداف مختلف است. در دوران نوین و با افزایش تعاملات در عرصه بین‌­الملل تحولات کشورها نه تنها در سطح ملی و منطقه‌­ای بلکه بازتاب بین­‌المللی نیز دارند کشور افغانستان نیز به دلیل ویژگی­‌های گفته شده همواره کانون توجه بازیگران منطقه­‌ای و بین­‌المللی بوده ­است که مصادیق آن را در حمله کمونیست‌­ها، طالبان و امروزه نیز تلاش داعش برای اشغال این کشور شاهد هستیم در نتیجه این تحولات بر مرزهای شرقی ایران تأثیرگذار بوده و به یکی از دغدغه‌­های اصلی تهران تبدیل شده­ است.

جمهوری اسلامی ایران نیز برای پاسخ به دغدغه‌­های امنیتی خود در سال‌­های مختلف اقدامات زیر را انجام داده­ است:

1. استفاده از قدرت نرم و ظرفیت‌­های فرهنگی در میان اقوام افغانستان؛

2. ارتباط مستمر و هدفمند با تمامی گروه­‌های تأثیرگذار بر امنیت افغانستان؛

3. ورود به مکانیسم­‌های منطقه‌­ای با هدف تأمین امنیت پایدار؛

4. مخالفت با هرگونه دخالت خارجی در راستای تأمین امنیت افغانستان و تلاش برای ایجاد امنیت با راه­کارها و ابزارهای بومی و داخلی.

مجاورت جغرافیایی ایران با جمهوری اسلامی افغانستان باعث درهم تنیدگی امنیتی دو کشور شده است لذا تحولات افغانستان تأثیر مهمی بر سیاست منطقه­‌ای ایران خواهد داشت. امروزه نیز با شکل‌­گیری داعش در منطقه این موضوع بهتر قابل لمس است. اما داعش برخلاف طالبان از یک سو به دنبال تبدیل خواسته‌­های سیاسی به مذهبی بوده و از سوی دیگر خواهان تسلط بر بسیاری از کشورهای اسلامی برای برقراری نظام خلافت است در نتیجه تهدید داعش به مراتب جدی­تر و گسترده­‌تر خواهد بود و پاسخ مناسب را طلب می­‌کند. با توجه به وضعیت ویژه افغانستان نفوذ داعش در این کشور دور ذهن نخواهدبود و بالطبع مهم‌ترین اقدام در این برهه زمانی همکاری با دولت افغانستان و کشورهای منطقه به‌­خصوص روسیه، چین و کشورهای آسیای میانه برای طرح یک برنامه مشترک در راستای مبارزه با داعش است.