بايسته هاي ذکر و ياد معصومين و امام حسين (ع) از زبان معصومين
 

سينه زني، زنجيرزني، پخش نذورات، بلند کردن علم، زدن سياهي، برپا کردن خيمه عزاداري، همه و همه از سنت هاي ديرينه عزاداري در ماه محرم است. هر سال مسلمانان اين سنت ها را کم و بيش انجام مي دهند و به سبب ذوق خود يا شناخت و راهنمايي ديگران بر آن چيزي اضافه يا کم مي کنند. در سال هاي اخير نيز نکات بسياري از جانب علما و روحانيون نسبت به نحوه و شيوه عزداري بيان شده؛ مانند نحوه مداحي، حذف برخي مراسمات نامطلوب و… بعضي از موارد نيز به صورت قانون درآمده؛ مانند عدم نصب تمثال هاي ائمه (عليهم السلام)، اين مطلب بازخواني نظرات معصومين از نوع مجالس مناسب ذکر ائمه است.
گرچه همه عزاداري ها از عشق و ارادت مردم به ائمه و بالاخص امام حسين (ع) و خاندان و يارانش سرچشمه مي گيرد اما لازم است همه کساني که شيفته امامند و براي او اقامه عزا مي کنند، کمي در سنت ها و عزاداري هاي کنوني بينديشند و با استفاده از فرصت موجود در کشورهاي اسلامي مان به فکر پر محتوا کردن عزاداري ها باشند. بسياري از عزاداري هاي ما آميخته با سنت ها و مسائلي است که از قديم الايام باقي مانده و ريشه هاي درستي ندارند، مانند سفره هاي خاص ائمه (عليهم السلام) با غذاها و مراسمات خاصي اصولا داراي پايه اي نادرست است، مانند قمه زدن که با هدف اختلاف افکني ايجاد شده. بعضي از آنها نيز بر پايه مهمي شکل گرفته؛ مانند پخش نذورات و غذا در روزهاي تاسوعا وعاشورا که در اين اثر تکرار و فراموش کردن هدف و ريشه آن، اصل و علت اين سنت ها فراموش شده يا دچار مواردي برخلاف قصد اوليه گرديده. از طرف ديگر فقط نبايد به برطرف کردن آسيب ها و سنت هاي غلط پرداخت بلکه بايد با تأسي به روش علما و بزرگان، به سمت شيوه هاي درست عزاداري حرکت کرد و قدم به قدم به شيوه عزاداري مورد نظر در اسلام نزديک شد. شايد بهتر باشد قبل از هر چيز، اصل و فلسفه اقامه عزا براي سيدالشهدا (ع) مرور شود. بخشي از فلسفه عزاداري براي امام حسين (ع) به اين دليل است که اين مصيبت آنقدر براي مؤمنين سخت است که جز با اشک و گريه دل هايشان آرام نمي شود؛ چنانکه پيامبر اکرم (ص) مي فرمايند: «از شهادت حسين حرارت و گرمايي در دل هاي مؤمنين است که هرگز سرد و خاموش نمي شود» (1) به همين دليل است که امامان ما که بيشترين معرفت را نسبت به حضرت داشته اند در ماه محرم خندان ديده نمي شدند و ناراحت و گريانند و روز عاشورا براي آنان اوج مصيبت و اندوه است. (2)
علاوه بر اين گاهي اين عزاداري به شکل اقامه عزا در مي آمده و براي اعلام عزاداري و مصيبت سوگ ائمه (ع) براي همه مردم بوده. چنان که امام صادق (ع) مي فرمايند: «پدرم امام باقر به من فرمود اي جعفر، از مال خودت فلان مقدار وقف نوحه خوانان کن که به مدت 10 سال در«منا» در ايام حج، بر من نوحه خواني و سوگواري کنند». (3)
حقيقت ديگر اينکه مؤمنان با شادي ائمه (عليهم السلام) شاد و با اندوه آنان اندوهگين مي شوند، که البته به معرفت و شناخت و ارتباط و پيروي آنان از ائمه (عليهم السلام) بستگي دارد و به همين دليل اين اندوه يا شادي اندوه و شادي واقعي است. حضرت علي (ع) مي فرمايند: خداوند براي ما شيعيان و پيرواني برگزيده که ما را ياري مي کنند؛ با خوشحالي ما خوشحال مي شوند و در اندوه و غم ما، محزون. (4) يکي از راه هاي رسيدن به چنين مقامي، کسب معرفت است و براي اينکه اين اندوه و شادي واقعي شود بايد سعي کنيم در همه حالات و افکار و اعمال شبيه به آنان شويم. در حقيقت مجالس عزاداري براي زنده نگه داشتن و عمل به راه و روش زندگي ائمه (عليهم السلام) است؛ چنان که امام رضا (ع) فرمودند: «هرکس در مجلسي بنشيند که درآن، امر و خط و مرام ما احيا شود، دلش در روزي که دل ها مي ميرند، نمي ميرد (5) و کسي که به چنين مقامي برسد نفس او تسبيح است و اندوهش عبادت (6) و آنچنان مورد رحمت خداوند قرار مي گيرد که هنگام مرگ، ائمه (عليهم السلام) به ديدارش مي آيند» امام صادق (ع) به «مسمع» که از سوگواران و گريه کنندگان برعزاي حسيني بود، فرمودند: خدا اشک تو را مورد رحمت قرار دهد. آگاه باش، تو از آناني که از دلسوختگان ما به شمار مي آيند و از آناني که با شادي ما شاد مي شوند و با اندوه ما غمگين. آگاه باش، تو هنگام مرگ شاهد حضور پدرانم بر بالين خويش خواهي بود. (7)
در کنار اين موارد بايد بررسي کرد که شيوه و شکل صحيح عزاداري و مورد سفارش ائمه (عليهم السلام) در اسلام چه بوده؟ کلام امام صادق (ع) در اين مورد بسيار گوياست. در جايي به جعفر بن عفان مي فرمايند: «کسي نيست که درباره حسين (ع) شعري بسرايد و بگريد و با آن بگرياند مگر آنکه خداوند، بهشت را بر او واجب مي کند و او را مي آمرزد.» (8)

در مورد نوع سوگواري و زيارت امام حسين (ع) در روز عاشورا بسيار توصيه شده و امام باقر (ع) براي کساني که در روز عاشورا نمي توانند به زيارت آن حضرت بروند، فرموده اند: «بر حسين (ع) ندبه و عزاداري و گريه کنيد و به اهل خانه خود دستور دهيد بر او بگريند و با اظهار گريه و ناله برحسين (ع)، مراسم عزاداري برپا کنيد و در خانه هايشان يکديگر را با گريه و تعزيت و تسليت گويي در سوگ حسين (ع) ملاقات نماييد.» (11)
طبق سنت رسول الله (ص) بايد ادب سوگواري را رعايت کرد و چيزي گفته نشود که خدا را خشمگين کند (12) و در تمام اين مجالس هدف احياي امر ائمه (عليهم السلام) باشد. چنان که امام صادق (ع) فرموده اند: به زيارت و ديدار يکديگر برويد، با هم به سخن و مذاکره بنشينيد و امر ما را (کنايه از حکومت و رهبري) زنده نماييد. (13) همين طور به فضيل فرمودند: آيا (دور هم) مي نشينيد و حديث و سخن مي گوييد؟ فضيل گفت: آري و آنگاه حضرت فرمودند: اين گونه مجالس را دوست دارم؛ پس امر (امامت) ما را زنده بداريد. خدا رحمت کند کسي را که امر و راه ما را احيا کند.» (14)
حاج ميرزا جواد آقاي تبريزي در توصيه هاي خود مؤمنين را به ترک مقداري از لذايذ زندگي که از خوردن و نوشيدن و حتي خوابيدن و گفتن به دست مي آيد توصيه مي نمايد و سفارش مي کند اگر کسي توانست در تمام دهه اول از خوردن غذاي معمول خودداري کند وگرنه حداقل در روز تاسوعا، عاشورا و شب يازدهم نان خالي بخورد و در روز عاشورا تا عصر، خوردن، آشاميدن و حتي سخن گفتن – مگر آنکه لازم باشد – و ديدار با برادران ديني را ترک کرده و آن روز را روز گريه و اندوه خود قرار دهد و نيز در دهه اول، هر روز امام حسين (ع) را با زيارت عاشورا زيارت نمايد و اگر مي تواند مراسم عزاداري آن حضرت را در منزل خويش با نيتي خالص بر پا کند و اگر نمي تواند، در مساجد يا منازل دوستانش به برپايي اين مراسم کمک کرده و اين مطلب را از مردم بپوشاند تا به اخلاص نزديک شده و از خودنمايي دور شود و هر روز بخشي از اوقات خود را در مکان هاي عمومي به عزاداري بپردازد. (15)
البته مي توان فراتر از همه اينها به اقامه عزايي پرداخت که به مقصد و مقصود واقعي که احيا و برپايي اسلام براي همه مردم دنيا و رساندن پيام سيدالشهدا است، نزديک تر باشد. امام خميني (ره) اين مطلب را در بهترين شکل بيان کرده اند: «البته مطلبي هم که بين همه ما بايد باشد اين است ما مي خواهيم ثواب ببريم. قضيه اين است که ما مي خواهيم پيشرفت کنيم. سيدالشهدا (ع) هم که کشته شد نه اينکه رفتند يک ثوابي ببرند، ثواب براي او خيلي مطرح نبود. رفت که مکتب را نجات بدهد اسلام را پيشرفت بدهد، اسلام را زنده کند. شما هم که داريد نوحه خواني مي کنيد، حرف مي زنيد، خطبه مي خوانيد، نوحه مي خوانيد، مردم را به گريه وادار مي کنيد، مردم هم گريه مي کنند، همه روي اين مقصد باشد که مي خواهيم اسلام را با همين هياهو حفظ کنيم.» امام خميني (ره) وحدت را نيز زاييده عاشورا مي داند و عزاداري را براي زنده کردن: اهل منبر – ايدهم الله تعالي – کوشش کنند در اينکه مردم را سوق بدهند به مسائل اسلامي و مسائل سياسي – اسلامي و مسائل اجتماعي – اسلامي و روضه را دست از آن برنداريد که ما با روضه زنده هستيم… تمام اين وحدت کلمه اي که ميدان پيروزي ما شد براي خاطر اين مجالس عزا و اين مجالس سوگواري و اين مجالس تبليغ و ترويج اسلام شد. (16)

پي نوشت ها :
 

1- جامع احاديث الشيعه، ج12، ص556.
2- امالي صدوق؛ ص111.
3- بحارالانوار، ج46، ص220
4- غررالحکم، ج1، ص235.
5- بحارالانوار، ج44، ص278.
6- امام صادق (ع) فرمودند: نفس کسي که به خاطر مظلوميت ما اندوهگين شود، تسبيح است و اندوهش براي ما عبادت است و پوشاندن راز ما جهاد در راه خداست سپس افزودند، اين حديث را بايد با طلا نوشت. امالي شيخ مفيد، ص 338.
7- وسائل الشيعه، ج10، ص397.
8- رجال شيخ طوسي، ص289.
9- وسائل الشيعه، ج10، ص 467.
10- جامع احاديث الشيعه، ج12، ص567.
11- کامل الزيارات، ص175.
12- بحارالانوار، ج22، ص157.
13- بحارالانوار، ج71، ص 352.
14- وسائل الشيعه، ج10، ص392.
15- المراقبات مرحوم آيت الله حاج ميرزا جواد ملکي تبريزي (ره)
مترجم: ابراهيم محدث بندرويگي
16- صحيفه امام جلد17 صفحه 55.
 

منبع: نشريه همشهري آيه شماره 8