ممنوعيت حضور در مجلس گناه
 

همان گونه که ارتکاب عمل حرام جرم محسوب مي شود و عقوبت اخروي دارد، حاضر شدن در مجلس ارتکاب اعمال حرام نيز جرم و گناه شمرده شده و عذاب اخروي دارد.
در قرآن کريم، حاضر نشدن در مجلس گناه و اعراض از لغو، يکي از صفات پسنديده مؤمنان و بندگان صالح خدا معرفي شده است. در اين جا به نقل چند روايت اکتفا مي شود.(1)
1. از امام صادق (ع)روايت شده است که فرمود:
لاينبغي للمؤمن ان يجلس مجلساً يعصي الله فيه، و لا يقدر علي تغيره؛
براي مؤمن جايز نيست در مجلسي بنشيند که در آن معصيت خدا مي شود و او قدرت بر (نهي از منکر کردن و) تغيير دادن آن را ندارد.(2)
2. در حديث «صحيح» علي بن جعفر مي گويد: از برادرم امام موسي کاظم (ع) پرسيدم: آيا نزد کسي که آوازخواني مي کند، مي توان نشست؟
فرمود: «لا؛ نه».(3)
3. از اميرمؤمنان علي (ع) روايت شده که فرمود:
مجالسه اهل اللهو ينسي القران، و يحضر الشيطان؛
همنشيني با اهل لهو و گناه، موجب فراموشي قرآن و حضور شيطان مي شود.(4)
بديهي است که منظور از فراموشي قرآن، فراموشي قرائت آن نيست، بلکه مراد فراموشي عمل به احکام نوراني قرآن است که شرکت کنندگان در مجالس لهو از آن محروم مي باشند و منظور از حضور شيطان نيز تسلط شيطان بر اهل مجالس لهو است هر دو اينها (نسيان قرآن و حضور شيطان) از عوامل نابودي ايمان مي باشد، هم چنان که
4. در حديث ديگر از آن حضرت مي خوانيم: «مجالس اللهو تفسد الايمان؛ مجالس لهو، ايمان را فاسد مي گرداند.» (5)
لهو و شرکت در مجالس لهو، نه تنها ايمان را فاسد مي کند، بلکه هر تصميم جدي را سست و متزلزل مي کند، هم چنان که در روايت ديگر از آن حضرت آمده است:
«اللهو يفسد عزائم الجد؛ کارهاي لهو و بيهوده، تصميم هاي جدي را نابود مي کند.» (6)
5. از امام باقر (ع) روايت شده که فرمود:
لاتجوز شهاده المتهم، و لاولد الزنا، و لا الابرص، و لاشارب الخمر، و لاالذين يجلسون مع البطالين و المغنين، و اهل المنکر في مجالس المنکر…؛
گواهي افراد زير، در دادگاه مورد قبول نمي باشد:
متهم (کسي که در همان پرونده مورد گواهي، متهم باشد )؛ زنا زاده، کسي که به مرض «برص» مبتلا باشد؛ شرابخوار، کساني که با اهل باطل و آوازخوانان و اهل فسق و فجور، در مجالس گناه شرکت نمايند.(7)
در اين حديث، شرکت در مجلس گناه نيز همانند شراب خواري از عوامل فسق و از دلايل مردودي شهادت مرتکب آن معرفي شده است.
6. در حديثي مي خوانيم: شخصي از امام صادق (ع) درباره غنا و آواز خواني سؤال کرد. امام فرمود:
لاتدخلوا بيوتاً الله معرض عن اهلها؛
به خانه هايي که خدا از اهل آنها اعراض دارد، داخل نشويد.(8)
ملاحظه مي فرماييد که در اين احاديث، از شرکت در مجالس گناه نهي شده است که مجلس غنا و موسيقي نيز يکي از مجالس گناه محسوب مي گردد و در برخي از آنها، بر ممنوعيت شرکت در مجالس غنا و موسيقي تصريح شده است. از اين رو، فقهاي اسلام، بر حرمت شرکت در مجالس شرکت در مجالس گناه فتوا داده اند.

فتاواي فقها درباره شرکت در مجالس گناه
 

با توجه به آيات قرآن و روايات معصومين (ع) که به برخي از آنها اشاره شد، فقهاي اسلام به حرمت شرکت در مجالس گناه فتوا داده اند که در اين جا به نمونه هايي از آنها اشاره مي شود:
1. شيخ طوسي (قدس سره) (متوفاي 460 هـ. ق):
اگر کسي را به مجلسي دعوت کنند و او بداند که در آن مجلس، منکراتي از قبيل شراب خواري، نواختن آلات موسيقي و… وجود دارد، رفتنش به آن مجلس جايز نيست، ولي اگر بداند که در صورت حضور در مجلس مي تواند منکرات را از بين ببرد، مستحب است حاضر شود تا بدين وسيله ميان اجابت دعوت و نهي از منکر، جمع کرده باشد.(9)
2. قاضي ابن براج (قدس سره) (متوفاي 481 هـ.ق) نيز شبيه کلام شيخ طوسي را در کتاب مهذب، بيان فرموده است.(10)
3. ابن ادريس حلي (متوفاي 598 هـ.ق) در مقام بيان اعمال حرام مي نويسد:
والحضور في مجالس المنکر ومواضعه، الا لانکار، او ما جري مجري ذلک؛
از جمله کارهاي حرام، حاضر شدن در مجالس گناه و موارد مربوط به آن است، مگر اين که به قصد نهي از منکر يا اعمال لازم ديگري باشد.(11)
4. علامه حلي (متوفاي 726 هـ. ق) درمقام بيان احکام وليمه مي نويسد:
يشترط ان لايکون في الدعوه منا کير و ملاهي، مثل شرب الخمر علي المائده و ضرب العود و البرابط والمزامير، و غير ذلک. و لو علم فلا يجوز له حضورها الا ان يعلم انه اذا حضر ازال المنکر من غير تضرر له وجب عليه الحضور… افن لم يتمکن من الازاله لم يجز له الحضور؛ لانه کالرضا بالمنکر، والتقرير عليه؛
در جواز قبول دعوت به وليمه شرط است که در آن مجلس کار حرام در مجلس مطلع باشد، حضور در آن مجلس برايش جايز نيست، مگر اين که بداند در صورت حضور مي تواند – بدون اين که متضرر شود- جلو گناه را بگيرد، در اين صورت حضور در مجلس براي او واجب مي شود، ولي اگر قدرت جلوگيري از گناه را ندارد، حاضر شدن او در آن مجلس حرام است، زيرا حضور در مجلس گناه [بدون نهي از منکر] به منزله رضايت بر گناه و تأييد آن است. (12)
ملاحظه مي فرماييد که علامه حلي، در صورت امکان جلوگيري از گناه، حضور در مجلس را واجب دانسته است. بديهي است که اين وجوب حضور از جهت دعوت به وليمه نيست، بلکه از جهت وجوب نهي از منکر است؛ زيرا خود علامه چند سطر پيش از اين مطلب، فرموده است که اجابت دعوت به وليمه واجب نيست، بلکه مستحب است.(13)
5. شهيد اول (قدس سره) (شهيد 786 هـ. ق) در کتاب دروس، ضمن بيان برخي از محرمات مي نويسد:
والحضور في مجالس المنکر لغير الانکار او الضروره
(از جمله محرمات اسلام) حاضر شدن در مجالس گناه است، مگر اين که براي نهي از منکر يا ضرورت ديگر باشد.(14)
6.پاسخ حاج شيخ عبدالکريم حائري (قدس سره) (متوفاي 1355 هـ. ق ) مؤسس حوزه علميه قم به سؤال زير:
سؤال: سماع آلات لهو، مثل دف و شيپور و ني و هم چنين غنا و غيبت، که استماع نباشد، جايز است يا نه؟
جواب: اين نحو از اصوات به گوش او بخورد. اتفاقاً ضرر ندارد و لازم نيست تحرز؛ ولي حاضر شدن در آن مجالس، هر چند به غرض ديگر باشد، محل اشکال است.(15)
7. پاسخ آيه الله سيد محمد رضا گلپايگاني (قدس سره) (متوفاي 1414 هـ.ق) به سؤال هاي زير:
سؤال: رفتن به مجالسي که علم داريم در آن موسيقي مطرب نواحته مي شود، چگونه است؟
جواب: رفتن به مجالسي که انسان علم دارد در آن جا لهو و لعب بر پا مي شود، جايز نيست، اگر چه انسان علم داشته باشد که مرتکب گناه نمي شود، مگر براي نهي از منکر و جلوگيري از ارتکاب گناه.(16)
سؤال: حضور در مجالس عروسي که در آن ساز و طبل و رقص و خوانندگي مي باشد، به اسم اين که با يک ديگر خويش هستيم و مجبوريم، جايز است يا نه؟
جواب: در مجالس لهو و لعب شرکت کردن و بودن حرام است و خويشاوندي مجوز آن نيست.(17)
8. پاسخ: آيه الله شيخ محمد علي اراکي (قدس سره) (متوفاي 1415 هـ.ق) به سؤال هاي زير:
سؤال: استماع موسيقي و شرکت در مجالس عروسي و جشن هايي که از نوارهاي ترانه استفاده مي شود چگونه است؟
جواب: موسيقي مطرب و ملهي و ترانه هاي مبتذل حرام است و نيز شرکت در [اين گونه] مجالس حرام.(18)
سؤال: رفتن به مجالسي که علم داريم در آن موسيقي مطرب نواخته مي شود چگونه است؟
جواب: رفتن به مجالسي که انسان علم دارد در آن جا لهو و لعب بر پا مي شود جايز نيست، اگر چه انسان علم داشته باشد مرتکب حرام نخواهد شد.(19)
9. پاسخ آيه الله ناصر مکارم شيرازي مدظله به سؤال هاي زير:
سؤال: شرکت در عروسي، يا مجالس ديگر، که انسان مي داند در آن رعايت شئون اسلامي نمي شود(از قبيل اختلاط زن و مرد، رقص و پاي کوبي، استفاده از نوارهاي موسيقي و مانند آن) چه حکمي دارد؟
جواب: شرکت در مجالس گناه حرام است.(20)
سؤال: شنيدن صداي نوار ترانه که از منزل همسايگان يا در وسيله نقليه ديگران از قبيل تاکسي به گوش مي رسد و مجبور به استماع آن هستيم، چه حکمي دارد؟
جواب: در صورتي که عمداً گوش ندهيد حرام نيست؛ ولي وظيفه امر به معروف و نهي از منکر را در آن جا که احتمال اثر دارد، نبايد فراموش کنيد.(21)
سؤال: در شرايط کنوني در برخي از مراسم عروسي از نوارهاي مبتذل استفاده مي شود، با توجه به اين که ممکن است عدم شرکت در مراسم موجب تيرگي روابط فاميلي شود و از طرف ديگر، نهي از منکر هم مفيد نيست، شرکت در اين مجالس چگونه است؟
جواب: شرکت جايز نيست، اگر چه موجب تيرگي روابط شود.(22)
11. پاسخ آية الله علوي گرگاني مدظله به سؤال هاي زير:
سؤال: آوردن و اجرت دادن به افرادي که در عروسي ساز مي زنند و هم چنين تماشا کردن آنها، چه حکمي دارد؟
جواب: در رابطه با ساز حرام، هر نوع کاري که در مساعدت اين عمل باشد حرام است، در نتيجه گرفتن اجرت و پرداختن آن نيز حرام مي باشد و شرکت در چنين مجلسي جايز نيست.
سؤال: آيا دايره زدن هنگام عروسي که فقط زنان در خانه هستند جايز است؟
جواب: جوازش محل اشکال است و انتظار مي رود خواهران ديني حتي القمدور از اين گونه آلات استفاده نکنند.(23)

پاسخ تعدادي از فقها به سؤال هايي درباره مجالس آلوده به گناه
 

سؤال: شرکت در مجالس جشن و عروسي که در آن برنامه هاي موسيقي اجرا مي شود چگونه است؟

پاسخ آيات عظام
 

خامنه اي: شرکت در اين گونه مجالس در صورتي که تأييد و يا تشويق گناه کار باشد حرام است.
فاضل لنکراني: شرکت در مجالس لهو و لعب جايز نيست.
صافي گلپايگاني: جايز نيست.
بهجت: اگر موسيقي مطرب است، شرکت جايز نيست.
مکارم شيرازي: شرکت در مجلس گناه جايز نيست.
تبريزي: گوش دادن به موسيقي لهوي و لو در مجالس عروسي جايز نيست.
سيستاني: اگر موسيقي مناسب مجالس لهو و عياشي است شرکت کردن جايز نيست.(24)
سؤال: شرکت نکردن در مجالس عروسي که نوعاً همراه با لهو و لعب است، باعث دشمني و خصومت بين اقوام و فاميل مي شود، وظيفه چيست؟

پاسخ آيات عظام
 

بهجت: اين نوع بهانه ها باعث حلال شدن حرام الهي نمي شود.
بهجت: اين نوع بهانه ها باعث حلال شدن حرام الهي نمي شود.
خامنه اي: شرکت در مجالس حرام در هر صورت جايز نيست و امر به معروف و نهي از منکر بر همه واجب است.
صافي گلپايگاني: شرکت در مجالس معصيت جايز نيست.
مکارم شيرازي: در صورتي که نتواند آنها را نهي از منکر کنيد نبايد شرکت کنيد.
تبريزي: مي توانيد شرکت کنيد، ولي هنگام شرکت لهو و لعب، نهي از منکر نماييد، اگر اکثر نکرد، حرکت نماييد، در اين صورت مأجور هستيد.
سيستاني:اگر مبتلا به حرام مي شود جايز نيست.(25)
فاضل لنکراني: شرکت در مجالسي که در آن عمل حرام و گناه صورت مي گيرد و انسان نمي تواند نهي از منکر کند، صحيح نيست و اگر علت عدم شرکت را بدانند، دشمني و خصومت نمي کنند. (26)
شبيري زنجاني: شرکت در مجلس حرام، جايز نيست.(27)
سؤال: شرکت در عروسي ها و مجالسي که محرم و نامحرم مختلط هستند چه صورت دارد؟ و اجازه دادن والدين فرزندانشان را جهت شرکت در اين گونه محافل چگونه است؟

پاسخ آيات عظام
 

بهجت: با فرض اشتمال بر حرام يا مفسده بايد اجتناب شود و اختلاط زن و مرد هم جايز نيست.
صافي گلپايگاني: حرام است.
سيستاني: اگر به نحوي است که موجب مفسده و يا ارتکاب گناه است جايز نيست.
فاضل لنکراني: جايز نيست و بايد آنها را منع نمود.
تبريزي: چنان چه اختلاط مرد و زن نامحرم همراه ارتکاب محرمي باشد يا سبب تحريک شهوت بر حرام گردد جايز نيست و بايد والدين فرزندانشان را منع کنند تا در اين گونه اختلاط ها شرکت نکنند.
مکارم شيرازي: در فرض مسئله که مجلس به صورت مجلس گناه در آمده و مجلس سالم اسلامي نيست، شرکت در آن حرام است.(28)
سؤال: دعوت از گروه هاي مطرب و ارکستر در مجلس عروسي که غالباً اين مجالس را به مجالس لهو و لعب تبديل مي کنند و شرکت در اين محافل چه صورت دارد؟ کسب افراد از اين راه آيا حلال است يا حرام؟ لازم به ذکر است که برخي از اين گروه ها با مجوز وزارت ارشاد فعاليت دارند.

پاسخ آيات عظام
 

خامنه اي: هر نوع خوانندگي و نوازندگي که انسان را از خداوند متعال و معنويات و فضايل اخلاقي دور نموده و به سمت گناه و بي بند و باري و بيهودگي سوق مي دهد لهوي بوده و حرام مي باشد و هم چنين شرکت در اين مجالس و کسب درآمد از طريق آن.
بهجت: شرکت در اين محافل جايز نيست و کسب آنها حرام است.
تبريزي: شرکت در اين محافل جايز نيست و کسب آنان حرام است و مجوز وزارت ارشاد از نظر شرعي اعتباري ندارد.
صافي گلپايگاني: دعوت از آنها حرام و اجرت عمل آن ها نيز حرام است و شرکت در جلسات آنها نيز جايز نيست و مجوز وزارت ارشاد نمي تواند حرام را حلال کند.
فاضل لنکراني: حرام است.
مکارم شيرازي: جايز نيست.
سيستاني: اگر لحن اهل لهو و لعب باشد، يا موزيک مناسب مجالس لهو و لعب باشد حرام است و کاسبي از اين راه نيز حرام است.(29)

حکم نماز خواندن در مجلس گناه
 

هم چنان که شرکت در مجلس گناه و بودن در آن معصيت است، نماز خواندن نيز در آن جا مورد اشکال مي باشد. اگر چه بعضي از فقها مانند امام خميني (قدس سره) فرموده اند: «نماز خواندن در جايي که تار و مانند آن استعمال مي کنند باطل نيست، ولي گوش دادن به آنها حرام است». (30) ولي بعضي ديگر از فقها، علاوه بر حرمت گوش دادن به آنها، خود نماز خواندن در آن جا را نيز مورد اشکال مي دانند:
1. آيه الله مکارم شيرازي: «نماز خواندن در محلي که مجلس گناه است، مثلاً در آن جا شراب مي نوشند، قمار مي زنند، غيبت مي کنند، اشکال دارد.»(31)
2. آيه الله فاضل لنکراني: «نماز خواندن در محلي که مجلس گناه است، مثلاً در آن جا شراب مي نوشند، قمار مي کنند، غيبت مي کنند، يا تار و مانند آن مي زنند، خلاف احتياط است».(32)
3. آيه الله شبيري زنجاني: «ماندن در مجالس لهو و لعب که در آن آواز خواني مي کنند يا تار و مانند آن استعمال مي کنند، حرام و نماز خواندن در آن جا بنابر احتياط واجب باطل است.» (33)

پاسخ آيه الله موسوي گلپايگاني (قدس سره) به يک سؤال
 

سؤال: شخصي مشغول نماز است، در بين نماز، ديگران مشغول غيبت مؤمن مي شوند و يا شروع به موسيقي مي نمايند تکليف شخص نمازگزار چيست؟ و اگر کسي در مجلس معصيت مثل همين دو مورد نماز بخواند نمازش چه صورت دارد؟
جواب: اگر بعد از شروع در نماز، مجلس لهو و يا شراب يا قمار و غيبت تشکيل شود، نماز را تمام کند و صحيح است. لکن اگر قبل از شروع چنين مجلسي فراهم شود، از آن جا خارج گردد و نماز را در غير آن محل به جا آورد.(34)

پي نوشت ها :
 

1. به فصل چهارم اين کتاب، تفسير آيه 72 فرقان؛ آيه 3 مؤمنون و آيه 55 قصص مراجعه فرماييد.
2. فروع کافي، ج 2، ص 374.
3. وسائل الشيعه، ج 17، ص312، ابواب ما يکتسب به، باب 99، حديث 32.
4. ميزان الحکمه، ج 8، ص 532، حديث 18047.
5. همان، حديث 18053.
6. جلوه هاي حکمت، ص 400، به نقل از غرر الحکم.
7. دعائم الاسلام، ج 2، ص 512، حديث 1836.
8. وسائل الشيعه، ج 17، ص 306، ابواب ما يکتسب به، باب 99، حديث12.
9. مبسوط، ج 4، ص 322 و 323.
10. ج 2، ص 224.
11. السرائر، ج 2، ص 215.
12. تذکره الفقهاء، ج 2، ص 578 (چاپ قديم)
13. همان.
14. ج3، ص 163، درس 231.
15. ميراث فقهي 1، ج 3، ص 1830.
16. انسان، غنا، موسيقي، ص 111.
17. گلپايگاني، مجمع المسائل، ج 2، ص 15، سؤال 18.
18. مسائل جديد از ديدگاه علما و مراجعه تقليد، ج 1، ص 66.
19. انسان، غنا، موسيقي، ص 119.
20. مکارم شيرازي، استفتائات جديد، ج 2، ص 234، سؤال 719.
21. همان، ص 233، سؤال 716.
22. جامع المسائل، ج 1، ص 245، س 948.
23. اجوبه المسائل، ج 1، ص 395، سؤال هاي 3و 5.
24. مسائل جديد از ديدگاه مراجع تقليد، ج 1، ص 57 و 58.
25. همان، ج 1، ص 141 و 142.
26. جامع المسائل، ج 2، ص 318، سؤال 961.
27. استفتاء.
28. مسائل جديد از ديدگاه علما و مراجع تقليد، ج 1، ص 143 و 144.
29. همان، ج 3، ص 71- 72.
30. توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 520، مسئله 890.
31. همان، حاشيه مکارم.
32. فاضل لنکراني، توضيح المسائل، ص 186، مسئله 898.
33. شبيري زنجاني، توضيح المسائل، ج 1، ص 218، مسئله 899.
34. مجمع المسائل، ج 1، ص 184.
 

منبع: موسيقي وغنا از ديدگاه اسلام.